نام دارک وب (Dark Web) اغلب تصاویری از دنیای مرموز، خطرناک و غیرقانونی را در ذهن تداعی می‌کند؛ گوشه‌ای پنهان از اینترنت که داستان‌های هولناکی درباره آن روایت می‌شود. اما آیا دارک وب واقعاً همان چیزی است که در فیلم‌ها و اخبار می‌بینیم؟ آیا صرفاً محلی برای فعالیت‌های مجرمانه است یا کاربردهای دیگری هم دارد؟ تفاوتش با «دیپ وب» که اغلب با آن اشتباه گرفته می‌شود، چیست؟ 

در این مقاله قصد داریم با نگاه بی‌طرفانه و جامع، پرده از این اسرار برداریم و با هم به سفری عمیق در لایه‌های پنهان اینترنت برویم. تفاوت وب سطحی، دیپ وب و دارک وب را روشن می‌کنیم و با فناوری پشت پرده آن‌ها آشنا می‌شویم. کاربردهای قانونی و غیرقانونی دارک وب را بررسی کرده و در نهایت، راهکارهای ایمنی در برابر این دنیای ناشناخته را ارائه می‌دهیم.

هشدار: این مطلب صرفاً جهت آشنایی بیشتر کاربران و آموزش نکات امنیتی مرتبط با اینترنت تهیه شده است و به‌هیچ‌عنوان توصیه‌ای برای تعامل با فضای دارک وب نیست. حضور در دارک وب خطرات خاص خود را دارد و برای کاربران عادی مناسب نیست.

اینترنت، فقط نوک کوه یخ نیست

اینترنتی که شما هر روز با آن سروکار دارید، از طریق گوگل جستجو می‌کنید، در شبکه‌های اجتماعی فعال هستید و اخبار را می‌خوانید، تنها بخش کوچکی از یک دنیای بسیار بزرگ‌تر است. برای درک بهتر این موضوع، اینترنت را مانند کوه یخ عظیمی تصور کنید. بخش کوچکی که از آب بیرون زده و می‌بینید، همان اینترنتی است که همه ما می‌شناسیم؛ اما بخش اصلی و عظیم این کوه یخ، زیر سطح آب پنهان شده و از دید عموم خارج است. موتورهای جستجوی قدرتمندی مانند گوگل، تنها قادر به کاوش و فهرست‌بندی (ایندکس کردن) همین بخش کوچک روی آب هستند. اینترنت در واقع از سه لایه اصلی تشکیل می‌شود: وب سطحی، دیپ وب و دارک وب. درک تفاوت این سه لایه، اولین و مهم‌ترین قدم برای شناخت صحیح دارک وب است.

وب سطحی (Surface Web)

وب سطحی، همان اینترنت روزمره ماست. هر چیزی که می‌توانید با یک جستجوی ساده در گوگل، بینگ یا هر موتور جستجوی دیگری پیدا کنید، بخشی از وب سطحی است. وب‌سایت‌های خبری، فروشگاه‌های آنلاین، وبلاگ‌ها، ویکی‌پدیا و پروفایل‌های عمومی شبکه‌های اجتماعی همگی در این لایه قرار دارند. ویژگی اصلی وب سطحی، دسترسی آسان و عمومی‌بودن آن است. این وب‌سایت‌ها به گونه‌ای طراحی شده‌اند که ربات‌های موتورهای جستجو به‌راحتی آن‌ها را پیدا و ایندکس کنند تا در نتایج جستجوی شما به نمایش درآیند. البته، برآوردها نشان می‌دهد که این لایه، تنها حدود ۴ تا ۵ درصد از کل اینترنت را تشکیل می‌دهد.

