امروزه بسیاری از تبادلات مالی در کشور ما بر بستر اینترنت و با استفاده از روش‌های الکترونیکی انجام می‌شود. نزدیک 10 سال است که بیت‌کوین به عنوان یک ارز دیجیتال و اصطلاحاً رمزارز، به عنوان یک ابزار پرداخت در سطح بین‌المللی شناخته شده است و به دنبال آن رمزارزهای زیادی ظهور کرده‌اند و کاربردهای متنوعی دارند. ما نیز بدون شک دیر یا زود از مزایای این فناوری بهره‌مند خواهیم شد. رمزارزها از جنبه‌های مختلفی بانکداری سنتی را به چالش می‌کشند و کاربری آن‌ها نیازمند آشنایی با مفاهیم جدیدی است که پیشتر با آن آشنا نبوده‌ایم. این دوره با همین ملاحظه طراحی شده است. در این دوره ضمن بیان ملاحظات امنیتی رمزارزها به زبانی ساده و حتی الامکان بدون پرداختن به جزئیات پیچیده، نکاتی که در کاربری امن این ابزارهای مالی باید به آن توجه شود را مطرح می‌کنیم. 

کاربری امن ارز دیجیتال

در فصل اول مفاهیم مقدماتی پول دیجیتال به طور کلی و بیت‌کوین به طور خاص را در حدود نیم ساعت به صورت فشرده مطرح می‌کنیم. 

مفاهیم مقدماتی پول دیجیتال

در این جلسه با فصول دوره آشنا می‌شویم و کلیت محتوای هر فصل را بیان می‌کنیم. همچنین به نکات مهمی اشاره می‌کنیم که بایستی در مورد این دوره مد نظر داشته باشیم. 

درباره دوره

در این جلسه مفهوم کلی پول و انتظاراتمان را از آن مطرح می‌کنیم. سپس در مورد سیر تحول از تبادل پایاپای به پول دیجیتال و مزیت‌های آن نسبت به انواع دیگر پول صحبت می‌کنیم. 

پول دیجیتال

در این جلسه بیت‌کوین را به عنوان مشهورترین پول دیجیتال و رمز ارز معرفی می‌کنیم و ویژگی‌های برجسته آن را توضیح می‌دهیم.

بیت‌کوین

در این جلسه چگونگی نگهداری اطلاعات تراکنش‌ها در دفتر حساب توزیع شده بیت‌کوین یعنی زنجیره قالب یا بلاکچین را بیان می‌کنیم و دلیل اینکه این دفتر حساب غیر قابل دستکاری است را توضیح می‌دهیم.

بلاکچین

در این جلسه بدون ورود به جزئیات، توضیح می‌دهیم که منظور از استخراج (ماینینگ – mining) بیتکوین چیست.

استخراج

در این جلسه به اصطلاح رمزارز و ارتباط آن با ارز دیجیتال و بیتکوین می‌پردازیم.

اصطلاح رمزارز

در فصل دوم به امنیت بیت‌کوین به عنوان مهم‌ترین رمزارز می‌پردازیم. به این منظور مفاهیم پایه لازم را به زبانی ساده معرفی می‌کنیم و پس از آن چگونگی احراز هویت و امنیت اطلاعات حساب‌ها را توضیح می‌دهیم و می‌گوییم برای اینکه کسی نتواند سکه‌های بیت‌کوین را دو بار خرج کند چه ساز و کاری استفاده شده است. 

امنیت بیت‌کوین

در این جلسه انتظارات امنیتی و حریم خصوصی را در خصوص ارزهای دیجیتال بیان می‌کنیم و رئوس مطالبِ ادامه‌ی این درس را ذکر می‌کنیم.

مقدمه فصل امنیت بیت‌کوین

در این جلسه توابع درهم‌ساز (هَش - hash function) را به بیان ساده و با ذکر مثال معرفی می‌کنیم.

تابع درهم‌ساز

در این جلسه مفهوم امضای دیجیتال و مزایای آن نسبت به امضای عادی را مطرح می‌کنیم و با مثال نشان می‌دهیم که چرا امضای دیجیتال قابل جعل نیست.

