شاخص دلار آمریکا چیست؟ همه چیز درباره DXY

فرض کنید در اخبار می‌شنوید که ارزش دلار آمریکا در برابر ارزهای جهانی افزایش یافته و به بالاترین سطح خود در سال‌های اخیر رسیده است. ابزار سنجش تغییرات ارزش دلار در بازارهای جهانی شاخصی تحت‌عنوان شاخص دلار یا DXY است. اما شاخص دلار آمریکا چیست که این همه بر بازارهای مختلف تاثیر می‌گذارد و چطور می‌توانیم با آن بازارهای مختلف از جمله ارز دیجیتال را تحلیل کنیم؟

شاخص دلار آمریکا (DXY) چیست؟

شاخص دلار آمریکا (Dollar Index) که با نماد DXY نمایش داده می‌شود، معیاری برای سنجش ارزش کلی دلار آمریکا در برابر سبدی از ارزهای معتبر خارجی است. این شاخص تغییرات قدرت دلار در بازار ارزهای بین‌المللی را در یک عدد خلاصه می‌کند. برای محاسبه آن، ارزش دلار در برابر شش ارز مهم جهانی – شامل یورو، ین ژاپن، پوند بریتانیا، دلار کانادا، کرون سوئد و فرانک سوییس – با وزن‌های مشخص در نظر گرفته می‌شود. هرگاه ارزش دلار نسبت به این ارزها تقویت شود (یعنی دلار گران‌تر شود)، مقدار شاخص دلار افزایش می‌یابد؛ برعکس، اگر دلار در برابر این ارزها تضعیف شود، شاخص نزولی خواهد شد. به این ترتیب، شاخص دلار بیان‌گر قدرت نسبی دلار آمریکا در مقیاس جهانی است و به سرمایه‌گذاران و تحلیل‌گران دیدی کلی از وضعیت دلار می‌دهد.

معامله سریع و آسان در نوبیتکس خرید تتر

قیمت لحظه‌ای تتر

USDT

---

شاخص دلار گاهی در محافل مالی با نام «Dollar Index» یا به طور غیر رسمی «دیکسی» (Dixie) نیز شناخته می‌شود. این شاخص از سوی بورس بین‌قاره‌ای (ICE) محاسبه و منتشر می‌گردد و یکی از پرکاربردترین شاخص‌ها در بازار ارز محسوب می‌شود. سرمایه‌گذاران و تحلیل‌گران با دنبال‌کردن رقم DXY می‌توانند در یک نگاه وضعیت کلی دلار را در بازار جهانی ارز ارزیابی کنند.

تاریخچه و نحوه محاسبه شاخص دلار

شاخص دلار پس از فروپاشی نظام «برتون وودز» در سال ۱۹۷۳ ایجاد شد و مقدار پایه ۱۰۰ برای آن در نظر گرفته شد. این شاخص در ابتدا ارزش دلار را در برابر ۱۰ ارز مختلف می‌سنجید، اما از سال ۱۹۹۹ با معرفی یورو ترکیب آن به شش ارز عمده کاهش یافت (که یورو بزرگ‌ترین وزن را دارد). فرمول محاسبه شاخص دلار به صورت میانگین هندسی وزن‌دار، نرخ برابری دلار با ارزهای یادشده است. از آغاز تاکنون نوسانات قابل توجهی در شاخص دلار دیده شده است؛ برای مثال در سال ۱۹۸۵ به بیشترین مقدار تاریخی خود (حدود ۱۶۵ واحد) رسید و در سال ۲۰۰۸ تا کمترین سطح (نزدیک ۷۱ واحد) افت کرد؛ در ابتدا ارزهایی مانند مارک آلمان غربی، فرانک فرانسه، لیره ایتالیا و ین ژاپن در سبد شاخص حضور داشتند که با پیدایش یورو، ارز واحد اروپایی جایگزین آن‌ها شد. جالب اینکه از آن زمان تاکنون ترکیب این شاخص تغییر دیگری نداشته است. 

با وجود رشد اقتصادهای نوظهور نظیر چین و کره جنوبی در تجارت آمریکا، هنوز ارزهایی مانند یوآن چین یا پزوی مکزیک در این شاخص لحاظ نشده‌اند. برخی کارشناسان معتقدند سبد شاخص دلار نیاز به بازنگری دارد تا واقعیت اقتصاد امروز را بهتر منعکس کند.