دیپ وب (Deep Web)

حال به بخش غرق‌شده و عظیم کوه یخ می‌رسیم؛ دیپ وب یا وب عمیق. برخلاف تصور رایج، دیپ وب ذاتاً مکان غیرقانونی یا خطرناکی نیست. در حقیقت، شما و میلیون‌ها نفر دیگر هر روز به‌طور مداوم از آن استفاده می‌کنید. دیپ وب تمام محتوای آنلاینی است که موتورهای جستجو نمی‌توانند آن‌ها را ایندکس کنند؛ زیرا پشت یک دیوار محافظتی مانند صفحه ورود (Login) یا فرم‌های جستجوی داخلی قرار دارد.

برای مثال:

• صندوق ورودی ایمیل شما (Gmail, Yahoo)
• حساب بانکی آنلاین شما
• پایگاه‌های داده دانشگاهی و کتابخانه‌های علمی
• سوابق پزشکی دیجیتال شما
• محتوای سرویس‌های استریم مانند نتفلیکس پس از ورود به حساب کاربری
• فایل‌های ذخیره‌شده در سرویس‌های ابری مانند گوگل درایو یا دراپ‌باکس

تمام این موارد بخشی از دیپ وب هستند. این محتوا برای عموم قابل دسترس نیست و برای حفظ حریم خصوصی و امنیت، از دسترس موتورهای جستجو دور نگه داشته می‌شود. بنابراین، دیپ وب بخش عظیم و کاملاً قانونی اینترنت است که زیربنای بسیاری از خدمات آنلاین را تشکیل می‌دهد.

دارک وب (Dark Web)

حالا به بحث اصلی می‌رسیم. دارک وب چیست؟ دارک وب بخش بسیار کوچکی از دیپ وب است که به‌صورت عمدی و با استفاده از فناوری‌های پیشرفته مخفی شده است. برای دسترسی به دارک وب، نمی‌توان از مرورگرهای معمولی مانند کروم یا فایرفاکس استفاده کرد و به نرم‌افزارهای خاصی مانند مرورگر Tor نیاز است.

تفاوت کلیدی دارک وب با دیپ وب در ناشناسی مطلق و رمزنگاری سنگین است. تمام ارتباطات در دارک وب ازطریق شبکه‌هایی پیچیده و رمزگذاری‌شده به نام «شبکه‌های تاریک» (Darknets) انجام می‌شود. به این صورت، هویت و موقعیت مکانی کاربران و میزبانان وب‌سایت‌ها کاملاً مخفی می‌ماند. همین ویژگی ناشناس‌بودن است که دارک وب را به بستری برای فعالیت‌های قانونی و غیرقانونی تبدیل می‌کند. 

نکته: به‌طور خلاصه، همه دارک وب بخشی از دیپ وب است، اما همه دیپ وب، دارک وب نیست.

واژه‌نامه دنیای دارک وب

برای درک عمیق‌تر موضوع دارک وب، این اصطلاحات کلیدی را با معنای ساده آن‌ها یاد بگیرید:

اصطلاح	توضیح
Tor یا (The Onion Router)	نرم‌افزار و شبکه‌ای که با مسیریابی ترافیک از طریق چندین رله رمزگذاری‌شده، امکان ارتباط ناشناس را فراهم می‌کند.
Darknet	یک شبکه خصوصی که برای دسترسی به آن به نرم‌افزار و مجوزهای خاصی نیاز است و بر روی اینترنت عمومی ساخته شده.
.onion	پسوند دامنه مخصوص وب‌سایت‌هایی که در شبکه Tor میزبانی می‌شوند.
VPN یا (Virtual Private Network)	سرویسی که با ایجاد یک تونل رمزگذاری‌شده، ترافیک اینترنت کاربر را امن کرده و آدرس IP او را مخفی می‌کند.
Silk Road (جاده ابریشم)	یکی از اولین و معروف‌ترین بازارهای سیاه در دارک وب.
Phishing (فیشینگ)	تلاشی برای به دست آوردن اطلاعات حساس (مثل رمز عبور) از طریق جعل هویت یک وب‌سایت یا نهاد معتبر.

