به نظر می‌رسد که ریسک فعالیت در حوزه رمزارز برای کاربران ایرانی پس از بازگشت تحریم‌های بین‌المللی بیشتر خواهد شد؛ اما راهکارهای ساده‌ای برای کاهش این ریسک وجود دارد که به آن اشاره خواهیم نمود. خاطرنشان می‌شود که مخاطب این مقاله صرفاً افرادی هستند که به ارزهای دیجیتال باهدف سرمایه‌گذاری و نگهداشت ارزش پول نگاه می‌کنند و نه ابزاری برای دورزدن تحریم‌ها، نقل‌وانتقال پول یا فعالیت‌های غیرقانونی؛ چرا که با گسترش ابزارهای رصد، غالب راه‌های استفاده ابزاری از رمزارزها برای این منظور بسته بوده و ریسک به‌کارگیری برای چنین منظوری اساساً با خود کاربر است و به‌راحتی نیز شناسایی و بلوکه خواهد شد. ماهیت بلاک‌چین شفاف و غیرقابل‌انکار است و لذا امکان استفاده برای چنین مقاصدی به‌ویژه در ابعاد بزرگ اساساً وجود ندارد.

۱. از اکسچنج‌های خارجی استفاده نکنید!

باوجودآنکه همواره استفاده از خدمات اکسچنج‌های بین‌المللی را به‌عنوان یک حق اساسی برای کاربران ایرانی می‌دانیم، متأسفانه باید گفت که پس از بازگشت تحریم‌های بین‌المللی تاحدامکان از هیچ اکسچنج غیرایرانی و غیررسمی با هر میزان درجه اعتبار و اعتماد استفاده نکنید. همان‌طور که گفته شد، دلایل بسیار محکم‌تری وجود خواهد داشت که دارایی شما بلوکه و ضبط گردد و به‌صورت کامل از دست برود. همچنین اکسچنج‌های بی‌نام‌ونشان که تا کنون به طیف وسیعی از کاربران ایرانی خدمات می‌دهند پس از آنکه جذابیت بازار برای آنها کمتر شود، احتمال توقف فعالیت و کلاهبرداری این پلتفرم‌ها زیادتر خواهد بود چرا که با برگشت تحریم‌ها مسیر حقوقی پیگیری و احقاق حق از طریق کانال‌های بین‌المللی برای ایرانیان نیز بسیار سخت از قبل خواهد بود.

اگر به هر دلیل تمایلی به استفاده از بسترهای بومی را ندارید، توصیه ما به یادگیری و استفاده از بسترهای غیرمتمرکز (دکس‌ها یا اگریگیتورها) به‌عنوان جایگزین مناسب برای انجام مبادلات رمزارزی و خریدوفروش رمزارزها و سرمایه‌گذاری است. هرچند که بسترهای غیرمتمرکز نیز با گسترش ابزارهای رصد، استفاده کاربران ایرانی را بیش از گذشته محدود می‌کنند؛ اما به تجربه راهکارهای متنوعی برای دورزدن این محدودیت‌ها برای سرمایه‌گذاری در رمزارزها وجود داشته و خواهد داشت که اشارات جزئی و غیرمستقیم در بخش بعد خواهد شد.

۲. دارایی‌های خود را تا جایی که ممکن است در کیف پول شخصی نگه دارید!

مقوله نگهداشت در کیف پول شخصی به‌صورت مجزا، یکی از مباحثی است که هم بسیار گسترده است و هم یادگیری قواعد و بایدها و نبایدهای آن برای کاربر فعال در حوزه رمزارز جزء الزامات به‌حساب می‌آید. به‌صورت خلاصه برای مقادیر بالا حتی‌المقدور از کیف پول‌های سخت‌افزاری استفاده کنید. در صورت تمایل برای استفاده از کیف پول‌های نرم‌افزاری، صرفاً از کیف پول‌های معتبر با وی‌پی‌ان مطمئن استفاده کنید. کلمات بازیابی یا کلید خصوصی خودتان را نیز حتی‌المقدور حفظ کنید و یا به شکل غیردیجیتال و در جای امن نگهداری نمایید. نهایتاً با داشتن کلید خصوصی شما مالک گاوصندوق شخصی رمزدارایی‌های خود هستید و جای نگرانی وجود ندارد؛ البته به جز دارایی‌های قابل فریز. بنابراین شناخت رمزارزهایی که قابلیت فریز و بلوکه‌کردن دارند نیز به شما برای نگهداشت بلندمدت دارایی کمک خواهد کرد.

