آیا تا به حال پیش آمده که به سوپرمارکت بروید و احساس کنید پولی که ماه پیش برای خرید یک سبد کالا می‌پرداختید، امروز فقط نیمی از آن سبد را پر می‌کند؟ این احساس مشترک همه ماست و نامش «تورم» است. واژه‌ای که شاید در اخبار زیاد بشنویم، اما برخورد با آن در زندگی روزمره بسیار ملموس‌تر از آمار و ارقام است.
در این مقاله قصد داریم با زبانی ساده، به بررسی یکی از مهم‌ترین شاخص‌های اقتصادی زندگی‌مان بپردازیم. ما وضعیت تورم ایران را از سال ۱۳۹۵ (که دوران ثبات نسبی بود) تا امروز که با چالش‌های جدی روبرو هستیم، زیر ذره‌بین می‌بریم. اگر می‌خواهید بدانید چرا قیمت کالاهای اساسی مدام افزایش پیدا می‌کنند و آینده تورم در ایران چه خواهد شد، این مقاله برای شماست.
تورم به زبان ساده
قبل از اینکه به سراغ اعداد و ارقام برویم، بیایید یک بار برای همیشه تکلیفمان را با تعریف تورم روشن کنیم. تورم به زبان خیلی ساده یعنی: «کم‌شدن ارزش پول شما».
تصور کنید سال گذشته با ۱۰۰ هزار تومان می‌توانستید ۱۰ عدد بستنی بخرید. اگر امسال با همان ۱۰۰ هزار تومان فقط بتوانید ۸ عدد از همان بستنی را بخرید، یعنی تورم اتفاق افتاده است. پول شما همان اسکناس ۱۰۰ هزار تومانی است، اما قدرتش برای خرید کالا و استفاده از خدمات کمتر شده است.
همچنین بخوانید: تورم چیست؟
دو نوع مهم تورم که باید با آنها آشنا شوید
در اخبار اقتصادی معمولاً دو نوع تورم اعلام می‌شود؛ تورم نقطه به نقطه و تورم سالانه. در این مقاله، تمرکز اصلی ما بر روی «تورم نقطه به نقطه» است، زیرا احساس واقعی‌تری از گرانی به ما می‌دهد.
تورم نقطه به نقطه یعنی مقایسه قیمت‌ها در ماه جاری، با قیمت‌ها در همین ماه در سال گذشته. مثلاً اگر بگوییم تورم نقطه به نقطه در آبان ۱۴۰۴ ۵۰ درصد است، یعنی اگر سبد خرید شما در آبان پارسال (۱۴۰۳) ۱ میلیون تومان بود، در اسفند امسال برای همان سبد باید ۱ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان بپردازید.
تورم سالانه اما میانگین گرانی در ۱۲ ماه گذشته (مثلا آذر ۱۴۰۳ تا آبان ۱۴۰۴) نسبت به ۱۲ ماه قبل از آن (آذر ۱۴۰۲ تا آبان ۱۴۰۳) است و معمولاً نوسانات شدید لحظه‌ای را کمتر نشان می‌دهد.
چه تورمی زیاد است؟
شاید بپرسید آیا تورم همیشه بد است؟ اقتصاددانان می‌گویند تورم کم (مثلاً حدود ۲ تا ۳ درصد) برای اقتصاد خوب است چون چرخ تولید را به حرکت در می‌آورد. اما مرز بین تورم خوب و بد کجاست؟ برای جواب به این سؤال خوب است نگاه به دسته‌بندی زیر بیندازیم:
- تورم خزنده (تا ۵ درصد): این نوع تورم در کشورهای پیشرفته رایج است و مردم تغییر قیمت‌ها را به سختی حس می‌کنند.
- تورم خفیف (۵ تا ۱۰ درصد): زنگ خطری کوچک، اما قابل کنترل.
- تورم بالا (دو رقمی): وقتی تورم از ۱۰ درصد عبور می‌کند، برنامه‌ریزی برای مردم و کسب‌وکارها سخت می‌شود.
- ابر تورم (Hyperinflation): زمانی که تورم ماهانه بیش از ۵۰ درصد شود! (مثل وضعیت ونزوئلا در سال‌های اخیر).