شبکه‌های تاریک (Darknets) چیست؟

دارک وب بر روی شبکه‌هایی به نام «دارک‌نت» (Darknet) میزبانی می‌شود. دارک‌نت یک شبکه Overlay است؛ یعنی شبکه‌ای که بر روی زیرساخت اینترنت موجود ساخته شده اما به‌صورت مستقل عمل می‌کند. این شبکه‌ها از پروتکل‌ها و نرم‌افزارهای خاصی برای رمزنگاری و مسیریابی ترافیک استفاده می‌کنند تا هویت کاربرانشان را مخفی نگه دارند. اگرچه شبکه‌های مختلفی وجود دارند، اما سه مورد از آن‌ها مشهور‌تر هستند:

• Tor  یا (The Onion Router): محبوب‌ترین و گسترده‌ترین شبکه برای دسترسی به دارک وب.

• I2P یا (Invisible Internet Project): شبکه‌ای دیگر که بر ناشناسی تمرکز دارد اما بیشتر برای ارتباطات داخلی و همتا به همتا استفاده می‌شود.

• Freenet: پلتفرمی غیرمتمرکز برای انتشار اطلاعات و فایل‌ها به‌صورت مقاوم در برابر سانسور.

تور (Tor)؛ پادشاه دنیای ناشناس

وقتی صحبت از دارک وب می‌شود، نام (Tor) تقریباً مترادف آن است. Tor مخفف The Onion Router یا «مسیریاب پیازی» است. این نام را از نحوه عملکردش الهام گرفته‌اند. 

تصور کنید یک پیاز دارید که از لایه‌های متعددی تشکیل شده است. در شبکه Tor، داده‌های شما قبل از ارسال، در چندین لایه رمزنگاری پیچیده می‌شوند، درست مانند لایه‌های یک پیاز. سپس این بسته رمزنگاری‌شده از طریق مسیری تصادفی، شامل حداقل سه کامپیوتر داوطلب در سراسر جهان که به آن‌ها رله یا گره (Node) می‌گویند، ارسال می‌شود. هر رله فقط یک لایه از رمزنگاری را باز می‌کند تا بفهمد بسته را به کدام رله بعدی بفرستد.

• رله ورودی (Entry Node): آدرس IP واقعی شما را می‌بیند اما نمی‌داند مقصد نهایی شما کجاست.

• رله میانی (Middle Node): نه آدرس IP شما را می‌داند و نه مقصد نهایی را.

• رله خروجی (Exit Node): مقصد نهایی (وب‌سایت) را می‌بیند اما نمی‌داند درخواست از طرف چه کسی آمده است.

این فرایند مسیریابی پیازی باعث می‌شود که ردیابی ارتباط بین کاربر و وب‌سایت مقصد تقریباً غیرممکن شود و آدرس IP شما که مهم‌ترین شناسه دیجیتال شماست، مخفی بماند.

نکته جالب اینجاست که فناوری Tor را اولین بار آزمایشگاه تحقیقاتی نیروی دریایی ایالات متحده آمریکا، برای محافظت از ارتباطات اطلاعاتی دولت توسعه داد. بعدها شاهد تبدیل این فناوری از یک پروژه کاملاً نظامی، به ابزاری عمومی برای همه مردم بودیم. به‌عبارتی، امروزه تور ابزاری قدرتمند برای فعالان حقوق بشر، روزنامه‌نگاران و شهروندان عادی برای دور زدن سانسور و حفظ حریم خصوصی است.

شناسنامه وب‌سایت‌های دارک وب

وب‌سایت‌های موجود در دارک وب از دامنه‌های معمولی مانند .com یا .org استفاده نمی‌کنند. در عوض، آدرس آن‌ها به پسوند .onion ختم می‌شود. این آدرس‌ها معمولا رشته‌ای طولانی و تصادفی از حروف و اعداد هستند، مانند http://xmh57jrzrnw6insl.onion (این آدرس یک نمونه قدیمی و غیرفعال است).