عوامل موثر بر شاخص دلار آمریکا

برخی از مهم‌ترین عوامل مؤثر بر شاخص دلار عبارت‌اند از:

سیاست پولی و نرخ بهره

سیاست‌های بانک مرکزی آمریکا (فدرال رزرو) نقشی کلیدی در ارزش دلار دارند. هنگامی که فدرال رزرو نرخ بهره دلار را افزایش می‌دهد، سرمایه‌گذاران جهانی به دلیل نرخ بازدهی بالاتر، تمایل بیشتری به سرمایه‌گذاری در دارایی‌های دلاری پیدا می‌کنند. این افزایش تقاضا موجب تقویت دلار و رشد شاخص آن می‌شود. برعکس، کاهش نرخ بهره یا اجرای سیاست‌های انبساطی (مثلا چاپ پول) می‌تواند جذابیت دلار را کاهش داده و به تضعیف شاخص دلار بیانجامد. 

به عنوان نمونه، سیاست افزایش نرخ بهره در سال‌های ۲۰۲۱ و ۲۰۲۲ توسط فدرال رزرو به یکی از صعودهای کم‌سابقه شاخص دلار منجر شد؛ در مقابل، سیاست‌های انبساطی سال ۲۰۲۰ (کاهش شدید بهره و چاپ پول برای مقابله با رکود ناشی از همه‌گیری کووید ۱۹) افت محسوس ارزش دلار را به دنبال داشت. همچنین میزان تورم نسبی اهمیت دارد؛ تورم بالا در آمریکا بدون افزایش متناسب نرخ بهره می‌تواند ارزش دلار را تضعیف کند، در حالی که تورم مهار‌شده در آمریکا نسبت به سایر کشورها جذابیت دلار را بیشتر می‌کند.

وضعیت اقتصادی آمریکا در مقایسه با جهان

شاخص‌های اقتصادی مانند رشد تولید ناخالص داخلی، نرخ تورم و آمار اشتغال در آمریکا در مقایسه با سایر کشورهای بزرگ بر قدرت دلار تاثیرگذارند. اگر اقتصاد آمریکا عملکرد بهتری نسبت به اقتصادهای دیگر داشته باشد (مثلا رشد قوی‌تر یا تورم کنترل‌شده‌تر)، تقاضای جهانی برای دلار افزایش می‌یابد و شاخص دلار رشد می‌کند. در مقابل، ضعف نسبی اقتصاد آمریکا – برای نمونه ورود به رکود یا مشکلات مالی – می‌تواند باعث کاهش اقبال به دلار شده و شاخص دلار را تحت فشار نزولی قرار دهد. 

علاوه بر این، کسری تجاری مزمن آمریکا (واردات بیشتر از صادرات) به معنای خروج مداوم دلار از کشور است. در صورتی که این خروج سرمایه با جذب سرمایه‌گذاری خارجی جبران نشود، ممکن است در بلندمدت فشار کاهشی بر ارزش دلار ایجاد کند. برای مثال، اگر اقتصاد آمریکا وارد رکود شود در حالی که سایر مناطق رشد داشته باشند، احتمال تضعیف دلار وجود دارد (زیرا انتظار می‌رود بانک مرکزی آمریکا سیاست‌های انبساطی اتخاذ کند). برعکس، در دوره‌ای مانند اواسط دهه ۱۹۹۰ که اقتصاد آمریکا رونق داشت و نرخ بهره‌ها بالاتر از اروپا و ژاپن بود، دلار تقویت شد. 

سطح بدهی و کسری بودجه دولت آمریکا نیز بر چشم‌انداز بلندمدت دلار موثر است؛ تداوم بدهی‌های سنگین ممکن است در صورت تزلزل اعتماد سرمایه‌گذاران خارجی به توان بازپرداخت آمریکا، فشار نزولی بر دلار ایجاد کند.

جو روانی بازار و نقش پناهگاه امن

دلار آمریکا به عنوان ارز ذخیره اصلی جهان، در دوران بی‌ثباتی اقتصادی و سیاسی نقش پناهگاه امن (Safe Haven) برای سرمایه‌گذاران را ایفا می‌کند. در زمان وقوع بحران‌های مالی یا تنش‌های ژئوپلیتیک، تقاضا برای دلار بالا می‌رود زیرا سرمایه‌گذاران برای حفظ ارزش دارایی خود به دلار پناه می‌برند و این امر شاخص دلار را تقویت می‌کند. 

