بیت کوین را می‌توان به خیابان پرترافیکی در قلب یک کلان‌شهر تشبیه کرد؛ خیابانی که قرار است میلیون‌ها تراکنش را جابه‌جا کند، اما عرض آن از ابتدا فقط یک متر تعیین شده است! این همان محدودیت اندازه بلاک ۱ مگابایتی است که در پروتکل بیت کوین وجود دارد و سال‌هاست یکی از داغ‌ترین و جنجالی‌ترین موضوعات تاریخ این ارز دیجیتال محسوب می‌شود. اما منظور از اندازه یا سایز بلاک بیت کوین چیست و چرا اینقدر اهمیت دارد؟
به عقیده بسیاری از کارشناسان، اگر از بیت کوین امروزه برای پرداخت‌های خرد روزانه یا انتقال‌های فوری استفاده نمی‌کنیم، ریشه در همین محدودیت اندازه بلاک ۱ مگابایتی‌اش دارد. محدودیتی که از طرفی مقیاس‌پذیری را به‌شدت محدود می‌کند اما برای حفظ تمرکززدایی و امنیت شبکه ضروری است. بیایید با سایز بلاک بیت کوین بیشتر آشنا شویم.
بلاک چیست و چه اجزایی دارد؟
برای درک مفهوم سایز بلاک، ابتدا باید بدانیم «بلاک» در بیت کوین دقیقاً چیست. بلاک را می‌توان شبیه به یک صفحه در دفتر کل دیجیتالی بیت کوین در نظر گرفت. هر صفحه شامل فهرستی از تراکنش‌های کاربران است که در یک بازه زمانی مشخص انجام شده‌اند و ماینرها آن‌ها را اعتبارسنجی می‌کنند. به زبان ساده، بلاک‌ها همان ظرف‌هایی هستند که داده‌های مربوط به تراکنش‌ها را در خود جای می‌دهند و با زنجیرشدن این بلاک‌ها به یکدیگر، مفهومی به نام بلاکچین (Blockchain) شکل می‌گیرد.
هر بلاک در شبکه بیت کوین شامل چند بخش اصلی است:
- هدر بلاک (Block Header): شامل اطلاعات کلیدی مانند شماره بلاک، زمان ایجاد، هش بلاک قبلی و مقدار سختی استخراج است. این بخش را می‌توان شناسنامه هر بلاک توصیف کرد.
- فهرست تراکنش‌ها (Transaction List): تمام تراکنش‌هایی که در یک بازه زمانی مشخص انجام شده‌اند در این بخش ثبت می‌شوند.
- هش بلاک (Block Hash): خروجی یک الگوریتم رمزنگاری است که نشان‌دهنده تمام داده‌های داخل بلاک است. اگر حتی یک بایت از داده‌های بلاک تغییر کند، هش نیز تغییر می‌کند و به همین دلیل دستکاری در بلاکچین عملاً غیرممکن است.
منظور از سایز بلاک بیت کوین چیست؟
«سایز بلاک بیت کوین» در واقع به مقدار فضایی اشاره دارد که هر بلاک می‌تواند برای ذخیره داده‌ها در اختیار داشته باشد. این داده‌ها شامل تمام تراکنش‌هایی است که کاربران در یک بازه زمانی مشخص انجام داده‌اند. به‌عبارت دیگر، سایز بلاک تعیین می‌کند که در هر ده دقیقه، چه تعداد تراکنش می‌توانند در بلاک بعدی شبکه ثبت شوند. ازآنجاکه بیت کوین از ابتدا با محدودیت ۱ مگابایت طراحی شده است، تنها تعداد محدودی از تراکنش‌ها در هر بلاک جا می‌گیرند و این یعنی اگر تقاضا برای تراکنش‌ها افزایش یابد، بقیه باید منتظر بمانند تا نوبتشان برسد.
این محدودیت اندازه یکی از بزرگترین چالش‌های بیت کوین یعنی مشکل مقیاس‌پذیری را ایجاد کرده است. هر چه تعداد کاربران و تراکنش‌ها در شبکه افزایش پیدا کند، بلاک‌های ۱ مگابایتی سریع‌تر پر می‌شوند و در نتیجه، کارمزد تراکنش‌ها بالا می‌رود و زمان انتظار نیز بیشتر می‌شود. به همین دلیل، بسیاری از توسعه‌دهندگان و فعالان جامعه بیت کوین بر این باورند که اندازه بلاک باید افزایش یابد تا شبکه بتواند پاسخ‌گوی نیازهای آینده باشد.
