اگرچه طلا همچنان معتبرترین دارایی پناهگاه امن به شمار میرود، تنوع در سبد سرمایهگذاری مستلزم نگاهی فراتر از فلز زرد است. در میانه دهه ۲۰۲۰، اقتصاد جهانی وارد مرحله تازهای شده است؛ مرحلهای که با گذار به انرژیهای پاک، برقیسازی گسترده و رشد شتابان زیرساختهای هوش مصنوعی تعریف میشود.
این تحولات، زمینهساز شکلگیری یک اَبَرچرخه جدید در بازار کالاها شدهاند؛ چرخهای که در آن برخی فلزات صنعتی و گرانبها دیگر صرفاً ابزار حفظ ارزش نیستند، بلکه نقش زیرساختی در اقتصاد آینده ایفا میکنند. در این چهارچوب، پنج فلز نقره، مس، پلاتین، پالادیوم و لیتیوم بهعنوان گزینههای کلیدی سرمایهگذاری در کنار طلا مورد بررسی قرار میگیرند.
نقره؛ فلز گرانبهای دوچهره
نقره را اغلب «طلای پرنوسان» مینامند؛ به این دلیل که رفتار آن شبیه طلاست ولی نوسانات شدیدتری را تجربه میکند. هرچند نقره و طلا هردو سابقهای طولانی بهعنوان ذخیره ارزش و پوشش تورم دارند، یک تفاوت بزرگ میان آنها وجود دارد: حدود ۶۰درصد از عرضه سالانه نقره در صنعت مصرف میشود. همین موضوع باعث میشود ماهیت نقره کاملاً متفاوت از طلا باشد.
در سال ۲۰۲۵، نقره با «طوفان واقعی» از عوامل صعودی روبهروست:
پنجمین سال پیاپی کسری عرضه جهانی و رشد انفجاری تقاضا از سوی صنعت انرژی خورشیدی. برخلاف طلا که عمدتاً ذخیره و نگهداری میشود، نقره مصرف صنعتی دارد و بخش زیادی از آن از چرخه بازنمیگردد؛ همین موضوع بازار فیزیکی آن را محدودتر و نوسانپذیرتر میکند.
نقره برای سرمایهگذاران تازهوارد، در دسترسترین نقطه ورود به بازار فلزات گرانبها محسوب میشود اما باید توجه داشت که در مقابل، نوسانات بسیار شدیدتری دارد.
ویژگیهای منحصربهفرد نقره
- نقش کلیدی در انرژی خورشیدی: نقره رساناترین فلز شناختهشده در جهان است و به همین دلیل در ساخت پنلهای خورشیدی تقریباً جایگزینی ندارد. تا سال ۲۰۲۵، صنعت خورشیدی حدود ۲۰ درصد از کل عرضه سالانه نقره را مصرف میکند.
- نسبت طلا به نقره: سرمایهگذاران با بررسی این نسبت (تعداد اونس نقرهای که برای خرید یک اونس طلا لازم است) ارزش نسبی نقره را میسنجند. زمانی که این نسبت بالاتر از ۸۰ به ۱ باشد، از نظر تاریخی نقره در مقایسه با طلا ارزان و کمارزشگذاریشده تلقی میشود.
- عرضه غیرقابل انعطاف: بخش عمده نقره بهعنوان محصول جانبی استخراج فلزاتی مانند مس، سرب و روی تولید میشود. بنابراین حتی اگر قیمت نقره جهش شدیدی داشته باشد، معدنداران نمیتوانند بهسرعت تولید را افزایش دهند؛ موضوعی که فشار بیشتری بر عرضه وارد میکند.
- هویت دوگانه: نقره در زمان بحرانهای پولی و ارزی نقش پناهگاه امن را ایفا میکند و در دورههای رشد اقتصادی، بهعنوان یک دارایی وابسته به صنعت و رشد تقاضا عمل میکند.
مزایا
- قیمت ورودی پایینتر: قیمت هر اونس نقره بسیار کمتر از طلاست و همین موضوع آن را برای سرمایهگذاران خرد جذابتر میکند.
- بهرهمندی از انرژی سبز: سرمایهگذاری در نقره در عمل یک شرطبندی مستقیم روی رشد صنایع خورشیدی، الکترونیک و فناوریهای سبز است.
