آشنایی با انواع کلاهبرداری ارز دیجیتال و روش‌های پیش‌گیری از آنها

بسیاری از افراد برای حفظ سرمایه خود در مقابل تورم پا به دنیای ارزهای دیجیتال می‌گذارند؛ اما به اندازه کافی با این فضا آشنایی ندارند. ناآگاهی سرمایه‌گذاران از سازوکار ارزهای دیجیتال و نظارت کمتر نسبت به سایر بازارهای مالی باعث شده کلاهبرداران زیادی در این حوزه ظهور کنند. احتمالاً شما نیز در میان اطرافیان خود مال‌باخته‌هایی را می‌شناسید که به دلیل طمع، ناآگاهی یا بی‌احتیاطی قربانی این نوع کلاهبرداری‌ها شده‌اند. به همین دلیل در این مقاله قصد داریم شما را با روش‌های کلاهبرداری ارز دیجیتال بیشتر آشنا کنیم تا هم خودتان از آنها در امان بمانید و هم به دیگران اطلاع‌رسانی کنید. با این‌که روش های کلاهبرداری در ارزهای دیجیتال بسیار زیادند اما کلاهبرداران اغلب از چند روش خاص استفاده می‌کنند.

در ادامه به معرفی رایج‌ترین راه های کلاهبرداری در ارز های دیجیتال و ترفندهای اسکم در کریپتو خواهیم پرداخت تا در صورت مواجهه با آنها بتوانید از دارایی خود و اطرافیان‌تان محافظت کنید.

انواع کلاهبرداری ارز دیجیتال

روش های کلاهبرداری در ارزهای دیجیتال روزبه‌روز در حال افزایش است و برای جلوگیری از آنها ابتدا باید سازوکارشان را بشناسید. در این بخش با چند مورد از رایج‌ترین راه‌های کلاهبرداری در ارز های دیجیتال و ترفندهایی که کلاهبرداران استفاده می‌کنند، آشنا خواهید شد.

اگر مایل هستید تا به طور کلی در خصوص نکات امنیتی در فضای ارزهای دیجیتال بیشتر بدانید؛ دوره کاربری امن ارز دیجیتال آکادمی نوبیتکس را از دست ندهید.

کلاهبرداری با پامپ و دامپ کردن توکن

پامپ و دامپ کردن (Pump and Dump) یکی از رایج‌ترین روش‌های کلاهبرداری در ارزهای دیجیتال است. به دستکاری برای افزایش قیمت به‌صورت مصنوعی اصطلاحاً پامپ و به کاهش مصنوعی قیمت دامپ می‌گویند. در این روش کلاهبرداران یک توکن بی‌ارزش می‌سازند یا مقداری از یک ارز دیجیتال که ارزش بازار کمی دارد را خریداری می‌کنند. در ادامه با تبلیغات جعلی یا ساخت گروه‌های پامپ و دامپ در شبکه‌های اجتماعی و با وعده سودهای نجومی، کاربران را به خرید توکن تشویق می‌کنند.

با خریدهای پی‌در‌پی و هیجانی که قربانیان انجام می‌دهند، قیمت توکن با سرعت زیادی افزایش می‌یابد و گاهی تا صدها درصد نیز رشد می‌کند. سپس فرد یا گروه کلاهبردار دست به فروش می‌زند تا سود خود را شناسایی کند. با این کار قیمت با سرعت زیادی ریزش می‌کند و تقریباً تمام خریداران وارد ضرر می‌شوند. کلاهبرداران برای دستکاری راحت‌تر در قیمت، اغلب به سراغ توکن‌هایی می‌روند که استخر نقدینگی کوچکی دارند یا ارزش بازار آنها پایین است.

کلاهبرداری با ادعای استخراج ابری

یکی از روش‌های کسب درآمد از بلاکچین‌های با الگوریتم اثبات کار (PoW)، استخراج یا ماینینگ (Mining) است. به دلیل هزینه‌بر بودن تجهیزات استخراج، بسیاری از افراد به سراغ گزینه‌هایی مثل استخراج ابری یا کلود ماینینگ (Cloud Mining) می‌روند؛ غافل از این‌که در اغلب موارد کلاهبرداران ارز دیجیتال در کمین آنها نشسته‌اند.

در این روش کلاهبرداری ارز دیجیتال،‌ کلاهبرداران ابتدا سایتی را طراحی می‌کنند که در ظاهر هیچ مشکلی ندارد. اغلب این سایت‌ها ادعا می‌کنند که به ازای سرمایه‌ای ناچیز، سخت‌افزارهای استخراج قدرتمندی را در اختیار کاربر قرار می‌دهند و با وعده سودهای نجومی افراد را وسوسه می‌کنند. در کنار این وعده، تصاویر جعلی از رضایت مشتریان سایت یا اعداد و ارقام مربوط به ماینرهای در حال فعالیت نیز نمایش داده می‌شود تا اعتماد کاربر به سایت جلب شود. بعد از این‌که کلاهبرداران به مقدار هدف خود رسیدند، پول تمام قربانیان را به سرقت می‌برند و هیچ ردی از آنها باقی نخواهد ماند.

کلاهبرداری ارز دیجیتال با طرح پانزی

طرح پانزی (Ponzi Scheme) نیز یکی از راه های کلاهبرداری در ارز های دیجیتال است که متأسفانه نمونه‌های زیادی از آن در ایران دیده می‌شود. در این طرح که شباهت زیادی به طرح‌های هرمی دارد، کلاهبرداران با وعده سودهای بالا و تضمینی، سرمایه قربانیان را جمع‌آوری می‌کنند و به ازای جذب زیرمجموعه، این سود را افزایش می‌دهند. اگرچه این کلاهبرداران ادعا می‌کنند که بر روی ارزهای دیجیتال یا سایر بازارهای مالی سرمایه‌گذاری کرده‌اند اما در عمل سود سرمایه‌گذاران به روش دیگری تأمین می‌شود و در عمل درآمدی وجود ندارد.

در این نوع کلاهبرداری ارز دیجیتال، دارایی تمام سرمایه‌گذاران در یک محل که اصطلاحاً‌ به آن استخر (Pool) می‌گوییم جمع‌آوری می‌شود. سپس هر یک از سرمایه‌گذاران به نسبت سهمی که دارند، از استخر سود دریافت می‌کنند. سود افراد سطوح بالاتر در عمل از سرمایه افراد سطوح پایین‌تر و زیرمجموعه‌ها تأمین می‌شود و این روند تا سطوح انتهایی ادامه دارد. به دلیل این‌که هیچ درآمدی برای پرداخت سود به سرمایه‌گذاران وجود ندارد، در نهایت نقدینگی این استخر کاملاً تخلیه می‌شود و کلاهبرداران نیز ناپدید می‌شوند.