از سوی دیگر، گروهی از کارشناسان هشدار می‌دهند که افزایش سایز بلاک می‌تواند تمرکززدایی شبکه را تهدید کند. چراکه بلاک‌های بزرگتر به توان پردازشی و فضای ذخیره‌سازی بیشتری نیاز دارند و این مسئله باعث می‌شود فقط ماینرهای قدرتمند توان مشارکت داشته باشند. در نتیجه، شبکه به‌جای یک سیستم باز و توزیع‌شده، به‌تدریج در دست عده‌ای محدود متمرکز می‌شود.
سایز بلاک چه ارتباطی با مقیاس‌پذیری دارد؟
مقیاس‌پذیری در دنیای بلاکچین به‌معنای توانایی یک شبکه برای افزایش ظرفیت پردازش تراکنش‌ها بدون افت عملکرد یا کاهش امنیت است. هرچه شبکه بتواند تراکنش‌های بیشتری را در زمان کوتاه‌تر تأیید و ثبت کند، مقیاس‌پذیرتر است. در حالت ایدئال، شبکه‌ای مانند بیت کوین باید بتواند همزمان با رشد تعداد کاربران، حجم بالای تراکنش‌ها را مدیریت کند؛ بدون اینکه کارمزدها سر به فلک بکشد یا تأیید تراکنش‌ها ساعت‌ها به طول انجامد.
در بیت کوین، محدودیت سایز بلاک مستقیماً بر مقیاس‌پذیری اثر می‌گذارد. ازآنجاکه هر بلاک تنها ۱ مگابایت ظرفیت دارد و هر ۱۰ دقیقه یک بلاک جدید ایجاد می‌شود، شبکه فقط می‌تواند حدود ۷ تراکنش در ثانیه پردازش کند. این عدد درمقایسه‌با شبکه‌های متمرکز مانند ویزا (Visa) که بیش از ۱۷۰۰ تراکنش در ثانیه انجام می‌دهد، بسیار پایین است. همین محدودیت باعث می‌شود در زمان‌هایی که تقاضا برای تراکنش زیاد است، صف انتظار طولانی شود و کارمزدها افزایش پیدا کنند.
در نتیجه، می‌توان گفت سایز بلاک به‌نوعی گلوگاه مقیاس‌پذیری بیت کوین محسوب می‌شود. افزایش اندازه بلاک می‌تواند سرعت پردازش را بالا ببرد و کارمزدها را کاهش دهد؛ اما در عوض بار شبکه و نیاز به منابع سخت‌افزاری را افزایش دهد. به همین دلیل، توسعه‌دهندگان بیت کوین به‌جای تغییر مستقیم سایز بلاک، به‌سراغ راهکارهای لایه دوم مانند شبکه لایتنینگ (Lightning Network) رفته‌اند تا بدون لطمه به امنیت و تمرکززدایی، مشکل مقیاس‌پذیری را برطرف کنند.
ماجرای جنگ سایز بلاک بیت کوین چه بود؟
سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۷ برای بیت کوین پر از کشمکش، اختلاف‌نظر و تصمیم‌های سخت بود. بیت کوین دیگر یک پروژه تجربی نبود، بلکه تبدیل به پدیده‌ای جهانی شده بود که طرفداران زیادی داشت. درست در همین زمان، محدودیت ۱ مگابایتی بلاک‌ها به یک بحران واقعی بدل شد.
تراکنش‌ها به‌قدری زیاد بودند که بلاک‌ها یکی‌یکی پر می‌شدند. کاربران مجبور بودند برای تأیید سریع‌تر، کارمزد بالاتری پیشنهاد دهند. گاهی کارمزد یک تراکنش ساده از چند دلار هم بیشتر می‌شد و تراکنش‌های کوچک عملاً به‌صرفه نبودند. صف انتظار در ممپول (Mempool) طولانی و خسته‌کننده بود.
در این شرایط یک سؤال بزرگ مطرح شد: آیا باید اندازه بلاک را افزایش دهیم تا شبکه سریع‌تر شود؟
پاسخی برای این سؤال وجود نداشت و به همین دلیل، یکی از بزرگترین اختلافات تاریخ رمزارزها رقم خورد. در یک سوی این اختلافات، توسعه‌دهندگان اصلی و حامیان فلسفه بیت کوین ازجمله گِرگ مکسول و آدام بک قرار داشتند که می‌گفتند افزایش اندازه بلاک می‌تواند به‌مرور زمان بیت کوین را متمرکز کند. اگر بلاک‌ها خیلی بزرگ می‌شدند، فقط شرکت‌های قدرتمند و دیتاسنترهای بزرگ می‌توانستند نود کامل اجرا کنند. این به‌منزله کنارگذاشتن کاربران عادی از فرایند اجماع بود؛ چیزی که فلسفه اصلی بیت کوین یعنی تمرکززدایی را از بین می‌برد.