- پتانسیل سود بالاتر در بازارهای صعودی: در دورههای رشد فلزات گرانبها، نقره معمولا از نظر درصد بازدهی عملکرد بهتری نسبت به طلا دارد.
معایب
- حجم بالای نگهداری: بهدلیل قیمت پایینتر، نگهداری مثلاً ۵۰ هزار دلار نقره، فضای فیزیکی بسیار بیشتری نسبت به طلا نیاز دارد.
- کدر شدن و حقالضرب بالا: نقره فیزیکی بهمرور زمان کدر میشود و حقالضرب سکهها (قیمت بالاتر از نرخ لحظهای بازار) میتواند قابلتوجه باشد.
- ریسک رکود اقتصادی: در صورت افت فعالیتهای صنعتی، قیمت نقره ممکن است کاهش یابد؛ حتی اگر قیمت طلا در همان زمان ثابت باقی بماند.
همچنین بخوانید: بهترین روش خرید نقره برای سرمایه گذاری در ایران
مس؛ زنگ هشدار اقتصاد جهانی
مس را میتوان خون جاری در رگهای دنیای مدرن دانست. تقریباً هیچ فلزی بهاندازه مس برای گذار انرژی و زیرساختهای نوین مهم نیست. از سیمکشی خودروهای برقی گرفته تا شبکههای عظیم برق موردنیاز دیتاسنترهای هوش مصنوعی، مس همهجا حضور دارد. برآوردها نشان میدهد که تقاضای جهانی مس تا سال ۲۰۳۵ تقریباً دو برابر خواهد شد.
در سال ۲۰۲۵، تحلیلگران از یک «کسری ساختاری» سخن میگویند؛ یعنی سرعت مصرف مس بسیار بیشتر از سرعت کشف و راهاندازی معادن جدید است. به همین دلیل، سرمایهگذاری در مس بیش از آنکه به حفظ ارزش پول مربوط باشد، نوعی شرطبندی بلندمدت روی زیرساختهای جهانی، برقیسازی و رشد فناوری محسوب میشود.
ویژگیهای منحصربهفرد مس
- ستون فقرات برقیسازی: یک خودروی برقی بهطور متوسط ۲٫۵ برابر بیشتر از یک خودروی بنزینی یا دیزلی به مس نیاز دارد. نیروگاههای بادی و خورشیدی نیز از بزرگترین مصرفکنندگان مس بهشمار میروند.
- بحران انرژی هوش مصنوعی: دیتاسنترهایی که مدلهای هوش مصنوعی را اجرا میکنند، به برق بسیار بیشتری نیاز دارند. این موضوع مستلزم نوسازی گسترده شبکههای برق است؛ شبکههایی که تقریباً بهطور کامل بر پایه مس ساخته شدهاند.
- فشار از سمت عرضه: معادن بزرگ مس در کشورهایی مانند شیلی و پرو درحال فرسودهشدن هستند و عیار سنگ معدن آنها کاهش یافته است. از سوی دیگر، دریافت مجوز و راهاندازی یک معدن جدید معمولاً ۱۰ تا ۱۵ سال زمان میبرد.
- شاخص سلامت اقتصاد: قیمت مس بهشدت به دادههای تولیدی چین و رشد تولید ناخالص داخلی (GDP) جهان واکنش نشان میدهد. به همین دلیل، مس اغلب بهعنوان شاخص پیشرو وضعیت اقتصاد جهانی شناخته میشود.
مزایا
- تقاضای اجتنابناپذیر: رسیدن به اهداف انتشار کربن صفر (Net Zero) بدون مصرف حجم عظیمی از مس جدید، عملاً امکانپذیر نیست.
- کسری عرضه بلندمدت: کمبود اکتشافات بزرگ جدید، یک کف قیمتی قدرتمند برای مس در افق بلندمدت ایجاد میکند.
- نقدشوندگی بالا: بازار معاملات آتی مس و سهام شرکتهای معدنی مرتبط، بسیار نقدشونده هستند و ورود و خروج از آنها آسان است.
معایب
- رفتار چرخهای: مس در دورههای رکود اقتصادی جهانی معمولاً افت شدیدی را تجربه میکند و پناهگاه امنی در برابر سقوط بازار سهام نیست.