خاطرنشان می‌شود که کیف پول‌ها به دو شکل حضانتی یا امانی و غیرحضانتی یا غیرامانی ارائه شده‌اند. در کیف پول‌های حضانتی اختیار دارایی در دست یک نهاد ثالث است و به‌مراتب حتی از نگهداشت دارایی در اکسچنج‌ها نیز پرریسک‌تر است. در کیف پول‌های غیرحضانتی اما، کلید خصوصی یا همان اختیار دارایی در دست کاربر است. توصیه‌های بالا صرفاً در موضوع استفاده از کیف پول‌های غیرحضانتی مطرح شده و اساساً استفاده از هرگونه کیف پول حضانتی را توصیه نمی‌کنیم.

۳. از استیبل‌کوین‌ها یا کوین‌های باقابلیت فریز استفاده نکنید!

برای جابه‌جایی دارایی به‌منظور انتقال به کیف شخصی یا بین بسترهای معاملاتی، حتی‌المقدور از استیبل‌کوین‌ها استفاده نکنید. با فشار حاکمیت‌های متمرکز جهانی تقریباً هیچ استیبل‌کوین غیرقابل فریزی در جهان وجود نخواهد داشت. باوجودآنکه از DAI به‌عنوان استیبل‌کوین غیرقابل فریز یاد می‌شود، متأسفانه صادرکنندگان این توکن نیز مجبور به رهاسازی آن و ارائه USDS با قابلیت فریز شدند و کم‌کم DAI از لیست دارایی‌های قابل‌پذیرش در غالب بسترهای معاملاتی متمرکز دنیا و حتی بسترهای غیرمتمرکز حذف خواهد شد. خوشبختانه یا متأسفانه کاربر ایرانی ناچار است که از پارادایم مبنا و ارزش ثابت به پارادایم‌های نوین قیمت‌گذاری مبتنی بر بیت‌کوین به‌عنوان شاخص‌ترین، امن‌ترین و بی‌آلایش‌ترین رمزارز موجود در جهان شیفت نماید. توسعه بازارهای بیت‌کوین پایه نیز به‌ویژه در بسترهای غیرمتمرکز به این موضوع کمک شایانی خواهد نمود و تنها راه ادامه مسیر برای دوستداران تمرکززدایی در آینده بلاک‌چین به‌حساب می‌آید. 

اما برای اینکه مسئله را پیچیده نکنیم، توصیه داریم همواره از توکن یا کوینی برای انتقال یا نگهداشت بلندمدت در کیف پول شخصی استفاده کنید و از غیر قابل فریز بودن آن و همین‌طور مقبول بودن آن در تعداد خوبی بستر که امکان معامله و تبدیل به شما می‌دهد به‌عنوان دو شاخص مهم، اطمینان حاصل کنید.

حتی تتر هم هنوز بر روی برخی از شبکه‌ها نظیر اسمارت‌چین یا پالیگان قابلیت فریز ندارد که البته در کوتاه‌مدت به‌احتمال زیاد این قابلیت‌ها نیز از کاربر معمولی گرفته می‌شود؛ ولی تا آن زمان در صورت الزام می‌توانید از این قابلیت‌ها استفاده کنید. نهایتاً اعتقاد ما بر این است که ارزهای پایه ثابت چه دلار و چه ریال و معادل‌های آن‌ها مانند تتر یا USDC که تحت کنترل بانک‌های مرکزی دنیاست، وسیله‌ای است برای اعمال قدرت، سرکوب اقتصاد خصوصی و نهایتاً تأمین منافع از جیب مردم عادی با صدور بدون پشتوانه؛ بنابراین هیچ توصیه‌ای برای نگهداشت از جنس سرمایه‌گذاری در مورد این مدل رمزارزها حتی در بازار ریزشی نداریم. همچنان رمزارزهایی هستند که سابقه تاریخی آنها نشان داده است که با توجه به نوسان قیمتی پایین می‌توانند جایگزین مناسبی در شرایط ریزشی بازار باشند.  