در ایران، ما سال‌هاست که با «تورم ساختاری و مزمن دو رقمی» دست و پنجه نرم می‌کنیم. برای استاندارد جهانی، تورم بالای ۱۰ درصد «زیاد» محسوب می‌شود، اما در اقتصاد ایران، متأسفانه نرخ‌های زیر ۲۰ درصد به عنوان دوران طلایی یاد می‌شوند.
تورم ایران از سال ۱۳۹۵ تا امروز
این بخش، قلب مقاله ماست. بیایید سال‌به‌سال حرکت کنیم و ببینیم چه بر سر قدرت خرید ما آمده است. (اعداد بر اساس آمارهای بانک مرکزی و مرکز آمار ایران و با تمرکز بر شاخص تورم نقطه به نقطه گردآوری شده‌اند).
سال ۱۳۹۵: آرامش قبل از طوفان
سال ۱۳۹۵ یکی از بهترین سال‌های اقتصادی دهه اخیر بود. پس از امضای برجام و رفع برخی تحریم‌ها، انتظارات تورمی کاهش یافت. در این سال، ایران تورم تک‌رقمی را تجربه کرد و تورم نقطه به نقطه در پایین‌ترین سطح در آذرماه به ۵.۶ درصد رسید.
سال ۱۳۹۶: شروع لرزه‌ها
در نیمه دوم سال ۱۳۹۶، با تغییرات سیاسی در آمریکا و زمزمه‌های خروج از برجام، فنر فشرده‌شده قیمت ارز شروع به باز شدن کرد. اگرچه میانگین تورم هنوز پایین بود، اما تورم نقطه به نقطه در پایان سال زنگ خطر را به صدا درآورد و تا ۹ درصد در آبان ۱۳۹۶ بالا رفت.
سال ۱۳۹۷: شوک ارزی
با خروج رسمی آمریکا از برجام در اردیبهشت ۹۷، یک شوک عظیم به اقتصاد ایران وارد شد. دلار جهش کرد و به دنبال آن قیمت کالاها پرواز کردند. تورم نقطه به نقطه در پایان سال ۹۷ به اعداد بسیار بالایی (نزدیک به ۵۰ درصد) رسید. این یعنی کالاها نسبت به سال ۹۶ حدود ۱.۵ برابر گران شدند.
سال ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹: فشار حداکثری و کرونا
در سال ۹۸ تورم تا حدودی کنترل شد و در نتیجه آن نرخ تورم نقطه به نقطه در فروردین ۱۳۹۹ تا سطح ۱۹.۸ درصد پایین آمد. در ادامه اما در حالی که اقتصاد به‌سختی در حال هضم شوک ارزی بود، همه‌گیری کرونا دنیا را شوکه کرد. کسری بودجه دولت و چاپ پول برای جبران هزینه‌ها، آتش تورم را شعله‌ورتر کرد و در نتیجه تورم نقطه به نقطه تا پایان سال دوباره به نزدیکی ۵۰ درصد رسید.
سال ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱: حذف ارز ۴٬۲۰۰ تومانی
در سال ۱۴۰۰ تورم مجدداً کاهش پیدا کرد و تا اسفند این سال به ۳۴ درصد رسید. اما شاید سخت‌ترین دوره تورمی اخیر، مربوط به سال ۱۴۰۱ باشد. دولت با حذف ارز ۴٬۲۰۰ تومانی کالاهای اساسی، باعث شد قیمت مواد غذایی (روغن، مرغ، لبنیات و…) رشد شدیدی کرد و تورم نقطه به نقطه عمدتاً بین ۴۰ تا ۵۰ درصد در نوسان بود.
سال ۱۴۰۲ و ۱۴۰۳: کاهش تدریجی تورم
در سال‌های ۱۴۰۲ و ۱۴۰۳، از شتاب وحشتناک سال ۱۴۰۱ کاسته شده و نرخ تورم نقطه به نقطه تا پایان ۱۴۰۳ به ۳۷ درصد رسید.