در سوی دیگر، چهره‌هایی مثل راجر وِر و گوین اندرسن قرار داشتند که بیت کوین را «پول نقد دیجیتال» می‌دانستند و معتقد بودند باید برای پرداخت‌های روزمره مناسب باشد. با محدودیت ۱ مگابایتی بلاک بیت کوین، نیل به این هدف ممکن نبود.
جنگ لفظی میان این دو جبهه در انجمن‌ها، کنفرانس‌ها و توییتر بالا گرفت. هر گروه دیگری را به خیانت به آرمان‌های بیت کوین متهم می‌کرد. حتی ماینرها هم دچار دوگانگی شدند و نمی‌دانستند کدام مسیر به نفع شبکه است. نتیجه این اختلاف‌نظر، تولد پروژه‌های مختلف و فورک‌های بیت کوین بود.
از Bitcoin XT تا Bitcoin Cash؛ مسیر پرتنش یک جدایی
در سال ۲۰۱۵، مایک هرن (Mike Hearn) که یکی از توسعه‌دهندگان اولیه بیت کوین بود، پروژه‌ای به نام Bitcoin XT را معرفی کرد. او پیشنهاد داد اندازه بلاک از ۱ مگابایت به ۸ مگابایت افزایش یابد؛ اما این تغییر نیاز به هارد فورک داشت و جامعه برای چنین اتفاقی آماده نبود. Bitcoin XT شکست خورد اما جرقه جنگ زده شد.
در ادامه طرح‌هایی مثل Bitcoin Classic و Bitcoin Unlimited معرفی شدند که هرکدام نسخه‌ای از بلاک بزرگتر را پیشنهاد می‌دادند. هیچ‌یک نتوانست اجماع کامل جامعه را به دست آورد.
در همین زمان، توسعه‌دهندگان بیت کوین کور روی راه‌حل هوشمندانه‌ای کار می‌کردند: سگویت (SegWit) که کوتاه‌شده Segregated Witness است.
سگویت به‌جای افزایش مستقیم اندازه بلاک، داده‌های امضا را از تراکنش جدا می‌کرد تا فضای بیشتری در بلاک آزاد شود. در واقع، بدون تغییر سقف ۱ مگابایت، ظرفیت مؤثر بلاک تا حدود ۲ مگابایت بالا می‌رفت.
این طرح‌ها هیچ‌کس را راضی نکرد. درنتیجه، گروهی از ماینرها و افراد معروف جامعه بیت کوین تصمیم گرفتند دیگر منتظر نمانند و در تاریخ ۱ اوت ۲۰۱۷، یک هارد فورک در این بلاکچین انجام دادند. نتیجه این هارد فورک تولد بیت کوین کش با سایز بلاک ۸ مگابایتی بود. از آن روز به بعد، دو مسیر از هم جدا شدند. بیت کوین اصلی با فعال‌سازی سگویت مسیر خود را ادامه داد و بیت کوین کش، با هدف مقیاس‌پذیری بیشتر به راه خود رفت.
چرا سایز بلاک بزرگتر لزوماً بهتر نیست؟
در نگاه اول، شاید منطقی به نظر برسد که با افزایش اندازه بلاک، بتوان مشکل کندی تراکنش‌ها و کارمزدهای بالا را به‌راحتی حل کرد؛ اما واقعیت پیچیده‌تر از این است. بزرگترشدن سایز بلاک گرچه ظرفیت شبکه را بالا می‌برد، هزینه اجرای نودها و بار شبکه را به‌شدت افزایش می‌دهد. هر بلاک بزرگتر به‌معنای داده‌های بیشتر، پهنای باند بالاتر و فضای ذخیره‌سازی سنگین‌تر است. درنتیجه، فقط ماینرها و اپراتورهای قدرتمند با تجهیزات گران‌قیمت امکان حفظ نود کامل را خواهند داشت. همین مسئله در درازمدت به تمرکز قدرت در دست عده‌ای محدود منجر می‌شود و روح غیرمتمرکز بیت کوین را تهدید می‌کند.
از سوی دیگر، بزرگ‌شدن اندازه بلاک می‌تواند فرایند تأیید و انتشار بلاک‌ها در سراسر شبکه را کندتر کند. بلاک‌های سنگین‌تر زمان بیشتری برای ارسال میان نودها نیاز دارند و احتمال ایجاد بلاک‌های یتیم (Orphan Blocks) را افزایش می‌دهند. این یعنی بلاکچین کمتر همگام خواهد شد و امنیت اجماع کاهش می‌یابد. به همین دلیل است که توسعه‌دهندگان اصلی بیت کوین، به‌جای دستکاری مستقیم اندازه بلاک، ترجیح داده‌اند از راهکارهای مقیاس‌پذیری نوآورانه‌تری مانند سگویت و شبکه لایتنینگ استفاده کنند تا بدون قربانی‌کردن تمرکززدایی و امنیت، ظرفیت شبکه را افزایش دهند. به بیان دیگر، افزایش اندازه بلاک شاید در ظاهر راه‌حل ساده‌ای باشد، اما در عمل می‌تواند هزینه‌های سنگینی بر بیت کوین در آینده تحمیل کند.