۴. نمره ریسک (Risk Score) ولت خود را پایین نگه دارید!

لازم به ذکر است که پایین نگهداشتن نمره ریسک، یک مسئله بسیار پیچیده، سخت، پرهزینه و بعضاً ناممکن فرض می‌شود. بیان دقیق صورت‌مسئله و راهکارهای آن نیاز به مقالات متعدد و ارائه نتایج شبیه‌سازی دارد که خارج از دستور کار این مقاله است. قبل از هر چیز یک تعریف ساده از نمره ریسک ولت ارائه می‌دهیم. فرض کنید هر ولت یک نقطه است و انتقال از یک ولت به یک ولت دیگر عملاً دو نقطه را به هم متصل می‌کند. ما در شبکه بلاک‌چین با مجموعه نقاطی که یک گراف پیچیده اتصالات به هم را رقم زده‌اند مواجه هستیم؛ بنابراین احتمال اینکه مثلاً کیف پول یک فرد در آمریکا با ۵ واسطه به کیف پول یک ایرانی متصل باشد اصلاً کم نیست. همین‌طور باید بدانیم که هریک از این ولت‌ها حاوی مقادیری دارایی هستند که منشأ آنها می‌تواند سالم یا ناسالم باشد. هرچند که تعریف سالم یا ناسالم را نیز ارگان‌های متمرکز ارائه می‌دهند؛ اما مثلاً یک دارایی حاصل از باج‌گیری یا دزدی قطعاً در ذهن تمامی فعالان اقتصادی ناسالم فرض می‌شود. حال اگر اولین تراکنش شخص سارق به یک کیف پول را یک تراکنش ناسالم مطلق فرض کنیم و دارایی این کیف پول یا همان نقطه در شبکه با ریسک ۱۰۰ درصد فرض شود، هر بار که این دارایی از کیف پولی به کیف پول دیگر (به عبارتی از نقطه‌ای به نقطه‌ی دیگر) منتقل شود این ریسک را نیز با ضریبی منتقل می‌کند و نمره ریسک ولت را از صفر به عدد بالاتری ارتقا می‌دهد. 

هرچه فاصله بین یک کیف پول با کیف پول دارای ریسک بالاتر بیشتر باشد، نمره ریسک آن پایین‌تر خواهد بود. این مقوله صرفاً برای دریافت از یک ولت با ریسک بالا نیست، بلکه اگر شما دارایی به یک ولت با ریسک بالا هم ارسال کنید، عملاً بخشی از ریسک آن ولت به شما منتقل خواهد شد. همچنین به زبان ساده ریسک‌ها با هم جمع می‌شوند. یعنی هر بار که شما از ولت خودتان واریز و برداشت داشته باشید نمره ریسک شما خواهی‌نخواهی افزایش پیدا می‌کند. فرض کنید یک فرد بدون هیچ‌گونه تحریم و هیچ ارتباط مسئله‌داری، برای مدت طولانی از یک ولت استفاده کند. خودبه‌خود نمره ریسک این ولت حتی بدون آنکه کوچک‌ترین ارتباط معناداری با آدرس‌های مشکل‌دار وجود داشته باشد، بالا خواهد رفت چرا که همه آدرس‌ها در شبکه بلاک‌چین به نحوی با هم مرتبط‌اند. 