از سوی دیگر، در دوره‌هایی که آرامش نسبی بر بازارها حاکم است و سرمایه‌گذاران آماده پذیرش ریسک بیشتر هستند، جذابیت دارایی‌های امنی چون دلار کاهش می‌یابد و سرمایه‌ها به سوی بازارهای پرریسک‌تر حرکت می‌کند؛ در چنین وضعیتی شاخص دلار افت می‌کند. نمونه‌های تاریخی متعددی گواه این اثر هستند؛ مثلا در بحبوحه بحران مالی ۲۰۰۸ سرمایه‌گذاران با خروج از دارایی‌های پرریسک به دلار پناه آوردند و شاخص دلار طی مدتی کوتاه جهش کرد. 

همچنین در آغاز همه‌گیری کووید-۱۹ (مارس ۲۰۲۰) شاهد رشد سریع ارزش دلار بودیم زیرا تقاضای جهانی برای نقدینگی دلار افزایش یافت. البته پس از آرام‌تر شدن اوضاع، اجرای سیاست‌های انبساطی توسط فدرال رزرو در اواخر ۲۰۲۰ مجددا دلار را تضعیف کرد و سرمایه‌گذاران به سمت دارایی‌های پربازده‌تر حرکت کردند.

تاثیر شاخص دلار بر بازارهای مالی

برای استفاده از شاخص دلار در تحلیل، به‌عنوان قدم اول باید بدانید این شاخص با هر بازار چه ارتباطی دارد.

قیمت کالاهای اساسی و طلا

بسیاری از کالاهای مهم جهانی مانند نفت خام و فلزات گران‌بها (به ویژه طلا) به دلار قیمت‌گذاری می‌شوند، بنابراین تغییرات شاخص دلار مستقیما بر ارزش این کالاها اثر دارد. معمولا یک رابطه معکوس میان ارزش دلار و قیمت طلا مشاهده می‌شود؛ به این معنی که با تقویت دلار، قیمت طلا در بازارهای جهانی گرایش به کاهش پیدا می‌کند زیرا طلا برای خریداران غیرآمریکایی گران‌تر می‌شود.

در مقابل، تضعیف دلار اغلب به افزایش قیمت طلا و سایر کالاهای اساسی می‌انجامد (چرا که افت ارزش دلار، جذابیت کالاهای واقعی را به عنوان وسیله حفظ ارزش سرمایه بیشتر می‌کند). همچنین قیمت نفت خام نیز با ارزش دلار نسبت عکس دارد؛ دلار قوی‌تر می‌تواند به کاهش قیمت نفت منجر شود زیرا توان خرید کشورهای واردکننده نفت کاهش می‌یابد. 

دلار قوی همچنین معمولا با کاهش فشار تورم در داخل آمریکا همراه است (زیرا واردات ارزان‌تر می‌شود)، اما برای بسیاری از کشورها افزایش ارزش دلار به معنای گران‌تر شدن کالاهای وارداتی (مثل نفت) و در نتیجه افزایش تورم داخلی است.

بازار سهام و شرکت‌ها

نوسانات شاخص دلار می‌تواند بر بازار سهام نیز اثرگذار باشد. دلار قوی برای شرکت‌های چندملیتی آمریکایی چالشی ایجاد می‌کند؛ زیرا وقتی دلار گران می‌شود، صادرات آمریکا گران‌تر شده و رقابت‌پذیری کالاهای آمریکایی در بازار جهان کاهش می‌یابد. همچنین سود شرکت‌های آمریکایی که در خارج کسب شده است، هنگام تبدیل به دلار ارزش کمتری پیدا می‌کند. به همین دلیل دوره‌های تقویت دلار گاهی با افت شاخص بورس (به‌ویژه برای شرکت‌های صادرات‌محور) همراه می‌شود. 