امضای دیجیتال

در این جلسه توضیح می‌دهیم که بیت‌کوین چگونه بدون احراز هویت و افتتاح حساب به روش سنتی می‌تواند اطمینان دهد که فقط صاحب حساب از آن خرج کند.

احراز هویت بیت‌کوین

در این جلسه در خصوص فرایند افزودن تراکنش‌ها به دفتر حساب بیت‌کوین و چگونگی بررسی اعتبار آن‌ها توضیح بیشتری می‌دهیم.

دفتر حساب بیت‌کوین

در این جلسه نشان می‌دهیم که اگر کسی بخواهد مقداری بیت‌کوین را در یک تراکنش به یک فرد و همان بیت‌کوین‌ها را در تراکنش دیگری به فرد متفاوتی انتقال بدهد، چگونه جلویش گرفته می‌شود.

حمله دوبار خرج کردن

در این جلسه در خصوص چگونگی اعطای حق رأی در شبکه بیت‌کوین و اثر آن بر اعتبارسنجی تراکنش‌ها توضیح می‌دهیم و حمله معروف ۵1 درصد را بررسی می‌کنیم.

اجماع بیت‌کوین

در فصل سوم به امنیت سایر ارزهای دیجیتال (آلت‌کوین‌ها) می‌پردازیم. به این منظور انواع ارزهای بدیل و نیز مفهوم قرارداد هوشمند را معرفی می‌کنیم. سپس به تفکیک نوع عرضه رمزارز، به نکات امنیتی آن‌ها می‌پردازیم. 

امنیت ارزهای بدیل

در این جلسه اهمیت امنیت کاربری ارز دیجیتال را در مقایسه با امنیت سایر فعالیت‌ها در فضای مجازی تبیین می‌کنیم. به همین منظور تعدادی از معروف‌ترین حملات در سال ۲۰۲۲ را ذکر می‌کنیم و نقطه ضعفی که مورد سوء استفاده قرار گرفته است را توضیح می‌دهیم. در انتها نیز مروری بر رئوس مطالب ادامه‌ی این درس خواهیم داشت.

مقدمه فصل امنیت آلت‌کوین

در این جلسه انواع ارزهای بدیل (آلت‌کوین) را معرفی می‌کنیم و با کاربرد هر نوع آشنا می‌شویم.

انواع ارزهای بدیل (آلت‌کوین)

در این جلسه مفهوم بسیار مهمی با عنوان «قرارداد هوشمند» را معرفی می‌کنیم که در ساختن سکه‌ها و توکن‌های جدید و سایر برنامه‌های نامتمرکز در فضای زنجیره قالبی کاربرد دارد.

قرارداد هوشمند

در این جلسه دو روش میزبانی ارزهای بدیل (آلت‌کوین) یعنی زنجیره قالبی اختصاصی یا استفاده از یک زنجیره قالبی دیگر به عنوان میزبان را توضیح می‌دهیم و مزایا و معایب هر کدام را ذکر می‌کنیم.

میزبانی ارزهای بدیل

سپس سه روش اصلی ایجاد یک سکه (کوین) جدید را معرفی می‌کنیم و روش انشعاب (forking) را توضیح می‌دهیم.

ایجاد رمزارز جدید

در این جلسه یکی از پرچالش‌ترین روش‌های ایجاد یک رمزارز یعنی عرضه اولیه سکه (ICO) را معرفی می‌کنیم و به نکاتی که هنگام ارزیابی یک ICO باید مد نظر قرار گیرد می‌پردازیم. در ادامه، نکاتی را تذکر می‌دهیم که باید برای اطمینان از امن بودن سرمایه‌ها در ICO به آن توجه شود.

امنیت عرضه اولیه ICO

در این جلسه یکی دیگر از روش‌های ایجاد یک رمزارز یعنی لفاف‌بندی (wrapping) را معرفی می‌کنیم و در مورد نکات امنیتی آن صحبت می‌کنیم.

امنیت لفاف‌بندی- wrapping

در این جلسه ابعاد حریم خصوصی رمزارزها را بررسی می‌کنیم و با یک مثال واقعی توضیح می‌دهیم که رمزارزهایی مثل اتر (اتریوم) در عین بی‌نام بودن، کاملا قابل ردگیری هستند. در ادامه، سوء استفاده‌هایی که از حریم خصوصی رمزارزها می‌شود را ذکر می‌کنیم و نکاتی را توضیح می‌دهیم که لازم است به آن‌ها توجه شود تا مورد سوء استفاده مجرمان قرار نگیریم.

