در روزهایی که قیمت بیت کوین از مرز ۱۲۱٬۰۰۰ دلار گذشته و هر دلار در بازار آزاد ایران بیش از ۱۱۵٬۰۰۰ تومان معامله می‌شود، دوباره تب استخراج بیت کوین بالا گرفته است. بسیاری از فعالان بازار رمزارز با دیدن رشد قیمت‌ها وسوسه می‌شوند که یا ماینری بگیرند یا ماینرهای قبلی‌شان را از انبار بیرون بیاورند و شانس خود را برای استخراج امتحان کنند. اما آیا با این قیمت‌ها، استخراج بیت کوین در ایران به‌صرفه است؟ پاسخ به این سوال ساده نیست؛ چراکه در پشت صحنه‌ی استخراج، مجموعه‌ای از متغیرهای اقتصادی، فنی و قانونی وجود دارد که هرکدام می‌توانند معادله‌ی سود و زیان را کاملاً تغییر دهند.
در ظاهر، قیمت بالای بیت کوین می‌تواند هر کسی را وسوسه کند تا به فکر خرید یک دستگاه ماینر و شروع استخراج بیفتد. اما وقتی وارد جزییات می‌شویم، از تعرفه‌ی برق ۴٬۶۰۰ تومانی گرفته تا ناترازی انرژی، مجوزهای پیچیده، هزینه دستگاه و سختی شبکه، می‌بینیم که استخراج بیت کوین در ایران دیگر آن معدن طلایی نیست که در سال‌های قبل تصور می‌شد. در این مقاله، با استفاده از داده‌های واقعی، محاسبات عددی و بررسی شرایط داخلی کشور، به‌طور دقیق بررسی می‌کنیم که آیا استخراج بیت کوین در ایران در شرایط فعلی واقعاً صرفه اقتصادی دارد یا خیر.
استخراج بیت کوین چگونه انجام می‌شود؟
استخراج بیت کوین در واقع فرایند تایید تراکنش‌ها و افزودن آنها به بلاکچین است. ماینرها با استفاده از دستگاه‌های تخصصی (ASIC) محاسبات سنگینی را انجام می‌دهند تا بتوانند معادله رمزنگاری‌شده هر بلاک را حل کنند. در ازای حل معمای هر بلاک، شبکه بیت کوین پاداشی به ماینر پرداخت می‌کند که در حال حاضر پس از آخرین هاوینگ در سال ۲۰۲۴ معادل ۳.۱۲۵ BTC است.
قدرت دستگاه استخراج با واحدهای مختلفی از جمله «تراهش بر ثانیه» (TH/s) اندازه‌گیری می‌شود و هرچه هش‌ریت بالاتر باشد، احتمال استخراج بلاک نیز بیشتر می‌شود. با این حال، چون سختی شبکه به‌طور پیوسته افزایش می‌یابد و رقبای زیادی در سراسر دنیا فعالیت می‌کنند، سهم هر دستگاه از پاداش شبکه نسبتاً کوچک است. بنابراین برای تشخیص صرفه اقتصادی، باید درآمد استخراج را با هزینه‌های برق، تجهیزات و استهلاک مقایسه کرد.
هزینه‌های اصلی استخراج بیت کوین
به طور کلی هزینه‌های اصلی استخراج بیت کوین را می‌توان به چند بخش مهم تقسیم کرد:
- هزینه برق: مهم‌ترین عامل تعیین‌کننده در سودآوری استخراج هزینه برق است. دستگاه‌های ماینر مصرف برق بسیار بالایی دارند و تعرفه برق برای آنها بسیار مهم است. در ایران استفاده از شبکه برق شهری برای استخراج بیت کوین ممنوع است و هزینه ماینرهای مجاز طبق تعرفه برق صادراتی محاسبه می‌شود. طبق اعلام رسمی وزارت نیرو، برای سه‌ماهه ۲۸ اردیبهشت تا ۲۸ مرداد ۱۴۰۴، بهای برق ماینرهای قانونی ۴٬۶۰۰ تومان به ازای هر کیلووات‌ساعت بوده است. در زمان نگارش این مقاله هنوز تعرفه جدیدی توسط وزارت نیرو اعلام نشده و به همین خاطر ما در محاسبات همان ۴٬۶۰۰ تومان را در نظر می‌گیریم.