کلاهبرداری ارز دیجیتال با فیشینگ

فیشینگ (Phishing) نوعی اسکم در کریپتو است که قربانی را فریب می‌دهد تا اطلاعات کاملاً شخصی مثل کلید خصوصی کیف پول ارز دیجیتال را در اختیار کلاهبرداران قرار دهد. در تکنیک فیشینگ، کلاهبردار خود را به عنوان نماینده یک شرکت رسمی یا شخصی که برای شما قابل اعتماد است معرفی می‌کند تا اطلاعات شما را دریافت کند. برای مثال ممکن است فرد کلاهبردار خود را به عنوان پشتیبان صرافی یا کیف پول ارز دیجیتال معرفی کند تا اعتماد کاربر را به دست آورد.

یکی از رایج‌ترین نوع کلاهبرداری ارز دیجیتال با فیشینگ، ارسال ایمیل‌های جعلی به قربانیان است. در این روش، کلاهبردار ایمیل‌های گروهی به افراد مختلف ارسال می‌کند. این ایمیل‌ها در ظاهر به نظر می‌رسند که از یک شرکت معتبر مثل صرافی ارز دیجیتال یا کیف پول ارز دیجیتال ارسال شده‌اند و معمولاً از کاربر می‌خواهند که با کلیک بر روی یک لینک وارد سایت شوند. بسیاری از قربانیان بدون توجه به آدرس لینک روی آن کلیک می‌کنند و از آن‌جایی که این سایت‌ها شباهت زیادی به سایت اصلی دارند، متوجه جعلی بودن آنها نمی‌شوند.

در ادامه، قربانی نام کاربری و رمز عبور صرافی یا حتی ۱۲ کلمه کیف پول ارز دیجیتال خود را ثبت می‌کند تا وارد حساب کاربری خود شود. این اطلاعات هویتی در اختیار کلاهبردار قرار می‌گیرد و فوراً اقدام به تخلیه دارایی‌های کاربر از صرافی یا کیف پول می‌کند. خوشبختانه صرافی‌های ارز دیجیتال مانند صرافی نوبیتکس، با ارسال هشدار‌های لازم به کاربر و الزام استفاده از تأیید دو مرحله‌ای در برداشت وجه از این مشکل جلوگیری کرده‌اند.

کلاهبرداری ارز دیجیتال با ایردراپ جعلی

ایردراپ (Airdrop) یکی از کارآمدترین استراتژی‌های بازاریابی ارزهای دیجیتال است. در این فرایند، پروژه‌های ارز دیجیتال مقداری از کوین یا توکن خود را به‌صورت رایگان یا در ازای انجام فعالیت در شبکه‌های اجتماعی یا انجام تراکنش به کیف پول کاربران واریز می‌کنند. به دلیل این‌که دریافت توکن رایگان برای کاربران جذابیت زیادی دارد، در کلاهبرداری ارز دیجیتال هم به شکل گسترده‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرد.

در اغلب ایردراپ‌های کلاهبرداری از کاربر درخواست می‌شود که وارد یک سایت شود تا بتواند ایردراپ خود را بگیرد یا اصطلاحاً کلیم (Claim) کند. پس از ورود به این سایت، معمولاً پیام اتصال کیف پول به سایت ظاهر می‌شود. قربانی با اتصال کیف پول به سایت و انجام یک تراکنش عملاً کلید خصوصی خود را در اختیار کلاهبردار قرار مي‌دهد. همچنین گاهی اوقات هنگام دریافت ایردراپ مبلغ زیادی از کاربر درخواست می‌شود. بسیاری از این قربانیان بدون توجه به این مبالغ نمایش داده شده در صفحه اطلاعات تراکنش، آن را تأیید می‌کنند. در نتیجه در ازای پرداخت مبلغی هنگفت، مقداری توکن بی‌ارزش نصیبشان می‌شود.

کلاهبرداری از طریق عرضه اولیه سکه ICO

عرضه اولیه سکه ICO یکی از سازوکارهای تأمین سرمایه برای پروژه‌های ارز دیجیتال است. برخلاف عرضه اولیه سهام که نظارت زیادی روی آن وجود دارد، عرضه اولیه سکه به پیش‌نیازهای زیادی نیاز ندارد و به همین دلیل به یکی از رایج‌ترین روش های کلاهبرداری در ارزهای دیجیتال تبدیل شده است. جالب است بدانید که در بررسی حدود ۱۵۰۰ عرضه اولیه سکه در سال ۲۰۱۸، حدود ۷۸ درصد از آنها با ارزش حدودی ۱.۳ میلیارد دلار به عنوان اسکم در کریپتو شناسایی شدند.

قربانیان کلاهبرداری از طریق عرضه اولیه سکه اغلب افرادی هستند که تحقیقات لازم را در مورد اهداف پروژه و تیم توسعه آن انجام نداده‌اند. این پروژه‌های کلاهبرداری اغلب وایت پیپر (Whitepaper) ندارند یا در وایت پیپر آنها اطلاعات مفیدی در مورد پروژه وجود ندارد. همچنین بسیاری از آنها با قرار دادن نام افراد سرشناس در فهرست اعضای تیم توسعه و نمایش یک تیم جعلی در سایت خود سعی می‌کنند اعتماد سرمایه‌گذاران را به پروژه جلب کنند.

کلاهبرداری به روش راگ پول (Rug Pull)

راگ پول (Rug Pull) در لغت به معنای کشیدن فرش از زیر پاست و یک تکنیک رایج در کلاهبرداری ارز دیجیتال محسوب می‌شود. در این روش کلاهبرداری، ابتدا کلاهبرداران دست به تبلیغات گسترده پروژه خود می‌زنند تا سرمایه زیادی را جذب کنند. پس از این‌که سرمایه لازم جذب پروژه شد ناگهان آن را متوقف می‌کنند و دارایی قربانیان را به سرقت می‌برند. با رشد صنعت دیفای (DeFi) این نوع کلاهبرداری هم افزایش یافت؛ تا جایی که در شش هفته اول سال ۲۰۲۳ حداقل ۱۱ راگ پول به ارزش تقریبی ۱۴ میلیون دلار مشاهده شده است.

