امروزه پدیده تورم به یکی از دغدغه‌های اصلی اقتصاد جهانی تبدیل شده است. این رخداد به تدریج از ارزش پول می‌کاهد و قدرت خرید مردم را کاهش می‌دهد. هنگامی که قیمت‌ها افزایش می‌یابد و پول ملی کشورها به شکلی بی‌رویه چاپ می‌شود، بسیاری از افراد به دنبال راهی برای حفظ ارزش دارایی‌های خود در برابر کاهش ارزش پول هستند. در این میان «بیت کوین» (BTC) به عنوان یک ارز دیجیتال با عرضه محدود، توجه زیادی را به خود جلب کرده است. طرفداران بیت کوین معتقدند که چون تعداد کل بیت کوین‌ها محدود به ۲۱ میلیون واحد است و سیاست پولی آن از پیش تعیین‌شده و بدون دخالت نهادهای مرکزی اجرا می‌شود، این ارز می‌تواند به عنوان پوششی در برابر تورم و کاهش ارزش پول عمل کند.
اما آیا بیت کوین واقعا ضدتورمی است؟ این پرسشی است که با افزایش محبوبیت بیت کوین در سال‌های اخیر، بیش از پیش مطرح شده است. از یک سو، کمیابی بیت کوین آن را شبیه به «طلای دیجیتال» کرده که به عقیده بسیاری پناهگاهی امن در برابر چاپ پول و تورم فزاینده به شمار می‌آید. از سوی دیگر، نوسانات شدید قیمت بیت کوین و رفتار آن در دوره‌های تورمی اخیر تردیدهایی را در مورد نقش ضدتورمی آن ایجاد کرده است. برای پی بردن به حقیقت، باید نگاهی دقیق به نرخ تورم بیت کوین، نحوه کنترل عرضه آن و تاثیرات واقعی این ارز دیجیتال بر پدیده تورم بیندازیم.
تورم چیست؟
تورم (Inflation) در علم اقتصاد به معنی افزایش مستمر سطح عمومی قیمت کالاها و خدمات در یک بازه زمانی است. در نتیجه تورم، ارزش پول ملی کاهش می‌یابد و هر واحد پول می‌تواند کالاها و خدمات کمتری نسبت به قبل خریداری کند. به زبان ساده، وقتی تورم رخ می‌دهد قدرت خرید مردم افت می‌کند؛ برای مثال اگر نرخ تورم سالانه ۱۰ درصد باشد، کالایی که پارسال ۱۰۰ واحد پولی قیمت داشت امسال حدود ۱۱۰ واحد قیمت‌گذاری می‌شود.
بانک‌های مرکزی تلاش می‌کنند با استفاده از سیاست‌های پولی تورم را در حد معقول نگه دارند. برای نمونه، بانک مرکزی آمریکا (Federal Reserve) معمولا تورم سالانه حدود ۲ درصد را به عنوان نرخ مطلوب در نظر می‌گیرد. با این حال، عوامل مختلفی مانند چاپ پول بدون پشتوانه، افزایش نقدینگی، شوک‌های عرضه و جنگ‌ها می‌توانند باعث شوند تورم از کنترل خارج شده و ارزش پول با شتاب بیشتری سقوط کند. در چنین شرایطی است که مردم بیش از پیش به دنبال پناهگاهی برای حفظ سرمایه خود در برابر تورم می‌گردند.
سیاست پولی بیت کوین: عرضه محدود و کاهش تورم
بیت کوین نخستین بار در سال ۲۰۰۹ توسط فرد (یا گروهی) با نام مستعار «ساتوشی ناکاموتو» (Satoshi Nakamoto) به عنوان یک نظام پولی دیجیتال معرفی شد. یکی از تصمیمات بنیادی ساتوشی در طراحی بیت کوین، تعیین سقف ثابت برای تعداد کل بیت کوین‌های قابل استخراج بود. این سقف که برابر با ۲۱ میلیون واحد بیت کوین است، در کد بیت کوین درج شده و به‌صورت غیرقابل‌تغییری توسط کل شبکه رعایت می‌شود. یعنی هرگز بیش از ۲۱ میلیون بیت کوین وجود نخواهد داشت و هیچ نهاد یا فردی نمی‌تواند به دلخواه خود عرضه بیت کوین را از این حد فراتر ببرد.