- هزینه خرید دستگاه و تجهیزات جانبی: طبیعتا با افزایش قیمت دلار قیمت دستگاه‌های ماینر هم در ایران بالا می‌رود، به خصوص حالا که معاملات این دستگاه‌ها قاچاق و ممنوع اعلام شده است. در بازار آزاد قیمت دستگاه‌های با هش ریت بالا چیزی بیش از ۴۵۰ میلیون تومان است. همچنین علاوه بر خرید دستگاه، سیستم تهویه، برق‌رسانی صنعتی، تجهیزات ایمنی و زیرساخت شبکه نیز هزینه‌بر است.
- استهلاک و نگهداری: دستگاه‌ها معمولاً عمر مفیدی بین ۲ تا ۳ سال دارند. گردوغبار، رطوبت، نوسانات برق و گرما می‌توانند عمر مفید را کوتاه‌تر کنند. بنابراین هرچند وقت یکبار ماینرها نیاز به سرویس دوره‌ای دارند که هزینه‌بر است.
- ریسک قانونی و هزینه‌های مجوز: برای استخراج قانونی باید از وزارت صمت مجوز گرفت و از برق صنعتی یا نیروگاه اختصاصی استفاده کرد. در غیر این صورت، فعالیت غیرقانونی محسوب شده و ریسک توقیف شدن ماینرها وجود دارد. همچنین فعالیت غیرقانونی نیز اصلا توصیه نمی‌شود.
سود استخراج بیت کوین در ایران چقدر است؟
همانطور که گفتیم سود استخراج بیت کوین در ایران یا هر کشور دیگری به موارد مختلفی بستگی دارد. برای اینکه ببینیم استخراج بیت کوین در ایران در شرایط واقعی چقدر درآمد دارد، یکی از جدیدترین ماینرهای شرکت بیت‌مین، «AntMiner S21 Pro» را بررسی می‌کنیم. طبق داده‌های وب‌سایت HashrateIndex، مشخصات این دستگاه به شرح زیر است:
- هش‌ریت: ۲۳۴ تراهش بر ثانیه (TH/s)
- توان مصرفی: ۳٬۵۱۰ وات (۳.۵۱ کیلووات)
- کارایی انرژی: ۱۵ ژول بر تراهش (J/TH)
فرض کنیم این دستگاه به‌صورت شبانه‌روزی روشن باشد. در این صورت اگر توان مصرفی ۳.۵۱ کیلووات را در ۲۴ ساعت ضرب کنیم، می‌بینیم که روزانه حدود ۸۴ کیلووات‌ساعت برق مصرف می‌کند که طبق تعرفه ۴٬۶۰۰ کیلووات ساعتی که وزارت نیرو اعلام کرده، هزینه برق روزانه این دستگاه چیزی حدود ۳۸۵٬۰۰۰ تومان خواهد بود.
به زبان ساده، تنها هزینه برق در ماه برای یک دستگاه حدود ۱۱.۶ میلیون تومان می‌شود. این در حالی است که این رقم فقط مربوط به برق است و هنوز هزینه خرید دستگاه، خنک‌سازی، تعمیرات و سایر موارد را حساب نکرده‌ایم.
حالا برویم سراغ درآمد. طبق داده‌های وب‌سایت نایس‌هش (NiceHash)، دستگاه AntMiner S21 Pro با توجه به سختی استخراج و هش ریت فعلی شبکه، بدون احتساب هزینه برق و غیره روزانه ۰.۰۰۰۰۹۷۱۰ واحد بیت کوین معادل ۱۱.۸۳ دلار درآمد دارد که با دلار ۱۱۵٬۰۰۰ تومانی چیزی حدود ۱٬۳۶۰٬۴۵۰ تومان می‌شود.