در کلاهبرداری با تکنیک راگ پول اغلب از روش تخلیه استخر نقدینگی استفاده می‌شود. همان‌گونه که اطلاع دارید برای معامله ارزهای دیجیتال در پلتفر‌م‌های معامله‌گری دیفای معمولاً به یک استخر نقدینگی (Liquidity Pool) نیاز است. پروژه‌های راگ پول در قرارداد هوشمند خود یک راه فرار تعبیه می‌کنند تا بتوانند پس از جمع شدن دارایی سرمایه‌گذاران در استخر نقدینگی، آن را کاملاً تخلیه کنند و به سرقت ببرند. با تخلیه این استخر، قیمت توکن به صفر نزدیک می‌شود و عملاً تمام دارایی سرمایه‌گذاران از بین می‌رود. به این نوع کلاهبرداری اصطلاحاً راگ پول سخت (Hard Rug Pull) هم می‌گویند.

کلاهبرداری به روش هانی پات (Honeypot)

هانی پات (Honeypot) در لغت به معنای ظرف عسل است ولی در دنیای ارزهای دیجیتال یک نوع کلاهبرداری محسوب می‌شود. کلاهبرداران در این روش ابتدا یک نقص ظاهری در قرارداد هوشمند ایجاد می‌کنند تا فرد قربانی گمان کند که می‌تواند از آن نقص به نفع خود استفاده کند؛ غافل از این‌که این نقص یک طعمه برای خود اوست. در ادامه قربانی مقداری ارز دیجیتال همان شبکه را با هدف تخلیه نقدینگی قفل‌شده در قرارداد هوشمند ارسال می‌کند و بلافاصله کلاهبردار این مبلغ را به سرقت می‌برد.

یکی از روش های کلاهبرداری در ارزهای دیجیتال با تکنیک هانی پات این است که کلاهبردار خود را به عنوان یک فرد تازه‌کار معرفی می‌کند. سپس ۱۲ کلمه از یک کیف پول را در اختیار قربانی قرار می‌دهد. در این کیف پول معمولاً توکن‌های مختلفی از یک شبکه وجود دارد، اما فاقد کوین بومی شبکه است. فرد قربانی با هدف تخلیه توکن‌ها مقداری کوین بومی شبکه را به کیف پول ارسال می‌کند؛ ولی قبل از این‌که موفق به تخلیه کیف شود، کوین ارسال شده با یک اسکریپت یا ربات فوراً به یک آدرس دیگر منتقل می‌شود.

در یک نوع کلاهبرداری به روش هانی پات از قراردادهای هوشمند نیز استفاده می‌شود و شباهت زیادی به تکنیک راگ پول دارد. در این نوع هانی پات، قابلیت فروش توکن در قرارداد هوشمند غیرفعال شده است و تنها یک یا چند آدرس کیف پول توانایی فروش توکن را دارند. از آن‌جایی که هیچ‌کدام از سرمایه‌گذاران توانایی فروش توکن را ندارند، سرمایه هنگفتی جمع‌آوری می‌شود و نمودار قیمت آن دائماً در حال صعود است. بعد از این‌که سرمایه مورد نظر کلاهبردار جمع‌آوری شد، اقدام به فروش می‌کند و سرمایه قربانیان را به سرقت می‌برد.

کلاهبرداری با اپلیکیشن ارز دیجیتال تقلبی

یکی از جدیدترین راه های کلاهبرداری در ارز های دیجیتال این است که کاربران را به نصب اپلیکیشن‌های جعلی تشویق می‌کنند. طبق جدیدترین گزارش پلیس اف‌بی‌آی (FBI)، مردم آمریکا حدود ۴۲.۷ میلیون دلار از سرمایه خود را با نصب این اپلیکیشن‌های ارز دیجیتال جعلی از دست داده‌اند. در این روش کلاهبرداری ارز دیجیتال از تکنیک‌های مختلفی مثل مهندسی اجتماعی، سوء استفاده از برندهای شناخته‌شده و انتشار اپلیکیشن جعلی در فروشگاه‌های رسمی اپلیکیشن استفاده می‌شود.

در تکنیک مهندسی اجتماعی، فرد کلاهبردار در یک شبکه اجتماعی یا سایت دوست‌یابی در ظاهر یک دوست از قربانی می‌خواهد که اپلیکیشن کیف پول یا صرافی جعلی را نصب کند. پس از این‌که قربانی ارزهای خود را به این اپلیکیشن ارسال کرد، کلاهبردار آن را به کیف پول خود منتقل می‌کند و ناپدید می‌شود.

بسیاری از کلاهبرداران سعی می‌کنند اپلیکیشن ارز دیجیتال جعلی را طوری طراحی کنند که ظاهر آن شبیه به یک صرافی یا کیف پول مشهور باشد. برای مثال در سال ۲۰۲۱ یک اپلیکیشن ترزور (Trezor) جعلی در اپ استور اپل و پلی استور گوگل منتشر شد. این اپلیکیشن ادعا می‌کرد که کاربران به کمک آن می‌توانند بدون نیاز به اتصال دانگل ترزور به کامپیوتر، به‌صورت آنلاین به کیف پول سخت‌افزاری خودشان دسترسی داشته باشند. در نهایت کلید خصوصی تمام کاربرانی که از این اپلیکیشن استفاده کردند به سرقت رفت و سرمایه خود را از دست دادند. 

کلاهبرداری ارز دیجیتال با تبلیغات جعلی گوگل

این نوع کلاهبرداری ارز دیجیتال یکی از زیرمجموعه‌های فیشینگ محسوب می‌شود. در این روش کلاهبرداران از نام‌های معتبر و شناخته‌شده در حوزه ارزهای دیجیتال سوء استفاده می‌کنند و با خرید تبلیغات گوگل، سایت جعلی خودشان را در کنار سایر نتایج جستجو قرار می‌دهند. طبق جدیدترین اطلاعات گوگل ادز (Google Ads) بیش از ۴ میلیون دلار از دارایی کاربران با همین روش ساده به سرقت رفته است.