به دو دلیل آدرس‌های دارک وب در مرورگرهای معمولی باز نمی‌شوند:

• در سیستم نام دامنه (DNS) عمومی اینترنت ثبت نشده‌اند

• برای دسترسی به آن‌ها باید به شبکه Tor متصل بود.

این ساختار نامتمرکز باعث می‌شود که خاموش‌کردن سایت دارک وب بسیار دشوار باشد؛ زیرا هیچ نهاد مرکزی وجود ندارد که بتوان دامنه را از آن گرفت. این آدرس‌ها به‌صورت رمزنگاری‌شده تولید می‌شوند و خودشان نوعی شناسه امنیتی برای وب‌سایت هستند.

محتوای دارک وب؛ از روشنایی تا تاریکی مطلق

ماهیت ناشناس دارک وب، این پلتفرم را به‌طور همزمان، به مکانی امن برای فعالان حقوق بشر و بازاری برای مجرمان، تبدیل کرده است.

نیمه تاریک و بدنام دارک وب؛ فعالیت‌های غیرقانونی

این همان بخشی است که شهرت منفی به دارک وب می‌دهد. در این گوشه از اینترنت، فعالیت‌های غیرقانونی گسترده‌ای انجام می‌شود که عبارت‌اند از:

بازارهای سیاه (Black Markets)

بازارها معروف‌ترین بخش دارک وب هستند. نمونه تاریخی و معروف آن جاده ابریشم یا سیلک رود (Silk Road) بود که در سال ۲۰۱۳ سازمان FBI موفق شد آن را تعطیل کند. پس از آن، بازارهای دیگری مانند AlphaBay و Dream Market ظهور کردند. در این بازارها، کالاهای غیرقانونی زیر به فروش می‌رسید:

• مواد مخدر: از ماری‌جوانا تا مواد روان‌گردان سنگین.

• داده‌های سرقتی: شماره کارت‌های اعتباری، اطلاعات هویتی، اطلاعات ورود به حساب‌های کاربری (مانند نتفلیکس و پی‌پال).

• سلاح و مهمات: اگرچه کمتر رایج است، گزارش‌هایی از فروش سلاح نیز وجود داشت.

• بدافزارها و ابزارهای هک: ویروس‌ها، باج‌افزارها و ابزارهایی برای حمله به سیستم‌های رایانه‌ای.

خدمات غیرقانونی

ارائه خدمات غیرقانونی در این فضا، یکی از کارآیی‌های پرطرفداری است که باعث شده است بسیاری از افراد، به دارک وب جذب شوند.

• هکرهای اجاره‌ای (Hackers for Hire): افرادی که در ازای دریافت پول، خدمات هک (مانند هک حساب‌های اجتماعی یا ایمیل) ارائه می‌دهند.

• خدمات پولشویی: استفاده از ابزارهای مختلف برای پنهان کردن منشأ پول‌های کثیف.

محتوای غیراخلاقی و تکان‌دهنده

متأسفانه، دارک وب میزبان محتوای مرتبط با کودک‌آزاری است که یکی از تاریک‌ترین جنبه‌های آن محسوب می‌شود. سازمان‌های پلیس بین‌المللی به‌طور مداوم برای شناسایی و متلاشی‌کردن این شبکه‌ها تلاش می‌کنند. گروه‌های تروریستی و نژادپرست نیز از دارک وب برای ارتباط، عضوگیری و برنامه‌ریزی، بدون ترس از شناسایی‌شدن استفاده می‌کنند.

کلاهبرداری و فریب (Scams)

باید توجه داشت که بخش بزرگی از دارک وب پر از کلاهبرداری است. بسیاری از خدمات جنایی که ادعا می‌شود در این فضا ارائه می‌گردد، در واقع تله‌هایی برای سرقت پول از کاربران ساده‌لوح هستند. فایل‌های مخرب و باج‌افزار نیز به وفور در این فضا یافت می‌شود و هدف نهایی توسعه‌دهندگان آنها سرقت اطلاعات، دارایی یا تحت‌فشار قرار دادن قربانیان است.