از سوی دیگر، تضعیف دلار می‌تواند به نفع بورس آمریکا باشد، چون صادرات ارزان‌تر شده و شرکت‌های آمریکایی در بازارهای بین‌المللی مزیت پیدا می‌کنند. البته باید توجه داشت تاثیر دلار بر بورس همواره یکسان نیست و به ترکیب شرکت‌ها بستگی دارد؛ برای مثال شرکت‌هایی که بخش عمده مواد اولیه خود را وارد می‌کنند از دلار قوی منفعت می‌برند زیرا هزینه واردات برایشان کاهش می‌یابد. همچنین صنایع گردشگری و مصرفی در آمریکا در دوره دلار ضعیف رونق می‌گیرند چون گردشگران خارجی و خریداران بین‌المللی قدرت خرید بیشتری پیدا می‌کنند.

بازار ارز و اقتصادهای نوظهور

افزایش شاخص دلار به معنای تضعیف ارزهای دیگر در برابر دلار است. برای مثال، اگر شاخص دلار بالا برود معمولا ارزهایی مانند یورو و ین در برابر دلار افت می‌کنند. در اقتصادهای نوظهور، دلار قوی اغلب فشار مضاعفی ایجاد می‌کند؛ زیرا بسیاری از این کشورها بدهی‌های خارجی دلاری دارند که با گران شدن دلار، پرداخت آنها سخت‌تر و پرهزینه‌تر می‌شود. علاوه بر آن، سرمایه‌گذاران بین‌المللی در شرایط دلار قوی ممکن است سرمایه خود را از بازارهای در حال توسعه خارج کنند و به سمت دارایی‌های مطمئن‌تر دلاری ببرند. 

این خروج سرمایه می‌تواند به افت ارزش ارزهای محلی و آشفتگی در بازارهای سهام و اوراق قرضه کشورهای در حال توسعه بینجامد. بر عکس، در دوره‌هایی که دلار تضعیف می‌شود، اغلب شاهد ورود سرمایه به بازارهای نوظهور، تقویت ارزهای آنان و بهبود شرایط اقتصادی‌شان هستیم. به عنوان نمونه، در سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۲۲ تقویت سریع دلار فشار زیادی بر ارزهای بازارهای نوظهور (مانند لیر ترکیه و پزوی آرژانتین) وارد کرد و بانک‌های مرکزی این کشورها را ناچار به افزایش شدید نرخ بهره نمود تا از سقوط ارزش پول ملی جلوگیری کنند. بر عکس، در دوره‌هایی که دلار تضعیف می‌شود اقتصادهای بدهکار فرصتی برای تنفس می‌یابند و اغلب با ورود سرمایه و رشد بازارهای سهام خود مواجه می‌شوند.

ارتباط شاخص دلار با ارزهای دیجیتال

بازار ارزهای دیجیتال نیز از نوسانات شاخص دلار بی‌تاثیر نیست. بسیاری از سرمایه‌گذاران بیت کوین (BTC) و سایر دارایی‌های دیجیتال، شاخص دلار را به عنوان یک سیگنال کلان اقتصادی زیر نظر دارند. به طور تاریخی، نوعی همبستگی معکوس میان قیمت بیت کوین و ارزش دلار مشاهده شده است؛ یعنی در دوره‌هایی که دلار تضعیف شده (شاخص DXY در حال افت بوده است)، قیمت بیت کوین و دیگر ارزهای دیجیتال رشد قابل توجهی را تجربه کرده‌اند. برای مثال، در سال ۲۰۱۷ و ۲۰۲۰ که شاخص دلار در مقاطعی کاهش داشت، بازار ارزهای دیجیتال شاهد رونق و افزایش قیمت‌ها بود. در مقابل، هنگامی که دلار در حال تقویت بود – مانند سال ۲۰۲۲ که شاخص دلار به بالاترین سطح دو دهه اخیر رسید – بازار رمزارزها تحت فشار نزولی قرار گرفت و وارد دوره رکود شد.

علت این رابطه معکوس را می‌توان در ماهیت سرمایه‌گذاری ارزهای دیجیتال جستجو کرد. وقتی ارزش دلار افت می‌کند، سرمایه‌گذاران جهانی برای حفظ قدرت خرید دارایی‌های خود و کسب بازدهی بالاتر به گزینه‌های جایگزینی مانند بیت کوین روی می‌آورند. همچنین افت دلار غالبا با سیاست‌های پولی تسهیلی (مثل کاهش نرخ بهره و تزریق نقدینگی) همراه است که فضای مناسبی برای رشد دارایی‌های پرریسک مانند سهام و ارزهای دیجیتال فراهم می‌کند. 