قربانی این نوع کلاهبرداری‌ها افرادی هستند که نام صرافی یا کیف پول ارز دیجیتال را در گوگل جستجو می‌کنند و بی‌توجه به علامت تبلیغات در کنار آدرس سایت جعلی، وارد آن می‌شوند. به دلیل این‌که سایت جعلی شباهت زیادی به سایت اصلی دارد، قربانی متوجه مورد مشکوکی نمی‌شود و اطلاعات حساب خود را وارد می‌کند. در نهایت این اطلاعات به دست کلاهبردار می‌رسد و برای سرقت دارایی فرد اقدام می‌کند.

کلاهبرداری از طریق شبکه‌های اجتماعی

استفاده از شبکه‌های اجتماعی یکی از رایج‌ترین راه های کلاهبرداری در ارز های دیجیتال است؛ چون کلاهبرداران می‌توانند به‌صورت ناشناس فعالیت کنند و ردیابی آنها دشوارتر است. در این روش فرد کلاهبردار یک حساب جعلی به نام یکی از افراد سرشناس یا ثروتمند این حوزه مثل ایلان ماسک (Elon Musk) یا ویتالیک بوترین (Vitalik Buterin) ایجاد می‌کند. سپس با وعده دریافت پاداش از کاربران می‌خواهند که وارد یک لینک مخرب شوند یا یک فرم ثبت‌نام را پر کنند.

نمونه دیگری از این نوع کلاهبرداری ارز دیجیتال، حساب‌های جایزه (Giveaway) هستند. این حساب‌ها با اعلام قرعه‌کشی‌های متعدد و ایردراپ‌های جعلی از کاربران می‌خواهند که برای دریافت پاداش، مقداری ارز دیجیتال را به یک آدرس مشخص واریز کنند. برای مثال، در سال ۲۰۲۱ یک حساب جعلی با سوء استفاده از نام ایلان ماسک به‌تنهایی توانست ۲ میلیون دلار از قربانیان دریافت کند.

ارسال توکن یا NFT‌های جعلی به کیف پول

یکی دیگر از روش‌های رایج برای سرقت دارایی کاربران، ارسال NFTها یا توکن‌های جعلی به آدرس کیف پول قربانی است. این NFTها که معمولاً با عناوینی مانند «ووچر ۳٬۰۰۰ تتر» نام‌گذاری می‌شوند، اغلب حاوی لینکی به یک صفحه فیشینگ و جعلی هستند. قربان در صورتی که فریب بخورد، وارد آدرس جعلی شده و در آنجا ممکن است با درخواستی مبنی بر ارائه عبارت بازیابی کیف پول مواجه شود. در صورت ارائه عبارت بازیابی نیز، کیف پول قربانی توسط گروه کلاهبردار خالی می‌شود.

در حالت ارسال توکن جعلی نیز، ممکن است توکن‌هایی با نماد یا نام مشابه ارزهای دیجیتال مشهور به آدرس کیف پول شما واریز شود. این توکن‌ها اغلب طوری برنامه‌ریزی شده‌اند که برای جابه‌جایی نیاز به پرداخت کارمزدهای بسیار زیاد دارند. باید توجه داشته باشید که در صورت مواجهه با این ارزهای دیجیتال مشکوک، هرگز اقدام به فروش یا جابه‌جایی آنها نکنید.

روش‌های شناسایی پروژه‌های کلاهبرداری ارزهای دیجیتال

قبل از سرمایه‌گذاری روی یک پروژه جدید یا خرید و فروش ارز دیجیتال باید آن را بررسی کنید تا گرفتار دام کلاهبرداری ارز دیجیتال نشوید. اگرچه تشخیص اسکم در کریپتو کمی دشوار است اما با مشاهده چند نشانه می‌توانید با احتمال بالایی این نوع کلاهبرداری‌ها را تشخیص دهید. در ادامه با چند نمونه از این نشانه‌ها آشنا خواهید شد.

وعده سود نجومی و بدون ریسک

بازار ارزهای دیجیتال بر مبنای احتمال است و ریسک زیادی دارد. در چنین بازاری که حتی قیمت بیت کوین BTC هم قابل پیش‌بینی نیست، پیشنهاد سود تضمینی به هیچ عنوان منطقی نیست. همچنین کسب سود نجومی و سریع از بازار نیازمند ریسک‌های نامتعارفی است که سرمایه افراد را به خطر می‌اندازد.

عدم شفافیت در وایت پیپر

وایت پیپر (White Paper) یکی از مهم‌ترین اصطلاحات ارز دیجیتال است که تمام سرمایه‌گذاران این حوزه باید با آن آشنایی داشته باشند. وایت پیپر پروژه معرف ابعاد مختلف آن است و از نحوه کار تا اهداف پروژه را شرح می‌دهد. پروژه‌هایی که اطلاعات مفیدی در وایت پیپر آنها مشاهده نمی‌شود یا در حالت بدتر، وایت پیپر ندارند به احتمال زیاد کلاهبرداری هستند.

نمودار ناسالم و غیرطبیعی

نمودار قیمت ارزهای دیجیتال معتبر ساختاری طبیعی دارند. در نمودار قیمت پروژه‌های پامپ و دامپ معمولاً شمع‌هایی غیرطبیعی با سایه‌های بلند وجود دارند که با سرعت زیادی بالا و پایین می‌روند. همچنین اگر در نموداری تمام شمع‌ها صعودی بودند و هیچ اصلاح قیمتی وجود نداشت به احتمال زیاد با یک کلاهبرداری ارز دیجیتال از نوع هانی پات روبرو هستید.

تیم توسعه ناشناس

تیم توسعه پروژه‌های معتبر معمولاً از افراد شناخته‌شده و با سابقه درخشان در حوزه ارزهای دیجیتال تشکیل شده‌اند. پروژه‌های کلاهبرداری ارز دیجیتال معمولاً تیم شناخته‌شده‌ای ندارند یا اطلاعاتی در مورد هویت آنها در دسترس نیست. البته این امکان هم وجود دارد که برای جلب اعتماد بیشتر، به دروغ از افراد سرشناس در وایت پیپر خودشان نام ببرند.

تخصیص نامتعادل توکن‌های پروژه

پروژه‌های ارز دیجیتال معمولاً بخشی از توکن‌های خود را به تیم توسعه و بنیاد خودشان تخصیص می‌دهند. اگر در سایت کوین مارکت کپ مشاهده کردید که درصد بسیار بالایی از این توکن‌ها به تیم پروژه اختصاص داده شده است یا یک کیف پول خاص بخش زیادی از توکن‌ها را در اختیار دارد، احتمال کلاهبرداری از نوع راگ پول وجود دارد.