این ویژگی عرضه محدود، به بیت کوین خاصیت کمیابی (scarcity) می‌بخشد؛ مشابه کمیابی طلا و فلزات گران‌بها که نمی‌توان آنها را به سادگی و بدون هزینه بی‌نهایت تولید کرد. در مقابل، ارزهای فیات (مانند دلار و یورو) فاقد چنین محدودیتی هستند و بانک‌های مرکزی می‌توانند در مواقع لزوم با چاپ پول جدید به عرضه پول بیفزایند. به همین دلیل است که بسیاری بیت کوین را دارای سیاست پولی ضدتورمی می‌دانند، چون برخلاف پول‌های کاغذی که ممکن است در اثر چاپ بی‌رویه دچار افت ارزش شوند، بیت کوین به صورت برنامه‌ریزی‌شده و کنترل‌شده عرضه می‌شود.
در حال حاضر بیش از ۹۴ درصد از کل بیت کوین‌ها استخراج و وارد گردش شده‌اند. هر چه زمان می‌گذرد، سرعت ایجاد بیت کوین‌های جدید کاهش می‌یابد تا در نهایت حدود سال ۲۱۴۰ میلادی، آخرین کسری از بیت کوین استخراج شود و تعداد بیت کوین‌های در گردش به سقف ۲۱ میلیون برسد. پس از آن دیگر هیچ بیت کوین تازه‌ای وارد شبکه نخواهد شد و نرخ تورم بیت کوین عملا به صفر خواهد رسید.
نرخ تورم بیت کوین چگونه محاسبه می‌شود؟
در مورد بیت کوین، اصطلاح «نرخ تورم» به افزایش مقدار بیت کوین‌های در گردش در طول زمان اشاره دارد. این نرخ تورم با نرخ تورم اقتصادی (افزایش قیمت کالاها) تفاوت دارد و در واقع بیان‌گر نرخ تولید سکه‌های جدید بیت کوین است. برای محاسبه آن می‌توان تعداد بیت کوین‌های تازه استخراج‌شده در یک سال را نسبت به کل عرضه فعلی بیت کوین سنجید و به درصد بیان کرد. از آنجا که عرضه کل بیت کوین محدود و از پیش تعیین شده است، این نرخ تورم به مرور زمان کاهش می‌یابد.
بیت کوین با نرخ تولید نسبتا بالایی کار خود را آغاز کرد، اما سازوکار پروتکل بیت کوین به گونه‌ای تنظیم شده که این نرخ هر چهار سال تقریبا نصف می‌شود. رویدادی که باعث این کاهش دوره‌ای در نرخ تولید می‌شود «هاوینگ» (Halving) نام دارد. در هر رویداد هاوینگ، پاداش استخراج هر بلاک بیت کوین نصف می‌شود و به دنبال آن ورود بیت کوین‌های جدید به شبکه کاهش می‌یابد. به عنوان مثال:
- در ابتدا پاداش استخراج هر بلاک بیت کوین، ۵۰ واحد BTC بود.
- اولین هاوینگ در سال ۲۰۱۲ این پاداش را به ۲۵ واحد BTC کاهش داد.
- دومین هاوینگ در ۲۰۱۶ پاداش را به ۵.۱۲ واحد BTC رساند.
- سومین هاوینگ در ۲۰۲۰ آن را به ۶.۲۵ واحد BTC کاهش داد
- چهارمین هاوینگ در آوریل ۲۰۲۴ پاداش را به ۳.۱۲۵ واحد BTC کاهش داد.
