گس اتریوم چیست؟ نحوه محاسبه GAS

اتریوم را می‌توان بزرگ‌ترین کامپیوتر غیرمتمرکز جهان دانست. این شبکه امکان اجرای قراردادهای هوشمند، اپلیکیشن‌های غیرمتمرکز (dApps) و انتقال دارایی‌های دیجیتال مانند اتر (ETH) را از طریق ماشین مجازی اتریوم (EVM) فراهم می‌کند. همان‌طور که هر کامپیوتر یا وسیله‌‌ای برای کارکردن نیاز به انرژی یا سوخت دارد، اتریوم هم برای اجرای هر دستورالعمل، به سوخت محاسباتی خود یعنی گس (Gas)  نیاز دارد. درک چگونگی کارکرد گس بسیار اهمیت دارد؛ زیرا گاهی هزینه‌ ارسال یک تراکنش ساده می‌تواند چند برابر مبلغ جابه‌جا شده باشد و حتی کاربران حرفه‌ای را سردرگم کند.

سال‌ها، کاربران اتریوم مجبور بودند با حدس و گمان مبالغی را به عنوان گس پیشنهاد دهند تا تراکنش‌هایشان برای تایید توسط اعتبارسنج‌ها (Validators) انتخاب شوند. این روش یک سیستم کارمزدی پرنوسان، پرهزینه و غیرقابل پیش‌بینی ایجاد می‌کرد. اما با معرفی به‌روزرسانی مهمی به نام EIP-1559 در سال ۲۰۲۱، ساختار پرداخت کارمزد به طور کامل تغییر کرد. درک درست از گس و نحوه محاسبه آن به شما کمک می‌کند تراکنش‌های خود را با هزینه کمتر و اطمینان بیشتری انجام دهید.

معامله سریع و آسان در نوبیتکس خرید اتریوم

قیمت لحظه‌ای اتریوم

ETH

---

تعریف گس در اتریوم

گس در شبکه اتریوم به واحدی گفته می‌شود که میزان تلاش محاسباتی لازم برای انجام یک تراکنش یا اجرای یک قرارداد هوشمند را اندازه‌گیری می‌کند. در واقع هر عملیاتی که ماشین مجازی اتریوم انجام می‌دهد، مانند انتقال اتر، ایجاد یک توکن یا فراخوانی تابع یک قرارداد، مقدار مشخصی گس مصرف می‌کند.

هرچه تراکنش گس بیشتری مصرف کند، کارمزدی که کاربر باید برای تایید آن به ماینرها و اعتبارسنج‌ها بپردازد، بالاتر می‌رود. البته میزان کارمزد به عوامل دیگری مانند شلوغی شبکه هم بستگی دارد.

پرداخت گس باعث می‌شود کاربران برای بهره‌گیری از منابع شبکه بهایی بپردازند و توسعه‌دهندگان را به بهینه‌نویسی قراردادها تشویق کند. بدون وجود این سازوکار، امکان داشت قراردادهای بی‌پایان شبکه را فلج کرده و منابع بلاک چین را مصرف کنند، زیرا هیچ عامل اقتصادی مانع از اجرای کدهای سنگین نمی‌شد. در نتیجه، تعیین هزینه‌ی دقیق برای هر عملیات و پرداخت آن به اعتبارسنج‌ها به حفظ سلامت و امنیت شبکه کمک می‌کند.

به طور خلاصه، گس فی (Gas Fee) در اتریوم، دو هدف را دنبال می‌کند:

۱. پرداخت دستمزد خدمات اعتبارسنج‌ها: اعتبارسنج‌ها که هزاران نود در سراسر دنیا هستند، با استیک کردن (قفل کردن) اترهای خود، به امنیت و کارکرد شبکه کمک می‌کنند. هزینه‌های گس به عنوان پاداشی برای این کار به آن‌ها پرداخت شده و انگیزه‌ای برای مشارکت صادقانه آن‌ها ایجاد می‌کند. هر چقدر که اعتبارسنج‌ها اتریوم بیشتری استیک کنند، پاداش بیشتری هم دریافت خواهند کرد.