بازاریابی نامتعارف

پروژه‌های ارز دیجیتال معتبر معمولاً در تبلیغات خود از کاربردها و اهداف پروژه می‌گویند و در مورد توکن پروژه و اهداف قیمتی آن صحبت نمی‌کنند. بسیاری از پروژه‌هایی که برای جذب سریع‌تر سرمایه از افراد مشهور یا به اصطلاح سلبریتی در تبلیغات و بازاریابی‌های خود استفاده می‌کنند و در عمل کاربرد خاصی ندارند کلاهبرداری هستند. البته در مورد یک میم کوین مثل دوج کوین این قضیه صدق نمی‌کند و با وجود این‌که در ابتدا هدف خاصی نداشت، در حال حاضر در فهرست ۱۰ ارز دیجیتال برتر از نظر سهم بازار حضور دارد.

روش‌های جلوگیری از کلاهبرداری ارز دیجیتال

بعد از آشنایی با راه های کلاهبرداری در ارز های دیجیتال و شناسایی پروژه‌های اسکم در کریپتو باید اقداماتی را انجام دهید تا جلوی وقوع آنها را بگیرید. توجه داشته باشید که این اقدامات احتمال کلاهبرداری ارز دیجیتال را به صفر نمی‌رسانند اما می‌توانند تا حد زیادی از ضررهای احتمالی شما جلوگیری کنند.

قبل از سرمایه‌گذاری در مورد پروژه تحقیق کنید

قبل از سرمایه‌گذاری روی پروژه‌های ارز دیجیتال وایت پیپر آن را بررسی کنید. در کنار بررسی وایت پیپر پروژه حتماً در مورد هویت توسعه‌دهندگان، فعالیت پروژه در شبکه‌های اجتماعی، روند توسعه پروژه در پلتفرم گیت هاب (GitHub) و میزان تحقق نقشه راه پروژه تحقیق کنید.

فریب تبلیغات شبکه‌های اجتماعی را نخورید

تبلیغات وسوسه برانگیزی که به شما وعده سودهای نجومی و تضمینی می‌دهند را نادیده بگیرید. همچنین از سرمایه‌گذاری بر روی پروژه‌های ارز دیجیتالی که با استفاده از افراد سرشناس و هیاهوی تبلیغاتی قصد دارند سرمایه زیادی را جذب کنند خودداری کنید.

قبل از باز کردن لینک، آن را بررسی کنید

در کلاهبرداری ارز دیجیتال به روش فیشینگ، لینک‌های جعلی صرافی یا سایت کیف پول ارز دیجیتال به ایمیل یا شماره‌تلفن شما ارسال می‌شوند. برای مثال ممکن است کلاهبرداران در لینک صرافی نوبیتکس (Nobitex.ir) به‌جای حرف O از عدد 0 استفاده کنند و شما را به صفحه دلخواهشان هدایت کنند. تا جایی که امکان دارد از باز کردن این لینک‌ها خودداری کنید یا قبل از باز کردن آنها از صحت آدرس‌ها مطمئن شوید.

اپلیکیشن‌ها و نرم‌افزارها را از منابع معتبر دانلود کنید

همیشه سعی کنید اپلیکیشن صرافی یا کیف پول ارز دیجیتال را از فروشگاه‌های رسمی اپلیکیشن پلی استور گوگل یا اپ استور اپل دانلود و نصب کنید. حتی برای امنیت بیشتر می‌توانید اپلیکیشن را از سایت رسمی دانلود کنید تا ریسک کلاهبرداری کمتر شود.

از اتصال کیف پول به برنامه‌های غیرمتمرکز ناشناس خودداری کنید

بسیاری از کلاهبرداران برای تخلیه کیف پول شما از برنامه‌های غیرمتمرکز (Dapps) جعلی استفاده می‌کنند. تعامل با این برنامه‌های جعلی ممکن است به قیمت تخلیه دارایی‌های شما تمام شود؛ به همین دلیل ترجیحاً کیف پول خودتان را به این برنامه‌ها متصل نکنید یا در صورت اجبار، از یک کیف پول خالی استفاده کنید.

اطلاعات حساب صرافی یا کیف پول خود را در اختیار هیچ‌کس قرار ندهید

اگر فردی خود را پشتیبان صرافی یا کیف پول ارز دیجیتال معرفی کرد و برای رفع مشکل شما، اطلاعات حساب یا عبارت بازیابی کیف پول را از شما درخواست کرد، در معرض کلاهبرداری ارز دیجیتال قرار دارید. از قرار دادن این اطلاعات در اختیار افراد دیگر یا ذخیره آنها به‌صورت آنلاین خودداری کنید.

آدرس سایت صرافی ارز دیجیتال را مستقیماً در مرورگر وارد کنید

بسیاری از افراد هنگام ورود به صرافی یا یک سایت، نام آن را در گوگل جستجو می‌کنند. کلاهبرداران از این موضوع اطلاع دارند و آدرس جعلی همین سایت را در تبلیغات گوگل ثبت می‌کنند. در این موارد اگر به علامت تبلیغات در کنار نتایج جستجوی گوگل توجه نکنید ممکن است وارد سایت جعلی شوید.

آدرس‌های زیر تمامی درگاه‌های ارتباطی بین نوبیتکس و شماست. از دنبال کردن یا ورود به نشانی‌هایی به جز موارد زیر اکیداً خودداری کنید.

• سایت نوبیتکس: nobitex.ir یا nobitex.net
• آیدی اینستاگرام نوبیتکس: nobitex_market
• آیدی تلگرام نوبیتکس: nobitexmarket
• بات تلگرام نوبیتکس: nobitexbot
• توییتر نوبیتکس: nobitexmarket
• لینکدین نوبیتکس: nobitexmarket
• آپارات نوبیتکس: aparat.com/nobitex
• یوتیوب نوبیتکس: youtube.com/@Nobitex
• دانلود مستقیم اپلیکیشن نوبیتکس : nobitex.ir/app-download

برای دریافت ایردراپ هیچ هزینه‌ای پرداخت نکنید

اغلب ایردراپ‌های معتبر هیچ هزینه‌ای بابت ارسال ارز دیجیتال به کیف پول شما (به غیر از کارمزد جزئی خود شبکه) دریافت نمی‌کنند. همچنین اگر کیف پول خود را برای دریافت ایردراپ متصل می‌کنید، هنگام انجام تراکنش با دقت صفحه اطلاعات تراکنش را بررسی کنید تا به جز کارمزد شبکه، مبلغ اضافی از کیف شما کسر نشود.