با هر بار نصف شدن پاداش، نرخ تورم سالانه بیت کوین نیز کاهش چشمگیری پیدا می‌کند. جدول زیر روند کاهش نرخ تورم بیت کوین در طول هاوینگ‌های مختلف را نشان می‌دهد:
| دوره زمانی | پاداش هر بلاک | بیت کوین جدید روزانه | نرخ تورم سالانه تقریبی |
| قبل از ۲۰۱۲ (شروع) | ۵۰ واحد بیت کوین | ۷۲۰۰ واحد | بسیار بالا (آغاز شبکه) |
| پس از هاوینگ اول ۲۰۱۲ | ۲۵ واحد بیت کوین | ۳۶۰۰ واحد | حدود ۱۲ درصد |
| پس از هاوینگ دوم ۲۰۱۶ | ۱۲.۵ واحد بیت کوین | ۱۸۰۰ واحد | حدود ۴ درصد |
| پس از هاوینگ سوم ۲۰۲۰ | ۶.۲۵ واحد بیت کوین | ۹۰۰ واحد | حدود ۱.۸ درصد |
| پس از هاوینگ چهارم ۲۰۲۴ | ۳.۱۲۵ واحد بیت کوین | ۴۵۰ واحد | حدود ۰.۸ درصد |
| پس از هاوینگ پنجم (~۲۰۲۸) | ۱.۵۶۲۵ واحد بیت کوین | ۲۲۵ واحد | حدود ۰.۴درصد |
همان‌طور که مشاهده می‌کنید، نرخ تورم سالانه بیت کوین که در سال‌های نخست دو رقمی بود، اکنون (پس از هاوینگ ۲۰۲۴) به کمتر از ۱ درصد رسیده است. این رقم حتی کمتر از نرخ رشد عرضه طلا در جهان است (طلا سالانه حدود ۱.۵ درصد به موجودی خود می‌افزاید). به بیان دیگر، بیت کوین اکنون از نظر نرخ رشد عرضه، کمیاب‌تر از طلا محسوب می‌شود و تورم عرضه کمتری دارد.
بیت کوین در برابر ارز فیات: تفاوت در کنترل تورم
سیاست پولی بیت کوین در برابر نظام پولی ارزهای فیات تفاوت‌های اساسی دارد. در نظام فیات، عرضه پول به صورت انعطاف‌پذیر و تحت کنترل بانک مرکزی هر کشور است. بانک مرکزی می‌تواند در واکنش به شرایط اقتصادی، پایه پولی را گسترش داده یا منقبض کند. این انعطاف گرچه برای مدیریت چرخه‌های اقتصادی مفید است، اما به این معناست که ارزش پول فیات همواره در معرض کاهش تدریجی قرار دارد. به عنوان مثال، تورم سالانه ۲ درصدی یعنی طی حدود ۳۰ تا ۳۵ سال قدرت خرید آن واحد پول نصف می‌شود.
در مقابل، بیت کوین دارای عرضه کاملا ثابت و از پیش تعیین‌شده است. هیچ نهاد مرکزی نمی‌تواند به طور سلیقه‌ای در عرضه آن تغییری ایجاد کند. همه چیز شفاف و در کد شبکه مشخص شده است. کاهش برنامه‌ریزی‌شده تورم بیت کوین (از طریق هاوینگ‌های دوره‌ای) باعث می‌شود که ارزش نسبی هر بیت کوین در صورت ثبات یا افزایش تقاضا در طول زمان حفظ شود یا بالا رود. به عبارتی دیگر، بیت کوین به گونه‌ای طراحی شده که برخلاف ارزهای ملی که ارزششان سال به سال کمتر می‌شود، ارزش خود را به واسطه کمیابی فزاینده حفظ کند.
یک مقایسه ساده را در نظر بگیریم: در سال ۲۰۲۰ بانک‌های مرکزی برای مقابله با رکود اقتصادی ناشی از همه‌گیری کووید-۱۹ حجم عظیمی پول جدید چاپ کردند. طی آن دوره نرخ تورم در برخی کشورها به بالای ۵ تا ۱۰ درصد در سال رسید که موجب کاهش محسوس ارزش پس‌اندازهای مردم شد. در همان دوره، بیت کوین به دلیل عرضه محدود و افزایش تقاضای سرمایه‌گذاران، ارزش دلاری‌اش چندین برابر رشد کرد. هرچند باید توجه داشت که این رشد تنها به خاطر کمیابی نبود و عوامل دیگری نیز دخیل بودند، اما این مثال نشان می‌دهد که سیاست پولی متفاوت بیت کوین چگونه می‌تواند در برابر تورم افسارگسیخته نقش حفاظتی ایفا کند.