جدول خلاصه وضعیت تورم (تخمینی بر اساس داده‌های مرکز آمار)
| سال | محدوده تورم نقطه به نقطه (پایان سال) | رویداد کلیدی |
| ۱۳۹۵ | ۵.۶ درصد در پایین‌ترین حالت | اجرای برجام و ثبات |
| ۱۳۹۶ | حدود ۹ درصد | آغاز نوسانات ارزی |
| ۱۳۹۷ | جهش به کانال ۴۰ تا ۵۰ درصد | خروج آمریکا از برجام |
| ۱۳۹۸ | کاهش تا ۲۲ درصد تا پایان سال | افزایش قیمت بنزین |
| ۱۳۹۹ | حدود ۵۰ درصد | کرونا و کسری بودجه |
| ۱۴۰۰ | حدود ۳۵ درصد | تغییر دولت |
| ۱۴۰۱ | ۴۰ تا ۵۰ درصد | حذف ارز ۴٬۲۰۰ |
| ۱۴۰۲ | حدود ۳۰-۴۰ درصد | سیاست‌های تثبیت ارز |
| ۱۴۰۳ | حدود ۳۰ درصد | ادامه تثبیت تورم |
تورم ایران و دنیا چه فرقی دارد؟
شاید بشنوید که «تورم یک پدیده جهانی است». این جمله درست است، اما نه به شکلی که در ایران تجربه می‌شود. بیایید تفاوت‌ها را ببینیم:
تفاوت در نرخ
در سال ۲۰۲۲، دنیا به خاطر جنگ روسیه و اوکراین و پس‌لرزه‌های کرونا دچار تورم شد. نرخ تورم در آمریکا و اروپا به حدود ۸ تا ۹ درصد رسید و این برای آنها «بحران» بود. در همان زمان، تورم ایران بالای ۴۰ درصد بود.
تفاوت در علت
در دنیا تورم معمولاً ناشی از شوک‌های سمت عرضه (مثل کمبود انرژی یا اختلال در حمل و نقل) است. در ایران اما تورم ریشه در «رشد نقدینگی» (چاپ پول بی‌پشتوانه)، «ناترازی بانک‌ها» و «تحریم‌ها» دارد.
تفاوت در درمان
کشورهای دنیا با افزایش نرخ بهره بانکی (سیاست انقباضی) سریعاً تورم را کنترل کردند و اکنون (۲۰۲۴-۲۰۲۵) تورم جهانی به محدوده ۳ درصد بازگشته است. اما در ایران به دلیل مشکلات ساختاری و تأثیرپذیری شدید اقتصاد از سیاست خارجی، این ابزارها به خوبی کار نمی‌کنند.
کمترین تورم در تاریخ ایران
آیا همیشه وضعیت اینطور بوده است؟ خیر. اگر به تاریخ اقتصادی ایران نگاه کنیم، دوره‌هایی از ثبات را می‌بینیم.
- دهه ۴۰ شمسی: اقتصاددانان دهه ۴۰ (مخصوصاً نیمه اول آن) را دوران طلایی اقتصاد ایران می‌دانند. در این دوره، ایران رشدهای اقتصادی دو رقمی (بالای ۱۰ درصد) داشت، در حالی که نرخ تورم بین ۲ تا ۴ درصد بود. ثبات مدیریت، انضباط مالی دولت و قیمت ثابت نفت از دلایل این موفقیت بود.
- سال ۱۳۹۵: در تاریخ نزدیک، سال ۹۵ با تورم سالانه حدود ۹ درصد، تنها سالی در دهه اخیر بود که توانستیم تورم تک‌رقمی را تجربه کنیم.
بیشترین تورم در تاریخ ایران
متأسفانه رکوردهای تورمی ایران بیشتر در ذهن‌ها مانده است. دو دوره تاریخی وجود دارد که تورم به اوج خود رسید:
- دوران جنگ جهانی دوم (سال ۱۳۲۰ تا ۱۳۲۲): پس از اشغال ایران توسط متفقین، قحطی و کمبود کالا باعث شد تورم به اعداد نجومی (طبق برخی روایات بالای ۱۰۰ درصد نقطه به نقطه) برسد. ساختار اقتصاد ایران در آن دوران کاملاً از هم پاشیده بود.
- سال ۱۳۷۴ (دوره سازندگی): در این سال به دلیل سیاست‌های تعدیل اقتصادی و جهش نرخ ارز، تورم سالانه به ۴۹.۴ درصد رسید. (دقت کنید این تورم میانگین بود و تورم نقطه به نقطه در برخی ماه‌ها از این هم فراتر رفت).
- فروردین ۱۴۰۲: پس از حذف ارز ترجیحی، تورم نقطه به نقطه با سرعت زیادی رشد کرد و در نهایت تا فروردین ۱۴۰۲ به ۵۵.۴ درصد رسید.