در ادامه انواع سناریوهای کلاهبرداری از کاربران نوبیتکس را با یکدیگر مرور خواهیم کرد.

انواع روش‌های کلاهبرداری از کاربران نوبیتکس

از درست بودن دامنه نوبیتکس مطمئن شوید

دامنه سایت نوبیتکس تنها دامنه‌های nobitex.ir و nobitex.net است. پیش از ورود از درست بودن دامنه نوبیتکس مطمئن شوید. برخی دامنه‌های جعلی ممکن است بسیار به دامنه نوبیتکس شبیه باشد. به‌عنوان مثال n0bitex.ir یا nobiitex.ir یا nobittex.ir از جمله دامنه‌هایی است که شاید در نگاه اول تفاوت چندانی با دامنه اصلی نوبیتکس نداشته باشد ولی وارد کردن رمز عبور خود در این دامنه‌ها ممکن است به قیمت از دست رفتن کامل سرمایه شما تمام شود.

شما با وارد کردن رمز خود در این سایت‌ها، در اصل رمز خود را تقدیم کلاهبرداران کرده‌اید و فرد می‌تواند با داشتن رمز و شماره همراه شما، تمام دارایی شما را به سرقت ببرد. البته اگر از قبل رمز دوعاملی حساب نوبیتکس خود را فعال کرده باشید، شخص کلاهبردار حتی در صورت داشتن شماره تلفن و رمز عبور حساب کاربری شما قادر به ورود به حساب نخواهد بود. برای آشنایی با نحوه فعال‌سازی رمز دوعاملی می‌توانید مطلب آموزش فعال‌کردن 2FA را بخوانید. مجدد تأکید می‌کنیم که تنها دامنه‌های رسمی نوبیتکس دامنه‌های nobitex.ir و nobitex.net است. هیچ دامنه دیگری متعلق به نوبیتکس نیست. 

از اعتبار صفحات نوبیتکس مطمئن شوید

درست کردن یک پیج اینستاگرام و خرید فالوور و لایک برای تمامی پست‌های آن، در برابر سرمایه‌ای که شخص کلاهبردار از شما به سرقت خواهد برد؛ هزینه‌ای نیست. پست‌های پیج اینستاگرام ممکن است دقیقاً مشابه با پست‌های صفحه اصلی نوبیتکس باشد. برخی کلاهبرداران حتی پست‌های هشدار نوبیتکس را هم عیناً کپی می‌کنند! به هیچ عنوان فریب ظاهر این صفحات را نخورید و نوبیتکس را تنها در شبکه‌های اجتماعی ذکرشده با آدرس‌های نام برده شده، دنبال کنید.

شاید در نگاه اول به نظر برسد که دنبال کردن این صفحات بدون مشکل است؛ اما چرا باید کسی بدون در نظر گرفتن منفعت شخصی چنین کاری کند؟ این صفحات ممکن است به شما در قالب پشتیبانی پیام دهند و با انواع ترفندها اطلاعات و سرمایه شما را به سرقت ببرند یا با تبلیغات و به وجود آوردن جو خاصی، شما را وادار به انجام کارهایی کنند که در شرایط عادی انجام نخواهید داد. یا با اعلام یک خبر، آدرس سایت جدیدی که در اصل یک سایت کلاهبرداری است را به عنوان آدرس جدید نوبیتکس معرفی کنند.

از همان ابتدا تنها اکانت‌های رسمی نوبیتکس را دنبال کنید و به هیچ عنوان آدرس‌های دیگر را حتی دنبال نکنید. 

یک شغل پردرآمد تنها با باز کردن حساب نوبیتکس!

شاید در سایت‌های نیازمندی، کاریابی و یا گروه‌های تلگرامی و اینستاگرام با چنین آگهی‌هایی برخورد کرده باشید. مطابق این آگهی‌ها شما برای این کار تنها کافی است تا اطلاعات شخصی یا حساب کاربری نوبیتکس خود را در اختیار این افراد بگذارید. افراد کلاهبردار حتی از شما دعوت می‌کنند که در نوبیتکس حساب باز کنید و اطلاعات ورود به حسابتان را در اختیارشان قرار دهید. به اصطلاح حساب‌تان را «اجاره بدهید» و حقوق ثابت یا پورسانت دریافت کنید. آن‌ها ممکن است دریافت وام بدون بهره، سرمایه‌گذاری و کاریابی را بهانه کرده و یا حتی خود را کارمند نوبیتکس معرفی کنند.

فراموش نکنید که همکاران ما در نوبیتکس به‌هیچ‌عنوان برای چنین مواردی با شما ارتباط برقرار نمی‌کنند، نوبیتکس هرگز از شما نام کاربری و پسورد حساب‌تان را درخواست نمی‌کند. افراد کلاهبردار در این نوع فریب اغلب به دنبال پولشویی یا مخفی‌کردن منشأ پول‌هایی هستند که از فعالیت‌های غیرقانونی به دست آمده، یا اینکه قرار است برای فعالیت‌های غیرقانونی هزینه شوند. در صورتی همکاری با این افراد و اجاره دادن حساب، مسئولیت و عواقب این اقدام غیرقانونی متوجه شخص اجاره‌دهنده حساب نیز خواهد بود.

خرید و فروش به نام شما، به کام کلاهبرداران

ممکن است افرادی از شما درخواست کنند که در قبال دریافت کارمزدی قابل توجه با پول آن‌ها رمزارز بخرید یا برای شما رمزارز واریز کرده و درخواست می‌کنند تا برایشان ریال واریز کنید. این شیوه از کلاهبرداری را به تفکیک بررسی خواهیم کرد:

• در این روش برخلاف روش قبلی قربانی فردی از همه‌جا بی‌خبر و جویای کار نیست. بلکه جزو مشتریان تازه وارد نوبیتکس هستند که حساب کاربری دارند. ولی به دلیل نداشتن تجربه و یا عدم آشنایی با ترفندها پیشنهادهای کلاهبرداران را منطقی و پرسود تلقی می‌کنند. کلاهبردار با بهانه‌های مختلف وارد معامله با قربانی می‌شود. او به کیف پول قربانی در نوبیتکس رمز ارز واریز کرده و کاربر در ازای دریافت کارمزدی وسوسه کننده به او ریال پرداخت می‌کند. به‌طورکلی خریدوفروش ارز برای افراد ناشناس هرقدر سود ده، می‌تواند اهدافی مانند فرار مالیاتی، مخفی کردن گردش مالی و یا حتی پول‌شویی را در پشت پرده داشته باشد. کمک کردن به این افراد تحت هر شرایطی غیرقانونی است و متأسفانه در این بین تنها پای کاربر احراز هویت شده وسط خواهد بود و مجرم شناخته خواهد شد. 
• تنها کافی است تا فعالیتی در دنیای ارزهای دیجیتال داشته باشید و به مراتب از این پیام‌ها دریافت کنید. پیام‌هایی که از شما می‌خواهند در ازای واریز ریال به حسابتان برایشان رمزارز بخرید و رمزارزها را به کیف پول خریدار واریز کنید. در این میان هم مقداری از پول را به عنوان کارمزد برای خودتان بردارید. پولی که این فرد به حساب شما واریز می‌کند در اغلب مواقع پول تمیزی نیست و یا حتی می‌تواند دزدی از حساب بانکی یک قربانی دیگر باشد. در این حالت شخص کلاهبردار پول دزدی را به شما واریز می‌کند، و بعد شما به صورت رمزارز برایش ارسال می‌کنید که دیگر قابل‌پیگیری نیست. هیچ اثری از حساب کاربری کلاهبردار وجود ندارد و این در حالی است که حساب کاربری شما احراز هویت شده و شما به‌عنوان قربانی، از سوی پلیس پلیس فضای تولید و تبادل اطلاعات (فتا) مجرم شناخته خواهید شد.

قبل از ورود به هر معامله‌ای ابتدا از تمیز بودن منبع پول اطمینان حاصل کنید. از پذیرش وجوه مشکوک اشخاصی که آنها را نمی‌شناسید، چه رمزارز و چه ریال اکیداً خودداری کنید.

پلن سود سرشار از ضرر

تبلیغات وسوسه کننده ارزهای دیجیتال یکی دیگر از روش‌های کلاهبرداری در بازار ارزهای دیجیتال است. این تبلیغ را تصور کنید:

با واریز هر میزان تتر پس از 24 ساعت دو برابر تتر برداشت کنید.

یعنی اگر 100 تتر واریز کنید 24 ساعت بعد 200 تتر برداشت خواهید داشت. چنین سودی حتی در بازار پرنوسان ارزهای دیجیتال هم هیجان‌انگیز به نظر می‌رسد و کلاهبرداران به خوبی از این مسئله باخبرند. نظرات پست هم که همه مثبت‌اند و از واریز سود و باورنکردنی بودن این موقعیت، تشکر می‌کنند. پس مشکل کجاست؟

سؤال اینجاست که چرا فردی باید برای اینکه به شما 200 دلار پس بدهد، 100 دلار دریافت کند؟ اگر 100 دلار شما را پس نداد، چگونه می‌توانید پیگیری و شکایت کنید؟ آیا قانون از شما حمایت خواهد کرد؟ اصلاً چرا باید خود را در چنین موقعیت مشکوکی گرفتار کنید؟ آیا هر کسی نمی‌تواند یک پیج اینستاگرام بزند و با مبلغی ناچیز فالور و لایک بخرد تا در ظاهر همه چیز را عادی جلوه دهد؟ کامنت‌های خوشحال و راضی حتماً انسان‌های واقعی خوشحال و راضی هستند یا صرفاً یک ربات یا یک نفر با چندین اکانت، این نظرات را ثبت کرده است؟ چنین اکانتی نظر فرد معترض را بلافاصله پاک نخواهد کرد؟ اگر پیج بعد از چند روز پاک شد؛ شما چگونه می‌توانید حتی هویت مجازی آن فرد را پیدا کنید؟

این سؤالات تنها بخشی از هزاران سؤالی است که باید در مواجهه با چنین شرایطی از خود بپرسید و اگر این صفحه به نام نوبیتکس بود یا ادعای ارتباط با نوبیتکس را داشت؛ مطمئن باشید که جعلی است.

همانطور که در تصویر بالا مشاهده می‌کنید؛ صفحه رسمی اینستاگرام نوبیتکس شماره دو است. زیرا نوبیتکس به هیچ عنوان هایلایتی تحت عنوان واریزی کاربران که از جمله تله‌هایی به نام پلن سود است؛ نخواهد داشت. واریز و برداشت شما در نوبیتکس تماما تحت کنترل خودتان است و نوبیتکس هرگز درخواست واریزی از شما نخواهد داشت.

• هرگز به پلن‌های سودآور وسوسه کننده در تبلیغات اعتماد نکنید. 
• نوبیتکس هرگز پلن سود و یا سرمایه‌گذاری ارائه نمی‌دهد. 

پشتیبانی تنها راهنمای شماست!

پشتیبانی نوبیتکس تنها نقش راهنمای شما را ایفا می‌کند. اگر در خصوص کار با حساب کاربری خود دچار مشکل شده‌اید؛ می‌توانید نخست از راهنمای نوبیتکس کمک بگیرید و در صورتی که مشکل شما برطرف نشد؛ موضوع را با چت آنلاین مطرح کنید. پشتیبانی در این خصوص تنها شما را در کار با نوبیتکس راهنمایی خواهد کرد و به هیچ عنوان عملیاتی مانند ساخت کیف پول، واریز، برداشت، معامله و… را برای شما انجام نخواهد داد. 

به مثال زیر دقت کنید:

آدرس کیف پول شما یک آدرس اختصاصی است که در اختیار خود شما قرار دارد. شما به راحتی با مراجعه به تمامی نسخه‌های بازار نوبیتکس می‌توانید این آدرس یکتا را دریافت کنید. پشتیبانی نوبیتکس به‌هیچ‌وجه هیچ آدرسی را به عنوان آدرس کیف پول برای شما ارسال نمی‌کند. 

شما با واریز رمزارز به آدرسی که در تصویر بالا مشاهده می‌کنید در اصل نه به ولت شخصی خودتان در نوبیتکس که به ولت کلاهبردار، رمزارز واریز کرده‌اید.

رمزهای عبور خود را محرمانه نگه دارید

اگر تصور شما از دزدی همراه با خشونت است؛ این تصور را در دنیای دیجیتال فراموش کنید. دزدها اغلب در دنیای مجازی زبانی چرب و نرم دارند و می‌توانند خود را به عنوان فردی دیگر جا بزنند. نکته مهم اینجاست که حتی اگر این افراد توانستند در جعل هویت خود موفق عمل کنند باز هم نباید بتوانند اطلاعات شخصی و حساس شما را دریافت کنند.