۲. جلوگیری از اسپم شبکه: از آنجایی که هر تراکنش هزینه دارد، این سیستم مانع از آن می‌شود که افراد خرابکار با ارسال تعداد زیادی تراکنش بی‌ارزش یا پیچیده، شبکه را مختل یا مسدود کنند. اگر تراکنش‌ها رایگان بودند، یک مهاجم می‌توانست به راحتی شبکه را با ترافیک جعلی از کار بیندازد.

واحد محاسبه گس

برای پرداخت هزینه گس تمام عملیات و تراکنش‌هایی که روی بلاک چین اتریوم انجام می‌شود، باید از ارز اصلی شبکه، یعنی اتریوم، استفاده کرد. از آنجایی که قیمت هر واحد گس معمولا کسری بسیار کوچک از یک اتر است، برای نمایش این هزینه‌ها از واحد کوچک‌تری به نام گیگاوی (Gwei) استفاده می‌شود.

نام گیگاوی مخفف عبارت گیگا وی (Giga Wei) است، که «وی» (Wei) کوچک‌ترین واحد اتر به شمار می‌رود. برای درک بهتر این واحد می‌توان گفت که هر اتریوم معادل ۱٬۰۰۰٬۰۰۰٬۰۰۰ (یک میلیارد) Gwei است. استفاده از Gwei، این امکان را فراهم می‌کند که کارمزدها به شکلی عملی‌تر نمایش داده شوند و کاربران بهتر بتوانند قیمت‌ها را مدیریت کنند.

هاردفورک لندن و به روز رسانی EIP-1559

تا قبل از به روز رسانی EIP-1559، بازار کارمزد اتریوم بر اساس یک سیستم مزایده‌ای ساده کار می‌کرد؛ کاربر قیمتی را به ازای هر واحد گس پیشنهاد می‌داد که به آن گس پرایس (Gas Price) می‌گفتند و اعتبارسنج‌ها تراکنش‌هایی با بالاترین قیمت پیشنهادی را برای کسب درآمد بیشتر انتخاب می‌کردند.

این مدل باعث نوسانات شدید می‌شد، زیرا در زمان‌های شلوغی شبکه (مانند عرضه اولیه توکن یا بازارهای صعودی)، کاربران مجبور بودند قیمت‌ها را حدس بزنند و اغلب بیش از حد لازم پرداخت می‌کردند. این ساختار باعث تجربه کاربری ضعیفی می‌شد.

به‌روزرسانی EIP-1559 با هدف رفع نوسان و افزایش شفافیت در آگوست ۲۰۲۱ (مرداد ۱۴۰۰) پیاده‌سازی شد. این طرح، سیستم کارمزد را به یک مدل هیبریدی تغییر داد که اجزای آن به صورت پویا تنظیم می‌شوند. مهم‌ترین اثر این تغییر، بهبود قابل توجه پیش‌بینی‌پذیری هزینه‌ها بود، زیرا کیف پول‌ها می‌توانستند به طور خودکار کارمزد مناسب را پیشنهاد دهند.

علاوه بر تسهیل تراکنش‌ها، EIP-1559 یک تغییر در اقتصاد پولی شبکه ایجاد کرد. با معرفی مکانیسم «سوزاندن» کارمزد پایه، بخشی از اتر پرداخت شده در هر تراکنش از عرضه کل شبکه حذف می‌شود. این مکانیسم به این معنی است که در دوره‌هایی که تقاضای شبکه بسیار بالا است، میزان اتریوم سوزانده شده از میزان اتریوم تازه ایجاد شده بیشتر می‌شود و این امر می‌تواند اتریوم را تبدیل به یک دارایی ضد تورمی تبدیل کند.

اجزای گس فی

سیستم EIP-1559 کارمزد پرداختی توسط کاربر را به سه بخش اصلی تقسیم می‌کند: گس پایه (Base Fee)، گس اولویت (Priority Fee) و سقف کارمزد (Max Fee).