مشکل برای ایرانیان صرفاً مسائلی مثل ارتباط با بسترها یا پروژه‌های کلاهبرداری، دزدی، باج‌گیری یا حتی شرط‌بندی نیست و علاوه بر آنها مسئله قوانین تحریمی هم به‌عنوان یک پارامتر افزایش‌دهنده ریسک در نظر گرفته می‌شود. همان‌طور که گفته شد این موضوع هیچ مبنای قانونی واقعی ندارد و صرفاً تفاسیری خودخواسته از قوانین و البته مارکت کردن بسترهای شناسایی آدرس به دولت‌های متمرکز ابرقدرت، باعث شد تا این پارامتر نیز در بین پارامترهای افزایش‌دهنده ریسک و خوشه‌بندی آدرس‌ها قرار گیرد. درهرصورت آنچه که برای کاربر مهم است پایین نگه‌داشتن نمره ریسک آدرس خود است. ساده‌ترین راهکار و به زبان ساده این است که از یک آدرس برای مدت زیاد استفاده نکنید و حتی در شرایط فعلی توصیه داریم که از آدرس‌های یک‌بارمصرف استفاده کنید. استفاده از آدرس‌های یک‌بارمصرف و انتقال چندلایه باعث کاهش نمره ریسک ولت شما خواهد شد. ولت‌های امروزی امکان ایجاد بی‌نهایت ولت از یک کلید خصوصی را برای شما در رابطه کاربری‌شان ایجاد کرده‌اند؛ بنابراین استفاده کاربر برای این موضوع بسیار ساده‌تر شده است.

بارها شنیده شده که باوجودآنکه من از یک یا حتی چند آدرس میانی (مثلاً ۳ بار انتقال) استفاده کرده‌ام، باز هم به‌عنوان کاربر ایرانی شناسایی شده‌ام. هرچند که تقریباً هیچ راهی برای از بین بردن کامل این ریسک وجود ندارد اما مهم‌ترین اشتباه رایج این است که این آدرس‌های میانی که انتقال از طریق آنها انجام شده یک سری آدرس‌های ثابت هستند که در طول زمان چندین‌و‌چند مرتبه برای انتقال مورد استفاده قرار گرفته‌اند. وضعیت این آدرس ها دیگر پس از چندین‌بار استفاده، هیچ تفاوتی با منشأ اولیه منتقل‌کننده ندارد و عملاً خود این آدرس‌های میانی باعث بالا رفتن ریسک و شناسایی می شوند. پس صرف انتقال چندلایه کافی نیست بلکه انتقال چندلایه توسط آدرس‌های یکبار مصرف می تواند تا حدی ریسک دارایی شما را کاهش دهد. نکته آخر اینکه امروزه، شرط استفاده از بسترهای غیرمتمرکز نظیر دکس‌ها یا پروتکل‌های دیفای پایین بودن نمره ریسک ولت شماست بنابراین به زودی نیاز خواهید داشت که حتی به صورت سعی و خطا هم که شده، این موضوع را فرا بگیرید هرچند که این بازی موش و گربه انتها ندارد.

سؤالات متداول

با فعال‌شدن مکانیسم ماشه می‌توان در ایران بیت‌کوین خریدوفروش کرد یا در رمزارزها سرمایه‌گذاری نمود؟ مشکلی به وجود نمی‌آید؟

برای جمع‌بندی و به طور خلاصه، هیچ مشکلی از نگاه حقوق بین‌الملل برای سرمایه‌گذاری در حوزه رمزارز برای ایرانیان وجود ندارد؛ اما استفاده ابزاری از رمزارز برای دورزدن تحریم‌ها یا استفاده از بسترهایی که اجازه خدمات‌رسانی به ایرانیان را ندارند قطعاً شما را درگیر ریسک خواهد کرد. حتی اگر این موضوع حقوقی از نگاه برخی در دنیا تفاسیر متضادی هم داشته باشد، خریدوفروش رمزارزهای غیرمتمرکز و بدون امکان فریز، برای افرادی که قصد سرمایه‌گذاری و حفظ ارزش دارایی خود را دارند در بسترهای معتبر داخلی و یا دکس‌ها مشکلی نخواهد داشت. نگهداشت دارایی به شکل استیبل‌کوین و به‌ویژه استیبل‌کوین‌های دارای قابلیت فریز و یا نگهداری طولانی‌مدت رمزارزهای دارای قابلیت فریز و همین‌طور معامله یا نگهداشت دارایی در بسترهای خارجی، به‌ویژه در شرایط فعلی توصیه نمی‌شود.