حفظ امنیت اطلاعات حساس مانند رمز عبور شما، حفظ امنیت حساب کاربری شماست. این اطلاعات را در اختیار هیچکس قرار ندهید.

پشتیبانی نوبیتکس هرگز رمز عبور شما را درخواست نمی‌کند. حتی اگر برای احراز هویت شما باشد. 

راه‌های ارتباط با پشتیبانی نوبیتکس

بسیاری از کلاهبرداران در قالب پشتیبانی نوبیتکس با شما تماس گرفته و اطلاعات حساس کاربری شما را درخواست می‌کنند. پیش از هر چیز باید بدانید که پشتیبانی نوبیتکس هرگز اطلاعات حساس شما را درخواست نمی‌کند.

راه‌های ارتباطی با پشتیبانی نوبیتکس:

• شماره تماس: ۰۲۱۹۱۰۰۹۹۲۵ شنبه تا پنجشنبه از ساعت ۸:۰۰ الی ۱۹:۰۰
• چت: از طریق پشتیبانی سایت ۷ روز هفته ۲۴ ساعته 
• تیکت: امکان ثبت و پاسخگویی موضوعات چت ۲۴ ساعته است؛ اما تیکت‌های احراز هویت از شنبه تا شنبه تا پنجشنبه ساعت ۸ تا ۱۷ پاسخ داده می‌شود. 

ایمیل‌های کاربردی پشتیبانی برای موارد خاص:

• ارسال مدارک تکمیلی احراز هویت: kyc@nobitex.ir
• ارسال مدارک افتتاح حساب حقوقی: ba@nobitex.net
• ارسال مدارک خاص مربوط به چت و موارد قانونی: support@nobitex.ir

برای موارد بالا می‌توانید با پشتیبانی نوبیتکس در تماس باشید. فراموش نکنید که پشتیبانی نوبیتکس شروع کننده این ارتباط نیست. در صورت بروز هرگونه مشکل تنها از طریق روش‌های ذکرشده با نوبیتکس در ارتباط باشید.

برای مقابله با چنین کلاهبرداری‌هایی چه کنیم؟

• نوبیتکس را تنها از آدرس‌های معتبر دنبال کنید. از دنبال کردن پیج‌های دیگر به نام نوبیتکس اکیداً خودداری کنید.     
• ترجیحاً آدرس سایت نوبیتکس را به صورت دستی وارد کنید تا از درست بودن دامنه مطمئن شوید. 
• فریب پلن‌های سودآور را نخورید و برای هیچ کیف پولی به طمع دریافت سود، رمزارز واریز نکنید.
• از نه گفتن نترسید و از ندانستن خجالت نکشید. هیچ کسی حق ندارد اطلاعات شخصی شما را بداند و یا با هویت و سرمایه شما بازی کند.
• به‌هیچ‌وجه حساب کاربری نوبیتکس خود را در اختیار دیگران قرار ندهید. افراد با در دست داشتن حساب کاربری شما، درست مانند اینکه شناسنامه شما را داشته باشند می‌توانند هر جرمی را به نام شما مرتکب شوند. 
• مسئولیت تمامی تراکنش‌ها متوجه شخص شماست و بروز هرگونه مشکل گریبان شما را خواهد گرفت.
• از خریدوفروش رمزارز برای افراد ناشناس اکیداً خودداری کنید.  
• در حفظ و نگهداری اطلاعات شخصی خود نهایت دقت را به کار ببرید و اجازه ندهید تا کلاهبرداران
• از هویت واقعی و مجازی شما سوءاستفاده کنند.
• به دست آوردن چنین مبالغ وسوسه‌برانگیزی هر چقدر هم ساده به دردسرش نمی‌ارزد. فراموش نکنید که سلام گرگ به‌هیچ‌عنوان بدون ‌طمع نیست.
• کلاهبرداران ممکن است از نقاب شرکتی سرمایه‌دار گرفته تا پولدار بی‌سوادی که دوست دارد بیت کوین داشته باشد و کار با اپلیکیشن را بلد نیست و حتی پدر بیچاره و نگرانی که می‌خواهد برای بچه‌اش در کشور غریب پول بفرستد را به چهره بزند. فریب داستان‌های متعدد و حتی سوزناک آن‌ها را نخورید.
• در میان قربانیان افراد باهوش بسیاری وجود دارد که هرگز در خیالشان نمی‌گنجید چنین مورد سوءاستفاده قرار بگیرند. وسوسه شدن و فریب خوردن ممکن است برای هر کسی رخ بدهد. پس محتاطانه عمل کنید.
• روش‌های زیادی برای کسب درآمد در نوبیتکس وجود دارد و شما به‌طورقطع به چنین روش‌های مشکوک و خطرآفرینی نیاز نخواهید داشت.

سخن پایانی

 همان‌طور که گفتیم، تحولات و راهکارهای تازه مالی زندگی روزمره همه را تغییر داده است و به‌طورقطع کلاهبرداران از این قاعده خارج نیستند. آن‌ها بیکار نبوده و هم‌زمان با دگرگونی زندگی، روش‌های خودشان را تغییر داده و با فعالیت امروزه ما تطبیق داده‌اند. پس چه‌بهتر که نسبت به اتفاقات اطراف بی‌تفاوت نبوده و با کسب اطلاعات و تجربیات دیگران خودمان را دچار دردسرهای بزرگی نکنیم چرا که زمان، شخصیت و سرنوشت شما بیشتر از وعده‌های وسوسه کننده کلاهبرداران ارزش دارد. می‌توان چکیده مهم‌ترین اقداماتی که باید در خصوص حفظ حساب کاربری خود انجام دهید را به این ترتیب خلاصه کرد: تنها صفحات رسمی نوبیتکس را دنبال کنید، همواره به آدرس سایت نوبیتکس در بالای صفحه دقت کنید، رمز خود را در اختیار هیچ کسی قرار ندهید و از دادن دسترسی حساب کاربری به افراد ناشناس و یا انجام معامله برای آن‌ها خودداری کنید.

فراموش نکنید که راه‌های زیادی برای کسب سود و درآمد وجود دارد ولی کمک به کلاهبرداران در رسیدن به اهدافشان به‌هیچ‌وجه یکی از این راه‌ها نیست. 

سوالات متداول