حریم خصوصی رمزارزها

در فصل چهارم به موضوع بسیار مهم امنیت کیف پول (ارز دیجیتال – رمزارز) می‌پردازیم و به تفصیل انواع کیف، امنیت آن‌ها، و چگونگی ارسال امن رمزارز را توضیح می‌دهیم. 

امنیت کیف پول

در این جلسه عناوین اصلی مطرح شده در فصل چهار را به صورت خلاصه ذکر می‌کنیم.

مقدمه فصل امنیت کیف‌پول

در این جلسه مفهوم کیف پول را در مورد ارزهای دیجیتال و رمزارزها توضیح مي‌دهیم.

کیف پول رمزارز

در این جلسه نگهداری حضانتی و غیرحضانتی (شخصی) کلیدها توسط ارائه دهنده کیف، همچنین مفهوم کیف سرد و گرم را توضیح می‌دهیم.

ذخیره سازی کلیدها

در این جلسه، چهار نوع اصلی کیف رمزارز یعنی نرم‌افزار دسکتاپ، نرم‌افزار موبایل، تحت وب، و سخت افزاری را توضیح می‌دهیم و مهم‌ترین نکات تمایز آن‌ها را تشریح می‌کنیم. همچنین کیف رمزارز کاغذی را به عنوان یک کیف امن ولی نامطمئن معرفی می‌کنیم.

انواع کیف رمزارز

در این جلسه نکاتی را ذکر می‌کنیم که به طور کلی در انتخاب کیف باید به آن‌ها توجه کنیم.

انتخاب کیف رمزارز

پس از آشنایی با انواع کیف رمزارز، در ادامه‌ی این درس به تفصیل در مورد نکات امنیتی کیف‌ها صحبت می‌کنیم. این جلسه مقدمه‌ای بر نکات امنیتی است و عناوینی را که در ادامه به آن‌ها خواهیم پرداخت، ارائه می‌کند.

امنیت کیف‌پول

در این جلسه نکات امنیتی را توضیح می‌دهیم که در خصوص نگهداری کلیدها در کیف رمزارز باید رعایت شود.

نگهداری امن کلیدها

در این جلسه انواع روش‌های تهیه پشتیبان از کیف رمزارز و کلیدهای آن را توضیح می‌دهیم و نکات لازم در این خصوص را متذکر می‌شویم.

پشتیبان‌گیری کلیدها

در این جلسه مفهوم چند امضایی را معرفی می‌کنیم، کاربردهای آن را ذکر می‌کنیم و نکات امنیتی در خصوص آن را تذکر می‌دهیم.

نگهداری چند امضایی

در این جلسه اهمیت به روز رسانی را در خصوص کیف رمزارز تبیین می‌کنیم و نکاتی را که برای به روز رسانی امن باید مدنظر باشد ذکر می‌کنیم.

به روزرسانی کیف‌پول

در این جلسه مراحل ارسال رمزارز را توضیح می‌دهیم و دلایل تاخیر در انتقال را ذکر می‌کنیم.

ارسال امن رمزارز

در فصل آخر هم امنیت فعالیت در فضای دیجیتال و انواع روش‌هایی که برای فریب و کلاهبرداری استفاده می‌شود را توضیح می‌دهیم و چگونگی پرهیز از آن‌ها را بیان می‌کنیم.

امنیت فعالیت در فضای مجازی

این جلسه مقدمه این فصل از دوره است و در آن عناوین فصل را ذکر می‌کنیم. 

مقدمه فصل امنیت در فضای دیجیتال

در این جلسه به نکات اصلی امنیت گذرواژه یعنی انتخاب گذرواژه قوی و پرهیز از استفاده مجدد از یک گذرواژه در چند سایت می‌پردازیم. در انتها نیز استفاده از یک ابزار مدیریت گذرواژه را توصیه می‌کنیم. 

امنیت گذر واژه‌ها

در این جلسه در خصوص امنیت و محرمانگی ارتباطات اینترنتی صحبت می‌کنیم و چگونگی برقراری یک ارتباط امن و تشخیص ارتباط ناامن را توضیح می‌دهیم.