آیا بیت کوین واقعا ضدتورمی است؟
با توجه به آنچه گفته شد، بیت کوین از دیدگاه طراحی و عرضه، دارای ویژگی‌های ضدتورمی است. محدودیت عرضه، کاهش پیوسته نرخ تورم سالانه و غیرمتمرکز بودن آن همگی عواملی هستند که باعث می‌شود بیت کوین برخلاف ارزهای رایج، در بلندمدت دچار «تورم افسارگسیخته» نشود. حتی بسیاری بیت کوین را یک دارایی «ضدتورم» قلمداد می‌کنند که می‌تواند ارزش ثروت را در گذر زمان حفظ کند. برای نمونه، کسی که در سال ۲۰۱۵ مقدار اندکی بیت کوین خریده و تا ۲۰۲۵ نگه داشته، ارزش دارایی او به مراتب بیشتر از حالتی است که همان مبلغ را به صورت وجه نقد یا طلا نگهداری می‌کرد؛ این نشان می‌دهد بیت کوین در بلندمدت توانسته از افت ارزش پول جلوگیری کند.
با این حال، پاسخ به این پرسش که آیا بیت کوین کاملا ضدتورمی است، پیچیده‌تر از یک بله یا خیر ساده است. اول اینکه بیت کوین هنوز به طور کامل عاری از تورم نیست؛ در زمان نگارش این مطلب، مقداری تورم عرضه (حدود ۰.۸ درصد در سال) در شبکه وجود دارد که هر چند بسیار ناچیز است اما به هر حال یعنی تعداد بیت کوین‌های در گردش هنوز در حال افزایش است. تنها زمانی که آخرین بیت کوین استخراج شود، می‌توان گفت نرخ تورم بیت کوین به صفر رسیده و دیگر هیچ سکه جدیدی وارد بازار نخواهد شد. البته حتی در آن زمان نیز امکان کاهش عرضه در گردش (به دلیل گم شدن یا از دست رفتن سکه‌ها) وجود دارد که به نوعی تورم منفی (Deflation) برای بیت کوین ایجاد خواهد کرد.
دوم اینکه ضدتورمی بودن بیت کوین به معنای مقابله خودکار آن با تورم قیمت‌ها در اقتصاد نیست. قیمت بیت کوین در بازار آزاد بر اساس عرضه و تقاضا تعیین می‌شود و دچار نوسانات قابل توجهی است. به بیان دیگر، ممکن است بیت کوین از لحاظ تئوری پوششی در برابر کاهش ارزش پول باشد، اما در عمل ارزش آن می‌تواند در کوتاه‌مدت نوسان شدید داشته باشد. نمونه بارز آن در سال‌های ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۲ بود؛ در این بازه نرخ تورم در بسیاری از کشورها افزایش یافت، اما بیت کوین پس از رسیدن به اوج قیمت تاریخی خود (حدود ۶۸٬۰۰۰ دلار در ۲۰۲۱) با ریزش شدیدی تا حدود ۲۰٬۰۰۰ دلار مواجه شد. این افت قیمت نشان داد که بیت کوین لزوما یک پوشش فوری در برابر تورم کوتاه‌مدت نیست و تحت تاثیر عوامل دیگری مانند سیاست‌های پولی (افزایش نرخ بهره توسط بانک‌های مرکزی)، شرایط اقتصاد کلان و احساسات بازار نیز قرار می‌گیرد.
عامل دیگر، میزان پذیرش و بلوغ بازار بیت کوین است. در سال‌های اخیر با ورود سرمایه‌گذاران نهادی و ایجاد صندوق‌های قابل معامله در بورس (ETF) بیت کوین، نوسان قیمت آن نسبت به گذشته کمتر شده و همبستگی رفتاری آن با دارایی‌هایی مثل طلا افزایش یافته است. اما هنوز هم بیت کوین به عنوان یک دارایی نوپا در شرایط بی‌ثباتی اقتصاد جهانی رفتاری شبیه دارایی‌های پرریسک از خود نشان می‌دهد. برای مثال، در دوره‌هایی که بازار سهام و سایر دارایی‌های ریسکی تحت فشار قرار می‌گیرند، بیت کوین نیز افت می‌کند، حتی اگر تورم بالا باشد. بنابراین نمی‌توان انتظار داشت بیت کوین درست مانند طلا یا اوراق محافظ در برابر تورم عمل کند.