حالا اگر هزینه برق روزانه ۳۸۵٬۰۰۰ تومان را کم کنیم به حدود حدود ۹۷۲٬۹۴۶ تومان در روز می‌رسیم که اگر ضرب در ۳۰ (تعداد روزهای ماه) کنیم به ۲۹٬۱۸۸٬۳۸۰ تومان خواهیم رسید. این یعنی یک دستگاه ماینر عالی مثل انت ماینر اس ۲۱ ماهانه تنها ۲۹ میلیون تومان درآمد می‌دهد.
هزینه‌های پنهان استخراج در ایران
شاید در نگاه اول درآمد ۲۹ میلیون تومانی استخراج بیت کوین در ماه جذاب به نظر برسد اما باید هزینه‌های پنهان آن را هم بررسی کرد. در حال حاضر قیمت دستگاه Antminer S21 Pro در بازار جهانی حدود ۴٬۳۰۰ دلار است. با احتساب دلار ۱۱۵٬۰۰۰ تومانی، یعنی حدود ۴۹۵ میلیون تومان که در بازار داخلی ایران به مراتب بالاتر از این حرف‌هاست. حتی اگر همان ۴۹۵ میلیون تومان را حساب کنیم، تقریبا ۲۵ ماه، البته به شرطی که قیمت بیت کوین افت نکند و تعرفه‌ها افزایش نیابد، زمان می‌برد تا هزینه‌ای که برای خرید این دستگاه کرده‌ایم بازگردد.
نکته قابل توجه این است که ما در این محاسبات اصلا هزینه راه‌اندازی تاسیسات و خنک‌سازی آنها را در نظر نگرفته‌ایم. همچنین حتی اگر برای استخراج بیت کوین مجوز داشته باشید هم نوسانات برق، محدودیت‌های فصلی و سیاست‌های ناگهانی وزارت نیرو می‌تواند منجر به توقف کار شود. در عمل، بسیاری از فارم‌ها نمی‌توانند تمام ماه را با ظرفیت کامل فعالیت کنند.
آیا استخراج با برق خانگی به صرفه است؟
استفاده از برق خانگی برای استخراج نه‌تنها به‌صرفه نیست، بلکه غیرقانونی است. وزارت نیرو بارها اعلام کرده که هرگونه استفاده از برق یارانه‌ای برای ماینینگ جرم محسوب می‌شود. علاوه بر جریمه مالی سنگین، دستگاه‌ها نیز ضبط می‌شوند و شما درگیر دادگاه و مسائلی از این قبیل می‌شوید.
حتی اگر صرفاً از دید اقتصادی نگاه کنیم، تعرفه‌ی خانگی شاید در ظاهر کم باشد، اما با خطر جریمه و توقیف دستگاه، عملاً ریسک سرمایه‌گذاری را نابود می‌کند. البته با پلکانی شدن تعرفه خانگی شاید دیگر چندان استخراج با برق منازل نیز مثل قبل به صرفه نباشد.
استخراج بیت کوین با پنل خورشیدی؛ راه نجات یا توهم؟
برخی افراد پیشنهاد داده‌اند که با استفاده از انرژی خورشیدی می‌توان مشکل برق را حل کرد. در نگاه اول ایده‌ی جذابی است، اما در عمل پیچیده‌تر از آن است که به نظر می‌رسد.
فرض کنیم بخواهیم یک دستگاه ۳.۵ کیلوواتی مثل Antminer S21 Pro را با انرژی خورشیدی تغذیه کنیم. اگر این دستگاه ۲۴ ساعت شبانه‌روز روشن باشد، در مجموع روزانه حدود ۸۴ کیلووات‌ساعت برق نیاز دارد. حالا از آن‌جایی که میانگین تابش خورشید در ایران حدود پنج ساعت مفید در روز است، برای تامین انرژی چنین دستگاهی باید سیستمی طراحی کنیم که بتواند در همین ۵ ساعت، برق لازم برای ۲۴ ساعت را ذخیره کند.
این یعنی نیاز به پنل‌هایی با ظرفیت حدود ۲۱ کیلووات داریم. هزینه خرید چنین پنل‌هایی بیش از ۳۰۰ میلیون تومان است. حالا باتری‌هایی را در نظر بگیرید که باید برق ۸۴ کیلووات‌ساعتی را در خود ذخیره کنند؛ هزینه آنها بیش از ۴۰۰ میلیون تومان است. به این رقم باید تجهیزات جانبی مثل اینورتر، کابل‌ها و سازه نگهدارنده را هم اضافه کنیم که دست‌کم ۱۵۰ میلیون تومان دیگر خرج برمی‌دارد.