امنیت وب‌گردی

در این جلسه مفهوم مهندسی اجتماعی و فیشینگ را به عنوان یک حمله و فریب‌کاری کلی مطرح می‌کنیم و در ادامه این فصل، انواع روش‌های فریب را به تفصیل بررسی می‌کنیم.

مهندسی اجتماعی و فیشینگ

در این جلسه به چگونگی سوء استفاده از پیام‌ها و ایمیل‌های فریبنده و نکات مهم برای پیشگیری از فریب خوردن می‌پردازیم.

پیام‌های فریبنده

در این جلسه به حُقّه‌ی راه‌اندازی یک صرافی جعلی و انواع روش‌های کلاه‌برداری حول آن می‌پردازیم.

صرافی جعلی

در این جلسه به بعضی روش‌های جلب اعتماد برای مشارکت در یک سرمایه‌گذاری کلاه بردارانه در حوزه ارز دیجیتال می‌پردازیم.

حقه سرمایه‌گذاری

در این جلسه توضیح می‌دهیم که کلاهبرداران چگونه با راه‌اندازی یک پروژه جعلی و فریبکارانه، دارایی مشارکت کنندگان در پروژه را به سرقت می‌برند.

جذب سرمایه در پروژه جعلی

در این جلسه به بذل و بخشش‌های فریبکارانه می‌پردازیم و چگونگی اغواگری در این خصوص را توضیح می‌دهیم.

ایردراپ‌های جعلی

در این جلسه به روابط دوستی فریبکارانه می‌پردازیم و با کاربرد این حُقّه در حوزه ارز دیجیتال آشنا می‌شویم.

دوستی های فریبکارانه

در این جلسه شبکه‌سازی‌های هرمی (پانزی) را توضیح می‌دهیم و چگونگی تشخیص آن‌ها از روش‌های متعارف کسب درآمد را تشریح می‌کنیم.

روش‌های هرمی (پانزی)

در این جلسه چگونگی سوء استفاده از عنوان استخدام را برای کلاه‌برداری در حوزه رمز ارز و ارز دیجیتال معرفی می‌کنیم.

استخدام‌های جعلی

در این جلسه جمع‌بندی نکات در خصوص اجتناب از کلاه‌برداران را مطرح می‌کنیم. 

چطور فریب نخوریم؟

در این جلسه به نکات امنیتی مربوط به رایانه و گوشی همراه که ابزارهای فعالیت در حوزه ارز دیجیتال هستند می‌پردازیم.
 جلسه اول (امنیت با آنتی ویروس): در این جلسه، نکات مهم در استفاده از آنتی ویروس را ارائه می‌کنیم.
 جلسه دوم (امنیت با به روزرسانی): در این جلسه، نکات مهم در به روز رسانی رایانه و گوشی همراه را توضیح می‌دهیم.
 جلسه سوم (نصب برنامه‌های مطمئن): در این جلسه چگونگی نصب برنامه‌ها را به طور امن تشریح می‌کنیم.
 جلسه چهارم (دسترسی امن به اینترنت): در این جلسه در خصوص اهمیت مطمئن بودن از ارتباطمان با اینترنت گفتگو خواهیم کرد.

امنیت رایانه و گوشی همراه

بررسی نکات امنیت حوزه بلاکچین و ارائه راهکارهای جلوگیری از کلاهبرداری

صادق دُرّی نوگورانی فارغ التحصیل دکتری مهندسی کامپیوتر از دانشگاه صنعتی شریف، عضو هیأت علمی دانشکده مهندسی برق و کامپیوتر دانشگاه تربیت مدرس، و مدیر آزمایشگاه زنجیره قالبی (بلاکچین) در این دانشگاه است. تخصص ایشان در زمینه امنیت و حریم خصوصی سیستم‌های ابری و زنجیره قالبی (بلاکچین) است. دکتر دری از سال ۱۳۹۶ به صورت فعال در حوزه ارزهای دیجیتال و فناوری زنجیره قالبی (بلاکچین) به تدریس و پژوهش پرداخته، و تاکنون پروژه‌های مختلفی را در این حوزه هدایت کرده و انجام داده است.