نیمه روشن و کاربردهای قانونی دارک وب؛ پناهگاهی برای آزادی

دارک وب روی دیگری هم دارد که کمتر به آن پرداخته می‌شود. برای بسیاری، این فضا ابزاری قدرتمند و کاربردی برای حفظ امنیت و آزادی است. برای نمونه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

روزنامه‌نگاری و افشاگری

خبرنگاران و افشاگران از دارک وب برای ارتباطی امن و ناشناس استفاده می‌کنند. پلتفرم‌هایی مانند SecureDrop که توسط رسانه‌های معتبری چون نیویورک تایمز، گاردین و واشنگتن پست استفاده می‌شود، روی شبکه Tor قرار دارند. این پلتفرم‌ها، به منابع خبری اجازه می‌دهند تا اسناد و اطلاعات حساس را بدون ترس از شناسایی‌شدن برای خبرنگاران ارسال کنند.

حفظ حریم خصوصی برای شهروندان عادی

بسیاری از افراد صرفاً نمی‌خواهند هر حرکت آنلاین آن‌ها را شرکت‌های بزرگ فناوری (مانند گوگل و فیسبوک) تحلیل کنند. دارک وب به این افراد اجازه می‌دهد تا با حفظ کامل حریم خصوصی، در اینترنت به گشت‌وگذار بپردازند. همچنین، قربانیان خشونت خانگی یا آزار و اذیت می‌توانند در این فضا بدون ترس از اینکه آزارگران آن‌ها را پیدا کنند، به‌دنبال کمک و اطلاعات باشند.

کتابخانه‌ها و منابع علمی بدون سانسور

برخی از کتابخانه‌های دیجیتال و آرشیوهای علمی، نسخه‌ای از وب‌سایت خود را روی دارک وب قرار می‌دهند. به این ترتیب، امکان دسترسی به دانش را برای افرادی که تحت سانسور شدید زندگی می‌کنند فراهم می‌آورند.

خطرات و تهدیدهای واقعی دارک وب

چالش‌های پرخطر دنیای دارک وب، باعث شده تا بسیاری از افراد برای ورود به این پلتفرم، دچار تردید شوند. در ادامه تعدادی از این خطرات را بررسی می‌کنیم.

• خطرات فنی: دارک وب مملو از بدافزار، باج‌افزار، ویروس و سایت‌های فیشینگ است که برای سرقت اطلاعات شخصی و مالی شما طراحی شده‌اند. یک کلیک اشتباه می‌تواند سیستم را آلوده کند.

• خطرات قانونی و حقوقی: صرفا بازدید از دارک وب در اکثر کشورها غیرقانونی نیست. البته دسترسی به محتوای غیرقانونی (مانند تصاویر کودک‌آزاری یا خرید کالاهای ممنوعه) جرم سنگینی محسوب می‌شود. به یاد داشته باشید که پلیس و سازمان‌های اطلاعاتی نیز در دارک وب فعال هستند و مجرمان را ردیابی می‌کنند.

• خطرات روانی: شما ممکن است به‌صورت تصادفی، با محتوای بسیار خشن، آزاردهنده و غیراخلاقی مواجه شوید که می‌تواند تاثیرات روانی منفی و ماندگاری داشته باشد.

چک‌لیست ایمنی در دارک وب

تعامل با دارک وب به‌هیچ‌عنوان به افراد ناآشنا با این فضا توصیه نمی‌شود. با وجود این، اگر به هر دلیل تصمیم به جست‌وجو در این بخش گرفتید، این نکات را هرگز فراموش نکنید:

• هرگز از هویت واقعی خود استفاده نکنید: از نام، ایمیل یا هر اطلاعات شخصی دیگری استفاده نکنید.

• هرگز فایلی را دانلود و اجرا نکنید: این ساده‌ترین راه برای آلوده شدن به بدافزار است.

• دوربین و میکروفون کامپیوتر خود را بپوشانید: اقدامی احتیاطی ساده اما موثر است.