در مجموع، تنها برای تأمین انرژی خورشیدی یک ماینر حدود ۸۵۰ تا ۹۰۰ میلیون تومان باید هزینه کرد؛ آن هم بدون احتساب خود دستگاه! اگر ماینر را هم با میانگین ۵۵۰ میلیون تومان اضافه کنیم، هزینه کل پروژه از ۱.۳ میلیارد تومان عبور می‌کند.
با توجه به درآمد ماهانه ۲۹ میلیون تومانی، آن هم در شرایط ایده‌آل، بازگشت سرمایه حدود ۳۴ تا ۳۶ ماه طول می‌کشد! البته در واقعیت، نگهداری سیستم‌های خورشیدی، افت راندمان در زمستان و استهلاک باتری‌ها این عدد را بیشتر هم می‌کند.
جمع‌بندی: استخراج بیت کوین در ایران، رویایی پرهزینه
اگر بخواهیم منصفانه نگاه کنیم، استخراج بیت کوین در ایران امروز بیش از هر زمان دیگری به سرمایه سنگین و ریسک بالا نیاز دارد. تعرفه برق صادراتی، قیمت بالای دستگاه‌ها، دشواری گرفتن مجوز و نوسانات نرخ ارز، همگی باعث می‌شوند که این فعالیت برای اکثر افراد فاقد صرفه اقتصادی واقعی باشد.
حتی با فرض استفاده از به‌روزترین ماینر دنیا، بازدهی استخراج در ایران فقط در شرایط ایده‌آل مثبت است و کوچکترین تغییر در قیمت بیت کوین، تعرفه برق یا سختی شبکه می‌تواند این سود را از بین ببرد.
به زبان ساده، اگر هدف شما کسب درآمد پایدار است، شاید به‌جای ورود به دنیای ماینینگ، سرمایه‌گذاری مستقیم در بیت کوین یا پروژه‌های بلاکچینی گزینه منطقی‌تری باشد. چون در شرایط فعلی، استخراج بیت کوین در ایران بیش از آنکه «فرصت» باشد، یک چالش پرهزینه و پرریسک است.
سوالات متداول
با توجه به تعرفه برق صادراتی، هزینه بالای خرید ماینر، نوسانات سختی شبکه و محدودیت‌های قانونی، استخراج بیت کوین در ایران برای اکثر افراد صرفه اقتصادی واقعی ندارد و بیشتر به سرمایه‌گذاری پرریسک شبیه است.
طبق داده‌های وب‌سایت NiceHash، این دستگاه روزانه حدود ۰.۰۰۰۰۹۷۱۰ بیت کوین معادل ۱۱.۸۳ دلار استخراج می‌کند. پس از کسر هزینه برق، درآمد ماهانه آن حدود ۲۹ میلیون تومان خواهد بود.
نه، استفاده از برق خانگی برای ماینینگ غیرقانونی است و علاوه بر جریمه‌های مالی، دستگاه‌ها نیز ضبط می‌شوند. از نظر اقتصادی هم، تعرفه برق خانگی ریسک سرمایه‌گذاری را عملاً نابود می‌کند.
در عمل، برای تأمین برق یک دستگاه ۳.۵ کیلوواتی با پنل خورشیدی، باید بیش از ۱.۳ میلیارد تومان سرمایه‌گذاری شود و با درآمد ماهانه حدود ۲۹ میلیون تومان، بازگشت سرمایه بیش از ۳ سال طول می‌کشد. بنابراین صرفه اقتصادی چندان بالایی ندارد.
هزینه برق، خرید ماینر و تجهیزات جانبی، استهلاک و نگهداری، مجوزها و ریسک قانونی، نوسانات قیمت بیت کوین و تغییر تعرفه‌ها مهم‌ترین عوامل هستند که سودآوری استخراج را محدود می‌کنند.