- امکانناپذیری نگهداری فیزیکی: برخلاف طلا یا نقره، نگهداری مس فیزیکی برای سرمایهگذاری منطقی نیست و سرمایهگذاری باید از طریق سهام، ETFها یا قراردادهای آتی انجام شود.
- ریسک ژئوپلیتیک: بخش قابلتوجهی از عرضه جهانی مس از مناطق دارای بیثباتی سیاسی در آمریکای جنوبی و آفریقا تأمین میشود.
پلاتین؛ بازی بر سر کمیابی
پلاتین یکی از کمیابترین فلزات روی زمین است؛ فلزی که حدود ۳۰ برابر کمیابتر از طلا به شمار میرود. از نظر تاریخی، پلاتین اغلب با قیمتی بالاتر از طلا معامله میشد؛ اما در سالهای اخیر به دلایل مختلف، کمتر از ارزش ذاتی خود قیمتگذاری شده است.
کاربرد سنتی پلاتین عمدتاً در مبدلهای کاتالیستی خودروهای دیزلی برای کاهش آلایندگی بوده است. البته، روایت سرمایهگذاری در سال ۲۰۲۵ درحال تغییر است و تمرکز اصلی بهسمت اقتصاد هیدروژنی حرکت میکند. پلاتین کاتالیزور کلیدی در پیلهای سوختی هیدروژنی و الکترولایزرها است. با افزایش توجه جهان به جایگزینهای سبز برای باتریها، بهویژه در حملونقل سنگین و کشتیرانی، پلاتین در آستانه بازگشتی قدرتمند قرار دارد.
ویژگیهای منحصربهفرد پلاتین
- کمیابی فوقالعاده: تمام پلاتینی که تاکنون در تاریخ بشر استخراج شده است، میتواند در یک اتاق نشیمن معمولی جا بگیرد. این فلز از نظر عرضه بهشدت محدود است.
- تمرکز جغرافیایی بالا: حدود ۷۵درصد از عرضه جهانی پلاتین از آفریقای جنوبی تأمین میشود. اعتصابات کارگری مکرر و مشکلات مزمن شبکه برق در این کشور، همواره تهدیدی برای عرضه جهانی محسوب میشوند.
- نقش کلیدی در آینده هیدروژن: پلاتین مادهای اساسی در الکترولایزرهای PEM است که برای تولید هیدروژن سبز به کار میروند.
- اثر جایگزینی: با جهش شدید قیمت پالادیوم در اوایل دهه ۲۰۲۰، بسیاری از خودروسازان به استفاده مجدد از پلاتین ارزانتر در مبدلهای کاتالیستی روی آوردند.
مزایا
- ارزشگذاری جذاب: پلاتین درحالحاضر با یک تخفیف تاریخی نسبت به طلا و حتی سقفهای قیمتی گذشته خود معامله میشود.
- پیوند مستقیم با فناوریهای سبز: این فلز، ستون اصلی صنعت پیلهای سوختی هیدروژنی به شمار میرود.
- چگالی بالا و نگهداری آسان: پلاتین بسیار متراکم است؛ بنابراین میتوان ارزش بالایی را در قالب شمش یا سکههای کوچک نگهداری کرد.
معایب
- وابستگی به صنعت دیزل: هنوز بخش قابلتوجهی از تقاضای پلاتین به خودروهای دیزلی وابسته است؛ بازاری که بهویژه در اروپا در حال کوچک شدن است.
- نقدشوندگی محدودتر: بازار پلاتین بسیار کوچکتر از طلا و نقره است و این موضوع باعث اسپرد بالاتر (اختلاف قیمت خرید و فروش) میشود.
- ریسک تمرکز عرضه در یک کشور: هر اختلال در تولید آفریقای جنوبی میتواند باعث جهش قیمتها شود؛ اما در شرایط ثبات، همین تمرکز جغرافیایی مانع رشد سریع قیمت خواهد بود.
پالادیوم؛ متخصص کاتالیزور خودرو
پالادیوم فلز همخانواده با پلاتین است اما برخلاف آن، یک کاربرد بسیار متمرکز و مشخص دارد: استفاده در مبدلهای کاتالیستی خودروهای بنزینی. در دهه گذشته، با سختگیرانهتر شدن استانداردهای آلایندگی در سراسر جهان، قیمت پالادیوم جهشی کمسابقه را تجربه کرد.