• جاوا اسکریپت را در تنظیمات امنیتی Tor غیرفعال نگه دارید: بسیاری از حملات از طریق جاوا اسکریپت انجام می‌شوند.

• روی لینک‌های مشکوک کلیک نکنید: اگر به لینکی اعتماد ندارید، آن را باز نکنید.

• هرگز چیزی نخرید: احتمال کلاهبرداری بسیار بالا است و شما خود را در معرض خطرات قانونی قرار می‌دهید.

• از یک سیستم‌عامل امن استفاده کنید: برای امنیت حداکثری، محققان از سیستم‌عامل‌هایی مانند Tails OS استفاده می‌کنند. این سخت‌افزارها، از روی یک فلش مموری بوت می‌شود و هیچ ردی روی رایانه شما باقی نمی‌گذارد.

آینده دارک وب

آینده دارک وب به عوامل مختلفی بستگی دارد. اینکه سرانجام این فناوری به کجا ختم می‌شود را در ۳ عامل مهم زیر شرح داده‌ایم:

تکامل فناوری‌های ناشناس‌ساز

دارک وب یک پدیده ایستا نیست. همانطور که روش‌های ردیابی پیشرفت می‌کنند، فناوری‌های ناشناس‌ساز نیز پیچیده‌تر می‌شوند. در آینده ممکن است شاهد ظهور شبکه‌های تاریک جدیدی باشیم که از Tor امن‌تر و سریع‌تر هستند. همچنین، هوش مصنوعی می‌تواند هم به‌عنوان ابزاری برای تقویت ناشناسی و هم به عنوان وسیله‌ای برای شکستن آن توسط دولت‌ها به کار گرفته شود.

چالش‌های پیش روی قانون‌گذاری و نظارت

این روزها دولت‌ها با یک سؤال بسیار سخت روبه‌رو هستند؛ چطور می‌توان جلوی جرم و جنایت در دارک وب را گرفت، اما همزمان به حریم خصوصی و آزادی بیان مردم عادی احترام گذاشت؟ چراکه هر اقدامی برای کنترل بیشتر دارک وب، می‌تواند به‌راحتی به‌معنای زیر پا گذاشتن آزادی شهروندان بی‌گناه هم باشد. اینکه دولت‌ها چطور این تعادل را برقرار کنند، مشخص می‌کند که اینترنت در آینده چقدر امن و چقدر آزاد خواهد بود.

دارک وب به عنوان یک ابزار دو لبه

مهم است که به یاد داشته باشیم دارک وب در نهایت یک فناوری و ابزار است. مانند چاقو، می‌توان از آن هم برای جراحی و نجات جان یا برای آسیب‌رساندن و گرفتن جان انسان استفاده کرد. خوب یا بد بودن این پلتفرم، به نیت و عمل کسی بستگی دارد که آن را به دست می‌گیرد. محکوم‌کردن کل فناوری، به‌دلیل سوءاستفاده‌های افرادی که به‌دنبال منافع خود هستند، وجه مثبت و کاربردی این فضا را از بین می‌برد.

جمع‌بندی

در این مقاله، سفری جامع به دنیای دارک وب داشتیم و دیدیم که این مفهوم چقدر پیچیده‌تر از تصورات رایج است. از تفاوت آن با وب سطحی و دیپ وب گفتیم، با فناوری ناشناس‌ساز Tor آشنا شدیم و دو چهره کاملاً متضاد آن را بررسی کردیم. چهره روشن این پلتفرم، پناهگاهی برای روزنامه‌نگاران و فعالان است و چهره تاریک آن به‌عنوان بازاری برای جرم و جنایت. همچنین، با ارائه یک راهنمای امنیتی، نشان دادیم که گشت‌وگذار در این فضا بدون آگاهی می‌تواند بسیار خطرناک باشد. دارک وب در نقش ابزار قدرتمند آینده، جدال میان حریم خصوصی، امنیت و سرنوشت کل اینترنت را تعیین می‌کند.

سؤالات متداول