• گس پایه (Base Fee): بخشی اجباری از کارمزد که به صورت الگوریتمی و بر اساس شلوغی شبکه تعیین می‌شود. این بخش پس از پرداخت سوزانده شده و به هیچ اعتبارسنجی نمی‌رسد.
• گس اولویت یا انعام (Priority Fee / Tip): مبلغ اختیاری که کاربر می‌پردازد تا اعتبارسنج‌ها تراکنش او را زودتر تأیید کنند. این هزینه به طور مستقیم به اعتبارسنجی که بلاک را می‌نویسد پرداخت می‌شود.
• سقف کارمزد (Max Fee): حداکثر مبلغ کارمزدی که کاربر حاضر است برای تراکنش پرداخت کند. اگر هزینه‌ی واقعی کمتر باشد، تفاوت به کاربر بازگردانده می‌شود.

سقف گس (Gas Limit) 

گس لیمیت حداکثر تعداد واحدهای گسی است که کاربر مایل است برای تراکنش خود خرج کند. تعیین Gas Limit کافی بسیار مهم است؛ اگر کارمزد لازم برای انجام تراکنش، کمتر از گس لیمیتی باشد که تعیین کرده‌اید، باقیمانده به کیف پول شما بازخواهد گشت.

اما اگر گس لیمیت کمتری از مقدار کارمزد لازم تعیین کرده باشید، تراکنش در میانه راه شکست خورده و با پیغام «Out of Gas» (اتمام گس) مواجه خواهید شد. در این صورت هیچ مبلغی به شما باز نخواهد گشت چون ولیدیتور تا آن مرحله، انرژی و منابع صرف کرده است.

هزینه گس مرتب در حال تغییر است اما سایت‌هایی وجود دارند که این تغییرات را رصد کرده و به کاربر در تعیین گس لیمیت مناسب کمک می‌کنند. وب‌سایت‌ GasNow.io یکی از بهترین منابع برای این منظور است.

خوشبختانه، یکی از مزایای EIP-1559 این است که کیف پول‌های مدرن مانند متامسک (MetaMask) و تراست ولت (Trust Wallet) می‌توانند به صورت خودکار قیمت‌های گس اولویت و سقف کارمزد مناسب را پیشنهاد دهند. این قابلیت به طور قابل توجهی نیاز کاربران به داشتن دانش فنی برای تخمین هزینه‌ها را کاهش داده است.

نحوه محاسبه کارمزد گس

فرمول اصلی محاسبه کارمزد گس پس از هاردفورک لندن به شکل زیر است:

هزینه کل = (واحدهای گس مصرف‌شده) × (کارمزد پایه + انعام)

فرض کنید می‌خواهید ۲ اتر به دوستتان بفرستید. کیف ‌پول شما گس لیمیت را ۲۱٬۰۰۰ واحد تعیین می‌کند و پیشنهاد می‌دهد کارمزد پایه ۲۰ گیگاوی و انعام ۲ گیگاوی باشد. در این حالت هزینه کل تراکنش عبارت است از: 

۴۶۲٬۰۰۰ = (۲۱٬۰۰۰) × (۲۰ + ۲)

اگر هر گیگاوی معادل ۰.۰۰۰۰۰۰۰۰۱ اتر باشد، هزینه نهایی تراکنش ۰.۰۰۰۴۶۲ اتر خواهد بود. در نتیجه هزینه گس بسته به مقدار گس مصرفی، کارمزد پایه و انعام متغیر است. اگر تراکنش پیچیده‌تر باشد یا شبکه شلوغ شود، مقدار گس مصرفی افزایش می‌یابد و کارمزد پایه نیز بالا می‌رود. از سوی دیگر، کاهش تراکنش‌ها یا کم بودن تقاضا باعث می‌شود کارمزد پایه کمتر شود.