آیا تتر دارایی همه کاربران ایرانی را فریز و بلوکه می‌کند؟

قانوناً بدون داشتن دستور قضایی یا مستند به انجام فعالیت‌های غیرقانونی یا رفتارهایی که دورزدن تحریم شناسایی شوند، حق تحریم یا فریز وجود ندارد؛ اما به واسطه شروط استفاده از خدمات شرکت صادرکننده و همین‌طور عدم امکان شناسایی نحوه‌ی ارتباط ولت‌هایی که رفتارهای غیرقانونی از نگاه ناظر خارجی دارند با ولت شخصی برای کاربران، توصیه اکید داریم که از استیبل‌کوین‌ها به‌ویژه USDT و USDC استفاده نکنید. همان‌طور که بالاتر نیز اشاره شد ممکن است فرد سرمایه‌گذار که قصد انجام هیچ‌گونه فعالیت غیرقانونی از نگاه ناظر خارجی را ندارد، صرفاً با معامله با یک ولت یا شخص دارای مشکل (با نمره ریسک بالا)، کل دارایی خود را از دست بدهد چرا که از نگاه ناظر خارجی، دارایی مشکل‌دار حتی با انتقال چندلایه نیز دنبال و فریز خواهد شد تا مدارک لازم برای بی‌گناهی مالک فعلی و شناسایی لایه‌های قبلی ارائه شود. باوجود تحریم‌ها پیگیری‌های حقوقی این‌چنینی بسیار پرهزینه و تقریباً نشدنی است.  

ارزهای دیجیتالی که در کیف پول شخصی‌ام نگهداری می‌کنم امن هستند؟

اگر در کیف پول غیرحضانتی شخصی خود، ارزهای دیجیتال غیرمتمرکز و بدون امکان فریز مثل بیت‌کوین یا اتریوم نگهداری می‌کنید، جای نگرانی نیست. اما اگر از ارزهای متمرکز یا دارای قابلیت فریز مانند USDT ،USDC ،XAUT ،PAXG ،XRP ،LDO و PEPE نگهداری می‌کنید، توصیه می‌شود آنها را به رمزارزهای غیرمتمرکز تبدیل کنید. هرچند که اساساً توصیه‌ای به نگهداشت استیبل‌کوین‌ها نظیر تتر نداریم؛ اما در صورت لزوم برای نگهداشت به‌ویژه در شرایط نزولی بازار، نکات ارائه شده در بخش نمره ریسک کیف پول را حتی‌المقدور رعایت کنید و یا از شبکه‌هایی که در حال حاضر فانکشن فریز ندارند استفاده کنید. تنها نکته‌ای که می‌تواند برای دارایی شخصی شما مخاطره‌آمیز باشد عدم رعایت نکات ایمنی، نگهداشت نسخه تصویری یا نسخه الکترونیک از کلید خصوصی و ملی‌شدن اینترنت است!

کیف پول‌های خارجی می‌توانند کاربران ایرانی را تحریم کنند؟

هرچند که بسیاری از کیف پول‌ها همین‌الان و حتی قبل از بازگشت تحریم‌های بین‌المللی امکان استفاده با آی پی ایران را نمی‌دادند و حتی در شروط استفاده از خدمات خود بر این موضوع تأکید داشتند؛ اما واقعیت این است که کیف پول‌های غیرامانی یا غیرحضانتی که کلید خصوصی را در اختیار شما قرار می‌دهند مثل متامسک، امکان مسدودکردن دارایی شما را ندارد؛ چون ارزهای دیجیتال شما در واقع روی شبکه‌های بلاک‌چینی نگهداری می‌شوند و کیف پول صرفاً یک رابط نرم‌افزاری برای نمایش و جابه‌جایی آنهاست. اما دررابطه‌با کیف پول‌های امانی یا حضانتی (که کلید خصوصی یا کلمات بازیابی را به شما نمی‌دهند) از گذشته ریسک‌هایی برای کاربران ایرانی وجود داشته است و در شرایط فعلی و حتی به‌صورت کلی نیز استفاده از آنها به‌هیچ‌وجه توصیه نمی‌شود. نکته قابل‌توجه آنکه حتی درصورتی‌که رابط کاربری یک کیف پول، دسترسی شما را به‌عنوان یک کاربر ایرانی مسدود نماید، به کمک کلید خصوصی یا همان کلمات بازیابی، امکان بازیابی ولت بر روی یک رابط کاربری یا کیف پول دیگر وجود خواهد داشت و دارایی کاربر در امان خواهد بود. 