به طور خلاصه، بیت کوین از منظر ساختاری یک دارایی ضدتورمی است، اما از منظر عملکرد بازار، نقش آن به عنوان پوشش تورم همواره تضمین‌شده و خطی نیست. بسیاری از تحلیل‌گران معتقدند بیت کوین بیشتر یک محافظ بلندمدت در برابر کاهش ارزش پول ناشی از خلق نقدینگی طی سال‌ها، است تا یک سپر کوتاه‌مدت در برابر افزایش ناگهانی قیمت‌ها.
با این وجود، در کشوری که با ابرتورم یا سقوط ارزش پول ملی مواجه است، تبدیل دارایی‌ها به بیت کوین می‌تواند به حفظ قدرت خرید افراد کمک کند؛ چنان‌که در کشورهایی نظیر ونزوئلا، آرژانتین و ترکیه، بخشی از مردم در مواجهه با تورم‌های سه‌رقمی و کاهش شدید ارزش پول رایج، به خرید ارزهای دیجیتال به ویژه بیت کوین روی آورده‌اند.
بیت کوین در مقایسه با طلا به عنوان محافظ تورم
طلا قرن‌ها به عنوان پناهگاه امن سرمایه‌گذاران در برابر تورم و بی‌ثباتی اقتصادی شناخته شده است. علت این جایگاه ویژه طلا، عرضه محدود طبیعی و سابقه تاریخی طولانی آن به عنوان ذخیره ارزش است. نرخ رشد عرضه طلا معمولا حدود ۱ تا ۲ درصد در سال است (وابسته به میزان استخراج معادن طلا) و از این لحاظ طلا دارایی کمیابی محسوب می‌شود که ارزش آن در بلندمدت همراه با تورم افزایش یافته است. بسیاری از بانک‌های مرکزی نیز بخش قابل توجهی از ذخایر خود را به طلا اختصاص می‌دهند تا در برابر کاهش ارزش ارزهای کاغذی مصون بمانند.
بیت کوین نیز از سوی طرفدارانش «طلای دیجیتال» لقب گرفته و شباهت‌هایی بنیادین با طلا دارد: هر دو عرضه محدودی دارند و نمی‌توانند توسط دولت‌ها خلق شوند. اما تفاوت‌های مهمی نیز وجود دارد. بیت کوین بسیار جدیدتر است (تنها حدود یک‌دهه عمر جدی در بازار دارد) و نوسانات قیمتی آن به مراتب بیشتر از طلاست.
در سال ۲۰۲۵ ارزش کل بازار بیت کوین هنوز کسری از ارزش بازار طلای فیزیکی است و این نشان‌دهنده ظرفیت رشد بالاتر اما همچنین ریسک بیشتر آن است. از منظر نرخ تورم عرضه، بیت کوین پس از هاوینگ ۲۰۲۴ تورمی کمتر از طلا دارد (حدود ۰.۸ درصد در برابر ~۱.۶ درصد برای طلا). این یعنی عرضه بیت کوین اکنون کندتر از طلا افزایش می‌یابد که یک امتیاز ضدتورمی به نفع بیت کوین است.
با این حال، طلا ثبات نسبی دارد و در بحران‌ها آزمون خود را پس داده است. قیمت طلا در سال‌های تورمی معمولا رشد ملایمی نشان می‌دهد یا حداقل ارزش خود را حفظ می‌کند، در حالی که بیت کوین ممکن است در کوتاه‌مدت رفتاری پرنوسان داشته باشد.