در مقابل، دلار قوی نشان‌دهنده شرایط انقباضی (نرخ بهره بالا و خروج نقدینگی از بازارها) است که اشتهای سرمایه‌گذاران برای ورود به بازارهای پرنوسان را کاهش می‌دهد. البته باید توجه داشت که رابطه بین شاخص دلار و ارزهای دیجیتال همواره یکسان و خطی نیست و عوامل دیگری مانند مقررات نظارتی، پیشرفت‌های فناوری و میزان پذیرش عمومی نیز بر بازار کریپتو اثرگذارند. با این وجود، بسیاری از تحلیلگران برای درک جو حاکم بر بازار ارزهای دیجیتال، تغییرات شاخص دلار را نیز دنبال می‌کنند.

بررسی‌های آماری نشان می‌دهد که در دوره‌های مختلف، همبستگی معکوس میان شاخص دلار و بیت کوین وجود داشته و ضریب آن گاهی به حدود ۰٫۶- رسیده است. البته این رابطه در کوتاه‌مدت می‌تواند ضعیف‌تر شود؛ برای نمونه در سال ۲۰۲۳ علیرغم نوسانات شاخص دلار، بازار بیت کوین تا حدی روند مستقل خود را داشت و بیشتر تحت تاثیر اخبار و رویدادهای درونی پیش رفت. 

نکته دیگر اینکه بخش عمده معاملات رمزارزها با دلار آمریکا (یا معادل دلاری آن مانند استیبل‌ کوین‌ها) انجام می‌شود. بنابراین تغییر ارزش دلار در برابر ارزهای رایج دیگر می‌تواند روی جریان سرمایه ورودی به بازار کریپتو اثرگذار باشد؛ مثلا سرمایه‌گذاران اروپایی در زمان دلار قوی برای خرید بیت کوین باید مقدار یورو بیشتری را به تتر تبدیل کنند که این مسئله ممکن است از اشتیاق آنان بکاهد.

نمودار لحظه ای شاخص دلار آمریکا (DXY) را از کجا ببینیم؟

برای دیدن نمودار لحظه‌ای شاخص دلار آمریکا می‌توانید از طریق سایت تریدینگ ویو نماد DXY را جست‌وجو کنید. نمایش شاخص دلار در تریدینگ ویو نیز مشابه تصویر زیر است.

جمع‌بندی

شاخص دلار آمریکا به طور خلاصه تصویری کلی از قدرت پول ملی آمریکا در برابر ارزهای مهم جهانی ارائه می‌دهد. این شاخص که مقدار پایه آن ۱۰۰ تعیین شده، با تغییر ارزش دلار در برابر یورو، ین، پوند و دیگر ارزهای بزرگ تغییر می‌کند و نمایانگر تقویت یا تضعیف دلار است. سرمایه‌گذاران با نگاه به رقم این شاخص می‌توانند سریعا تشخیص دهند که آیا دلار در حال قوی‌تر شدن است یا بالعکس در مسیر افت قرار دارد.

اهمیت شاخص دلار در تحلیل بازارهای مالی انکارناپذیر است. چه در بازارهای سنتی مانند طلا، نفت و سهام و چه در دنیای ارزهای دیجیتال، نوسانات DXY سیگنال‌های مهمی درباره تمایل سرمایه‌گذاران به ریسک‌پذیری یا گرایش به امنیت سرمایه ارائه می‌دهد. البته شاخص دلار تنها یکی از عوامل موثر بر بازارها است و باید در کنار سایر متغیرهای اقتصادی بررسی شود. 

با این حال، آشنایی با این شاخص و درک ارتباط آن با دیگر بازارها می‌تواند دید وسیع‌تر و تصمیم‌گیری آگاهانه‌تری را برای سرمایه‌گذاران به همراه داشته باشد. علاوه بر این، شاخص دلار نشان می‌دهد بازارهای مالی جهان تا چه حد به هم پیوسته‌اند و تغییرات آن چگونه می‌تواند تصویری از جهت جریان سرمایه و احساسات سرمایه‌گذاران در مقیاس بین‌المللی ارائه دهد.

سوالات متداول