اما چشمانداز آینده این فلز با تهدید جدی روبهروست: انقلاب خودروهای برقی. خودروهای تمامبرقی (EV) فاقد اگزوز هستند و در نتیجه هیچ نیازی به پالادیوم ندارند. به همین دلیل، پالادیوم سرمایهگذاری پرریسک و پرنوسان است که موفقیت آن به این فرض بستگی دارد که خودروهای هیبریدی (که همچنان از پالادیوم استفاده میکنند) برای مدت طولانیتری نسبت به خودروهای تمامبرقی سهم اصلی بازار را حفظ کنند.
ویژگیهای منحصربهفرد پالادیوم
- تمرکز عرضه در روسیه: حدود ۴۰درصد از پالادیوم تازه استخراجشده جهان از روسیه تأمین میشود. این تمرکز جغرافیایی، پالادیوم را بهشدت نسبت به تحریمها و تنشهای ژئوپلیتیک میان روسیه و غرب حساس کرده است.
- وابستگی شدید به صنعت خودرو: بیش از ۸۰درصد تقاضای جهانی پالادیوم از صنعت خودرو میآید. درمقایسهبا طلا یا حتی نقره، تقاضای سرمایهگذاری فیزیکی (سکه و شمش) برای این فلز بسیار محدود است.
- حرکت از کسری به مازاد: پس از سالها کمبود عرضه، با افزایش نفوذ خودروهای برقی، بازار پالادیوم بهسمت تعادل یا حتی مازاد عرضه حرکت میکند؛ عاملی که فشار نزولی بر قیمتها وارد میکند.
- نوسانات شدید قیمتی: بهدلیل کوچک بودن اندازه بازار، قیمت پالادیوم میتواند در بازهای کوتاه حتی طی یک هفته، صدها دلار نوسان داشته باشد.
مزایا
- جهشهای ناشی از ریسک ژئوپلیتیک: هرگونه اختلال در صادرات پالادیوم از روسیه میتواند باعث افزایشهای ناگهانی و شدید قیمت شود.
- سناریوی رشد خودروهای هیبریدی: اگر مصرفکنندگان بهجای خودروهای تمامبرقی، خودروهای هیبریدی را انتخاب کنند، تقاضای پالادیوم میتواند فراتر از پیشبینیها پایدار بماند.
- کاربردهای صنعتی جانبی: پالادیوم در صنایع الکترونیک و دندانپزشکی نیز کاربرد دارد، هرچند سهم آنها درمقایسهبا صنعت خودرو ناچیز است.
معایب
- ریسک منسوخ شدن در بلندمدت: خودروهای تمامبرقی (BEV) بهعنوان «قاتل پالادیوم» شناخته میشوند و انتظار میرود تقاضای بلندمدت این فلز کاهش یابد.
- گزینههای محدود سرمایهگذاری فیزیکی: تعداد کمی از ضرابخانههای دولتی سکه پالادیوم تولید میکنند و حقالضربها بسیار بالا هستند.
- فاقد نقش پناهگاه امن: پالادیوم، دارایی صنعتی پرنوسان است و در بحرانها نقش محافظ سرمایه را ایفا نمیکند.
لیتیوم؛ استاندارد باتریها
لیتیوم نماد دنیای درحال گذار به انرژی الکتریکی است. این عنصر، قلب تپنده باتریهای لیتیوم-یون شناخته میشود؛ باتریهایی که از تلفنهای هوشمند گرفته تا خودروهای تسلا و سامانههای ذخیره انرژی در مقیاس شبکه برق را تغذیه میکنند.
پس از حباب قیمتی بزرگ در سال ۲۰۲۲ و سقوط شدید قیمتها در سالهای ۲۰۲۳ و ۲۰۲۴، بازار لیتیوم در سال ۲۰۲۵ وارد فاز تثبیت شده است. تز سرمایهگذاری در این فلز ساده است:
اگر باور دارید که آینده جهان بر پایه برق و ذخیره انرژی شکل میگیرد، عملاً روی لیتیوم شرطبندی میکنید. البته باید توجه داشت که لیتیوم فلز گرانبها نیست؛ بلکه یک کالای شیمیایی صنعتی محسوب میشود.
ویژگیهای منحصربهفرد لیتیوم
- اهمیت شیمی باتری: لیتیوم عمدتاً به دو شکل معامله میشود:
- کربنات لیتیوم: مورد استفاده در باتریهای LFP که بهویژه در چین رایجاند.