بسیاری از کارشناسان توصیه می‌کنند که به جای انتخاب یکی از این دو به صورت مطلق، ترکیبی متنوع از هر دو را برای پوشش تورم در سبد سرمایه‌گذاری داشته باشید. طلا نقش محافظه‌کارانه‌تر و کاهش ریسک را ایفا می‌کند و بیت کوین پتانسیل رشد بیشتر و محافظت در برابر سیاست‌های پولی تورمی را در بلندمدت فراهم می‌آورد.
جمع‌بندی
بیت کوین به دلیل عرضه کنترل‌شده و محدود، در تئوری یک دارایی ضدتورمی به شمار می‌رود. سازوکار کاهش پاداش استخراج (هاوینگ) باعث شده است که نرخ تورم سالانه بیت کوین طی بیش از یک دهه از سطوح دو رقمی به کمتر از ۱ درصد افت کند و در نهایت به سمت صفر میل نماید. این ویژگی کمیاب بودن، بیت کوین را در برابر سیاست‌های پولی انبساطی مقاوم ساخته و آن را به گزینه‌ای جذاب برای حفظ ارزش در بلندمدت تبدیل کرده است. به ویژه در شرایطی که پول‌های ملی به سرعت ارزش خود را از دست می‌دهند، بیت کوین می‌تواند نقش پناهگاه سرمایه را ایفا کند.
با این همه، ضدتورمی بودن بیت کوین به معنای ثبات قیمت کوتاه‌مدت یا مصونیت کامل از نوسانات بازار نیست. تجربه نشان داده که قیمت بیت کوین تحت تاثیر چرخه‌های اقتصادی، تغییرات نرخ بهره و احساسات سرمایه‌گذاران دچار نوسان می‌شود. بنابراین، اتکا به بیت کوین به عنوان تنها ابزار مبارزه با تورم نیازمند درک ریسک‌ها و دیدگاهی بلندمدت است. در مجموع، بیت کوین یک نوآوری مالی با سیاست پولی بی‌سابقه است که می‌تواند به عنوان سپری در برابر تورم عمل کند، اما نه به صورت آنی و خطی؛ بلکه در بستر زمان و با پذیرش گسترده‌تر و کاهش نوسانات.
سوالات متداول
در حال حاضر نرخ تورم عرضه بیت کوین حدود ۰.۸ درصد در سال است. این یعنی میزان بیت کوین‌های جدیدی که هر سال به گردش اضافه می‌شود کمتر از یک درصد کل موجودی بیت کوین است. این نرخ پس از هر رویداد هاوینگ کاهش می‌یابد؛ چون پاداش استخراج بلاک و در نتیجه سرعت ایجاد بیت کوین‌های جدید نصف می‌شود. با ادامه این روند، تورم بیت کوین در سال‌های آینده باز هم کمتر شده و در نهایت به نزدیک صفر خواهد رسید.
خیر. سقف ۲۱ میلیون واحد در کد بیت کوین تثبیت شده و تغییر آن نیازمند اجماع همه شبکه (توسعه‌دهندگان، ماینرها و کاربران) بر سر یک به‌روزرسانی بحث‌برانگیز است که عملا غیرممکن به نظر می‌رسد.
بیت کوین از نظر سازوکار عرضه، ضدتورمی طراحی شده اما هنوز به طور کامل بدون تورم نیست چون اندکی عرضه جدید تا سال ۲۱۴۰ ادامه دارد. نمی‌توان گفت بیت کوین کاملا و به شکل مطلق ضد تورم است، بلکه می‌توان آن را دارایی‌ای با ویژگی‌های ضدتورمی در بلندمدت دانست.
تخمین زده می‌شود که آخرین بیت کوین حدود سال ۲۱۴۰ میلادی استخراج شود. طبق برنامه، پاداش استخراج آن‌قدر نصف می‌شود تا در نهایت به صفر برسد.
کارشناسان معمولا توصیه می‌کنند درصد کوچکی از سبد سرمایه‌گذاری (متناسب با میزان ریسک‌پذیری فرد) به بیت کوین یا دیگر دارایی‌های ضدتورم اختصاص یابد و حتما دید بلندمدت مدنظر باشد. بیت کوین می‌تواند یکی از ابزارهای حفاظت در برابر تورم باشد، اما تضمین صد درصد و کوتاه‌مدت ندارد.