سایز بلاک در شبکه‌های مختلف چقدر است؟
اگرچه محدودیت ۱ مگابایتی بیت کوین یکی از شناخته‌شده‌ترین بحث‌های دنیای کریپتو است، سایر شبکه‌های بلاکچینی مسیر متفاوتی را در پیش گرفته‌اند و هر کدام با توجه به اهداف و معماری خود، سیاست خاصی برای اندازه بلاک یا ظرفیت پردازش تراکنش‌ها دارند. برای مثال، بیت‌کوین کش با هدف حل مشکل مقیاس‌پذیری، اندازه بلاک را ابتدا به ۸ مگابایت و سپس تا ۳۲ مگابایت افزایش داد. این تغییر باعث شد تراکنش‌های بیشتری در هر بلاک ثبت شوند و کارمزدها کاهش یابد، هرچند برخی کارشناسان معتقدند این روش با افزایش ریسک تمرکز همراه است.
در سوی دیگر، بیت کوین اس‌وی (Bitcoin SV) مسیر تندروانه‌تری را برگزید و محدودیت بلاک را تقریباً به‌طور کامل حذف کرد تا ظرفیت آن بتواند تا چند گیگابایت افزایش یابد. بااین‌حال، اجرای چنین بلاک‌هایی به سخت‌افزار قدرتمند و پهنای باند بالا نیاز دارد؛ مسئله‌ای که به باور بسیاری، با ماهیت غیرمتمرکز بلاکچین در تضاد است.
در مقابل، شبکه‌هایی مانند لایت کوین و مونرو نیز سیاست‌های متفاوتی دارند. به‌عنوان مثال، مونرو از مکانیزم Adaptive Block Size استفاده می‌کند که در آن اندازه بلاک به‌صورت پویا و متناسب با حجم تراکنش‌های شبکه تنظیم می‌شود.
در دنیای بلاکچین‌های جدیدتر، مفهوم «اندازه بلاک» عملاً بازتعریف شده است. شبکه‌هایی مانند اتریوم و سولانا به‌جای محدودیت ثابت برای اندازه بلاک، از معیارهایی مانند Gas Limit یا Block Time برای کنترل ظرفیت استفاده می‌کنند. در این شبکه‌ها، تمرکز اصلی بر توان پردازش و کارآیی کلی سیستم است، نه صرفاً حجم فایل بلاک. به همین دلیل، برخی از این بلاکچین‌ها قادرند هزاران تراکنش را در ثانیه پردازش کنند، درحالی‌که بیت کوین همچنان به اصول بنیادین خود، یعنی امنیت و تمرکززدایی، پایبند مانده است.
سخن نهایی
بحث درباره سایز بلاک بیت کوین چیزی فراتر از یک اختلاف فنی است و به فلسفه و هویت بیت کوین گره خورده است. بیت کوین نه فقط یک شبکه پرداخت، بلکه نمادی از آزادی مالی و تمرکززدایی است. از این رو، هر تصمیمی درباره ساختار آن باید میان سرعت، امنیت و تمرکززدایی تعادل برقرار کند. جنگ سایز بلاک به‌خوبی نشان داد که جامعه بیت کوین حاضر نیست به‌خاطر کارآیی، فلسفه اصلی این شبکه را قربانی کند.
با گذر زمان، بیت کوین مسیر خود را با استفاده از راهکارهای لایه دوم مانند لایتنینگ و بهبودهای نرم‌افزاری نظیر سگویت ادامه داده است. این رویکرد نشان می‌دهد که آینده مقیاس‌پذیری بیت کوین در نوآوری و لایه‌های مکمل نهفته است، نه در دستکاری ساختار بنیادین آن. به‌عبارت دیگر، بیت کوین با پایبندی به اصول خود، ثابت کرد که می‌توان همزمان هم امن و غیرمتمرکز بود و هم به‌سوی کارآیی بیشتر حرکت کرد.
سؤالات متداول
سایز بلاک بیت کوین به مقدار فضایی اشاره دارد که هر بلاک می‌تواند برای ذخیره داده‌ها در اختیار داشته باشد. این داده‌ها شامل تمام تراکنش‌هایی است که کاربران در یک بازه زمانی مشخص انجام داده‌اند.
بله. این همان کاری است که بیت کوین کش پس از هاردفورک از بیت کوین انجام داد.
بیت کوین برای حفظ فلسفه تمرکززدایی و فدانکردن امنیت شبکه، به‌جای افزایش سایز بلاک روی نوآوری‌هایی مانند شبکه لایتنینگ و سگویت کار می‌کند.