- هیدروکسید لیتیوم: مناسب باتریهای پیشرفته با برد بالا در خودروهای برقی.
- ژئوپلیتیک فرآوری: اگرچه استخراج لیتیوم عمدتاً در استرالیا و آمریکای جنوبی انجام میشود، بخش اعظم فرآوری و پالایش آن در چین صورت میگیرد؛ موضوعی که زنجیره تأمین جهانی را بهشدت حساس و آسیبپذیر کرده است.
- سنگ سخت در برابر شورابه: لیتیوم یا از معادن سنگ سخت (اسپودومن) استخراج میشود یا پمپاژ آن از شورابههای نمکی زیرزمینی صورت میگیرد. فناوریهای نوین مانند استخراج مستقیم لیتیوم (DLE) درحال تغییر قواعد عرضه این ماده هستند.
- نوسان شدید قیمتی: لیتیوم کالای کاملاً چرخهای است. قیمت آن میتواند در یک سال تا ۷۰درصد افت کند و در دورهای دیگر، ظرف مدت کوتاهی چند برابر شود.
مزایا
- مسیر رشد قدرتمند: انتظار میرود تقاضای جهانی لیتیوم در دهه آینده ۵ تا ۱۰ برابر افزایش یابد.
- اهمیت استراتژیک برای دولتها: ایالات متحده و اتحادیه اروپا، لیتیوم را در فهرست مواد معدنی حیاتی قرار دادهاند و با یارانه و حمایت، از معدنکاران پشتیبانی میکنند.
- فرصت پس از اصلاح قیمتی: افت شدید قیمتها در سال ۲۰۲۴، شرایط مناسبی برای ورود در کف قیمتی (Buy the Dip) فراهم کرد.
معایب
- نبود سرمایهگذاری فیزیکی: برخلاف طلا یا نقره، امکان خرید و نگهداری فیزیکی لیتیوم وجود ندارد؛ سرمایهگذاری باید از طریق سهام شرکتهای معدنی یا ETFها انجام شود.
- ریسک فناوری: در صورت موفقیت فناوریهای جایگزین باتری (مانند یون سدیم یا باتریهای حالت جامد بدون لیتیوم)، تقاضای لیتیوم میتواند بهشدت کاهش یابد.
- ریسک مازاد عرضه: اگر تعداد زیادی معدن جدید بهطور همزمان وارد مدار شوند، قیمتها میتوانند سقوط کنند؛ اتفاقی که نمونه آن در سال ۲۰۲۳ مشاهده شد.
همچنین بخوانید: بهترین سرمایه گذاری برای مقابله با تورم چیست؟
اَبَرچرخه انرژی سبز
برای درک اینکه چرا این فلزات، بهویژه نقره، مس و لیتیوم در کنار هم بررسی میشوند، باید مفهوم اَبَرچرخه انرژی سبز را بشناسیم.
برخلاف اقتصاد قرن بیستم که بر نفت و سوختهای فسیلی متکی بود، اقتصاد قرن بیستویکم بهشدت معدنمحور و موادمعدنیبر (Mineral-Intensive) است. هر فناوری سبز، به فلزات خاصی وابسته است:
- پنلهای خورشیدی: وابسته به نقره؛
- توربینهای بادی: نیازمند مس و عناصر خاکی کمیاب؛
- باتریها: متکی به لیتیوم، نیکل و کبالت؛
- هیدروژن سبز: وابسته به پلاتین.
سرمایهگذاری در این مجموعه فلزات، در عمل یک شرطبندی متنوع علیه سوختهای فسیلی است. ازآنجاکه دولتها در سراسر جهان برنامههای «صفر خالص کربن تا ۲۰۵۰» را اجرا میکنند، تقاضا برای این فلزات فقط حاصل منطق بازار نیست، بلکه سیاستمحور است؛ عاملی که یک کف حمایتی بلندمدت برای قیمتها ایجاد میکند.
روشهای سرمایهگذاری؛ فیزیکی یا کاغذی
سرمایهگذاری در این فلزات، تفاوتهای مهمی با خرید طلا دارد. در ادامه، رایجترین مسیرها بررسی شدهاند:
شمش و سکه فیزیکی (Bullion)
- مناسب برای: طلا، نقره، پلاتین.