اما آنچه که به کاربر مرتبط است یا او را در این مسیر کمک می‌کند در نظر گرفتن نکات زیر است:

1. آدرس تمامی اکسچنج‌های ایرانی با جزییات و دقت زیاد شناسایی شده و تگ خورده‌اند؛ بنابراین هر اکسچنجی که غیر این ادعا کند به نظر میرسد قصد فریب کاربر یا گمراهی جامعه رمزارزی را دارد. آنچه به نام فلگ شدن آدرس‌های یک اکسچنج خاص و یا واژه‌هایی مثل Red Flag (رد فلگ) گزارش می‌شود، اساساً پروژه تخریبی و ضدرقابتی بوده و بی‌معناست. ارتباط با ولت‌های اکسچنج‌های ایرانی عملاً نمره ریسک شما را در فاکتور ارتباط با حوزه قضایی تحریمی بالا می‌برد. این فاکتور اساساً در صورتی که شما قصد سرمایه‌گذاری دارید و فعالیت مشکوک انجام نمی‌دهید، خطر فریز و غیره را به دنبال نخواهد داشت؛ برخلاف سایر تگ‌ها مثل ارتباط با ولت کلاهبردار یا هکر یا تأمین‌کننده منابع تروریسم، که ریسک مستقیمی در موضوع فریز دارایی و بلوکه اموال شما خواهد داشت. استفاده از این ولت به‌منظور جابه‌جایی کوین به بستری که عدم امکان استفاده ایرانیان از خدماتش به‌عنوان شروط استفاده از خدمات آورده شده ریسکی است که کاربر باید به آن دقت کند و توصیه نمی‌شود. در هر صورت راهکارهایی که در بخش پایین نگه‌داشتن نمره ریسک ولت گفته شد، کمک‌کننده خواهد بود.
2. عدم استفاده از اکسچنج‌های ایرانی هرچند نمره ریسک ولت شما را به‌خاطر قطع ارتباط با حوزه قضایی تحریمی پایین‌تر می‌آورد؛ اما به‌ویژه امروز با بازگشت تحریم‌های بین‌المللی ریسک بلوکه و ازدست‌رفتن دارایی شما به واسطه شروط استفاده از خدمات اکسچنج‌های خارجی که می‌تواند مبنای قانونی باشد را بالا خواهد بود. نهایتاً هم درصورتی‌که هدف بازگشت دارایی برای نقدشدن باشد، این ارتباط شکل خواهد گرفت و راه گریزی از آن نیست مگر کاربری که در حال حاضر هیچ ارتباطی با ریال در قالب خرید و چه در قالب فروش نداشته و هدف او ترید دلاری و هزینه‌کرد در جایی غیر از ایران باشد که اساساً موضوع این مقاله نیست. 

بنابراین، توصیه ما به کاربر ایرانی در شرایط تشدید تحریم‌های بین‌المللی فعلی این است که یاد بگیرد؛ چه دارایی‌های رمزارزی مناسب برای سرمایه‌گذاری و نگهداشت است و پس از آن امکان فریز و بلوکه کردن در قرارداد هوشمند کدام کوین‌ها یا توکن‌ها وجود دارد. کدام شبکه‌های بلاک‌چینی، شبه‌متمرکز هستند و ریسک بالاتری برای فعالیت بر روی آنها در شرایط تشدید تحریم‌ها وجود دارد. در شرایط تشدید تحریم‌ها، ریسک استفاده از هرکدام از بسترها (متمرکز و غیرمتمرکز، داخلی و خارجی) چیست و بهترین انتخاب برای روتین معامله و نگهداشت دارایی کدام است. در این مقاله سعی شد به هر کدام از این سؤالات به شکل خلاصه پاسخ داده شود؛ اما رسیدن به یک تجربه بهینه نیاز به داده‌های بیشتر برای تحلیل و همین‌طور شناخت و مطالعه عمیق‌تر مخاطب در مورد هرکدام از این سرفصل‌ها دارد.