تورم ایران در سال ۱۴۰۵ چقدر خواهد بود؟
پیش‌بینی آینده در اقتصاد ایران که متغیرهای سیاسی در آن دخیل هستند، بسیار دشوار است. اما بیایید بر اساس سناریوهای موجود و گزارش‌های نهادهای بین‌المللی (مثل صندوق بین‌المللی پول – IMF) نگاهی به سال ۱۴۰۵ بیندازیم.
سه سناریو برای سال ۱۴۰۵ قابل تصور است:
سناریوی خوش‌بینانه (رفع تحریم‌ها و اصلاحات)
اگر تحریم‌ها کاهش یابد و دولت بتواند جلوی چاپ پول و ناترازی بانک‌ها را بگیرد، می‌توان انتظار داشت تورم به کانال ۱۵ تا ۲۰ درصد کاهش یابد. تک‌رقمی شدن تورم تا سال ۱۴۰۵ نیازمند معجزه نیست، اما نیازمند انضباط آهنین است که در کوتاه‌مدت بعید به نظر می‌رسد.
سناریوی ادامه وضع موجود
اگر رشد نقدینگی همچنان سالانه ۲۵ تا ۳۰ درصد باشد و تحریم‌ها باقی بمانند، تورم در همان محدوده ۳۵ تا ۴۵ درصد در نوسان خواهد بود. این یعنی قدرت خرید همچنان هر سال حدود یک‌سوم کاهش می‌یابد.
سناریوی بدبینانه
اگر شوک‌های ارزی جدید یا تنش‌های منطقه‌ای رخ دهد، خطر ورود به تورم‌های بالای ۵۰ درصد وجود دارد.
نتیجه‌گیری کارشناسی
اکثر تحلیلگران معتقدند بدون حل ریشه‌ای مشکل «کسری بودجه دولت» و «ناترازی بانک‌ها»، رسیدن به تورم زیر ۲۰ درصد تا سال ۱۴۰۵ بسیار دشوار است. بنابراین، محتمل‌ترین گزینه برای ۱۴۰۵ (در صورت عدم تغییر سیاست‌ها) تورمی در حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد خواهد بود.
کلام آخر: چطور از سرمایه‌مان محافظت کنیم؟
دانستن نرخ تورم به تنهایی دردی را دوا نمی‌کند. حالا که می‌دانیم تورم در ایران یک پدیده ادامه‌دار است، مهم‌ترین استراتژی برای هر ایرانی «حفظ ارزش پول» است. نگهداری پول نقد در بانک (با سودهای کمتر از نرخ تورم) عملاً به معنای آب شدن سرمایه شماست. تبدیل نقدینگی مازاد به دارایی‌های پایدار، یادگیری مهارت‌های سرمایه‌گذاری و دوری از رفتارهای هیجانی در بازارهای مالی، تنها سپری است که می‌توانیم در برابر این سیلاب تورمی در دست بگیریم.
این مقاله با هدف آگاهی‌بخشی نوشته شده و پیشنهاد سرمایه‌گذاری نیست. همیشه برای تصمیمات مالی مهم با متخصصان مشورت کنید.
سوالات متداول
تورم نقطه به نقطه قیمت‌ها را با ماه مشابه سال قبل مقایسه می‌کند (حس لحظه‌ای گرانی)، اما تورم سالانه میانگین افزایش قیمت‌ها در ۱۲ ماه گذشته است.
سال ۱۳۹۵ با ثبت تورم تک‌رقمی و رسیدن تورم نقطه به نقطه به ۵.۶ درصد، بهترین سال تورمی دهه اخیر بوده است.
اوج تورم مربوط به دوران اشغال در جنگ جهانی دوم (بیش از ۱۰۰ درصد)، سال ۱۳۷۴ (۴۹.۴ درصد) و نقطه اوج فروردین ۱۴۰۲ (۵۵.۴ درصد) بوده است.
در صورت ادامه سیاست‌های فعلی و عدم رفع تحریم‌ها، محتمل‌ترین سناریو برای سال ۱۴۰۵ تورمی بین ۳۰ تا ۴۰ درصد است.
چون برخلاف تورم جهانی که ناشی از شوک عرضه است، تورم ایران ریشه ساختاری در رشد نقدینگی، ناترازی بانک‌ها و تحریم‌ها دارد.