- مزیت اصلی: حذف ریسک طرف مقابل؛ اگر بازارهای مالی سقوط کنند، دارایی بهصورت فیزیکی در اختیار شماست.
- معایب: حقالضرب بالا، هزینه نگهداری، و نقدشوندگی کمتر نگهداری فیزیکی مس یا لیتیوم عملاً امکانپذیر نیست.
صندوقهای قابل معامله در بورس (ETFs)
- مناسب برای: همه فلزات (نقره، مس، لیتیوم، پلاتین).
- چرا جذاباند؟ خرید و فروش ساده از طریق حساب کارگزاری، بدون دردسر نگهداری فیزیکی.
- نمونهها: SLV (نقره)، CPER (مس)، LIT (سهام معدنکاران لیتیوم)، PPLT (پلاتین)
- نکته منفی: شما مالک فلز نیستید، بلکه مالک سهمی از یک صندوق هستید و هزینه مدیریت را پرداخت میکنید.
سهام شرکتهای معدنی (Mining Stocks)
- مناسب برای: سرمایهگذاران ریسکپذیر و طرفدار اهرم.
- مزیت اصلی: اهرم عملیاتی؛ اگر قیمت مس ۱۰٪ افزایش یابد، ممکن است سهام یک معدنکار مس ۳۰٪ یا بیشتر رشد کند.
- ریسکها: ریسکهای مدیریتی، حوادث معدنی، ملیسازی داراییها و تصمیمات سیاسی.
مدیریت ریسک و تخصیص هوشمند سبد
اگرچه پتانسیل بازدهی این فلزات بالاست، ریسک آنها بهمراتب بیشتر از طلا بوده و نیازمند مدیریت دقیق است:
- حساسیت به رکود اقتصادی: برخلاف طلا که در زمان ترس رشد میکند، فلزات صنعتی مانند مس، نقره، پلاتین و پالادیوم در دورههای رکود ممکن است افت شدیدی داشته باشند؛ زیرا تقاضای صنعتی کاهش مییابد.
- اندازه مناسب در سبد سرمایهگذاری: اغلب مشاوران مالی توصیه میکنند مجموع فلزات گرانبها و صنعتی بیش از ۵ تا ۱۰ درصد کل سبد نباشد. نمونه ترکیبها:
- محافظهکارانه: ۸۰٪ طلا، ۲۰٪ نقره؛
- تهاجمی و رشدمحور: ۵۰٪ طلا، ۲۵٪ نقره، ۱۵٪ مس، ۱۰٪ لیتیوم یا پلاتین.
- ریسک ارزی (دلار آمریکا): بیشتر فلزات با دلار آمریکا قیمتگذاری میشوند. در دورههایی که دلار بیشازحد قوی میشود، قیمت فلزات معمولا تحت فشار قرار میگیرد.
جمعبندی
حرکت فراتر از طلا یعنی حفظ امنیت سرمایه و در عین حال اضافهکردن فرصت رشد، بهطوریکه هر فلز سهمی مشخص در اقتصاد آینده دارد. نقره پیوند میان ارزش پولی و مصرف صنعتی است، مس و لیتیوم از برقیسازی و زیرساختهای هوش مصنوعی بهره میبرند، پلاتین بر سناریوی بلوغ اقتصاد هیدروژنی تکیه دارد و پالادیوم ابزاری تاکتیکی با ریسک بالاتر محسوب میشود.
مزیت اصلی این ترکیب آن است که بازده سبد فقط به ترس و تورم وابسته نیست، بلکه از رشد فناوری، سیاستهای صنعتی و کمبود عرضه بهره میگیرد و همزمان پوششی در برابر ریسکها و راهی برای مشارکت در اقتصاد آینده فراهم میکند.
سؤالات متداول
نقره، زیرا هم نقش پناهگاه پولی دارد و هم در چرخههای صنعتی مشارکت میکند.
مس، چون توسعه دیتاسنترها مستقیما به گسترش شبکههای برق وابسته است.
پلاتین، بهدلیل کمیابی شدید و نقش کلیدی در اقتصاد هیدروژنی در صورت بلوغ این فناوری.
پالادیوم، زیرا تقاضای آن بهشدت به آینده خودروهای بنزینی و هیبریدی وابسته است.