این مورد را هم در نظر داشته باشید که گاهی تراکنش شما چندمرحله‌ای است و باید برای هر مرحله کارمزد بپردازید. مثلا برای خرید یک توکن در بلاک چین اتریوم، ابتدا باید ارز موجود در کیف پول خود را به اتر تبدیل کرده و یک بار کارمزد بپردازید. سپس از اترهای خود برای خرید توکن مورد نظر خود استفاده کنید که این تراکنش هم شامل پرداخت کارمزد می‌شود. 

عوامل موثر بر قیمت گس

چند عامل اصلی بر مقدار گس و قیمت آن تاثیر می‌گذارند:

۱. شلوغی شبکه: اگر تقاضا برای انجام تراکنش بالا باشد، کارمزد پایه افزایش می‌یابد و کاربران برای تایید سریع‌تر تراکنش خود باید انعام بیشتری پرداخت کنند. این وضعیت معمولاً در زمان‌های خاص، مانند عرضه اولیه توکن‌ها یا پروژه‌های NFT، ایجاد می‌شود.

۲. پیچیدگی تراکنش: عملیات ساده به گس کمتری نیاز دارد؛ اما قراردادهای پیچیده با محاسبات سنگین، ذخیره‌سازی داده‌ها و فراخوانی توابع متعدد، گس بیشتری مصرف می‌کنند.

۳. تنظیمات کاربر: برخی کیف پول‌ها امکان انتخاب میان سرعت‌های مختلف مانند سریع، عادی و کند را برای انجام تراکنش فراهم کرده‌اند. انتخاب سرعت سریع‌تر باعث می‌شود قیمت گس بالاتر باشد. همچنین می‌توانید با تعیین انعام پایین، هزینه را کاهش دهید؛ اما در مقابل زمان انجام تراکنش طولانی خواهد شد.

روش‌های کاهش هزینه گس اتریوم

۱. استفاده از لایه‌های دوم: شبکه‌های لایه دو مانند آپتیمیسم (Optimism) و آربیتروم (Arbitrum) تراکنش‌ها را خارج از زنجیره اصلی پردازش می‌کنند و سپس نتیجه نهایی را در اتریوم ثبت می‌کنند. این شبکه‌ها هزینه گس را به‌طور چشمگیری کاهش داده و سرعت پردازش را افزایش می‌دهند.

۲. انتخاب زمان مناسب: بررسی نرخ گس در ابزارهایی مانند اتراسکن یا سایت‌های مشابه نشان می‌دهد چه زمانی شبکه خلوت‌تر است. معمولاً پایان هفته یا ساعات اولیه‌ روز به وقت جهانی کارمزدها کمتر است.

۳. تنظیم گس لیمیت و انعام: اگر تراکنش پیچیده نیست، می‌توانید انعام پایین‌تری پیشنهاد دهید تا هزینه کمتر شود. همچنین تنظیم گس لیمیت دقیق و متناسب با نیاز از هدر رفتن گس جلوگیری می‌کند. البته همواره باید حاشیه امنی در نظر گرفت تا تراکنش با شکست مواجه نشود.

۴. استفاده از قراردادهای بهینه: توسعه‌دهندگان می‌توانند با بهینه‌نویسی کدهای خود، مصرف گس را کاهش دهند. کاربران نیز می‌توانند نسخه‌های کم‌هزینه‌تر قراردادها را انتخاب کنند یا از اپلیکیشن‌های جایگزین استفاده کنند.

۵. اجتناب از تراکنش‌های غیرضروری: در برخی زمان‌ها ممکن است شبکه شلوغ و کارمزد بالا باشد. در این مواقع می‌توانید تا آرام‌شدن شبکه صبر کنید یا از انجام تراکنش‌های غیرضروری خودداری کنید.

مکانیسم تنظیم پویای گس پایه

سیستم EIP-1559 با هدف حفظ کارایی و پایداری شبکه طراحی شده است. اتریوم یک ظرفیت هدفمند (Target Block Size) برای هر بلاک تعیین می‌کند که آن را ۵۰ درصد پر نگه می‌دارد. این ساختار به شبکه این انعطاف‌پذیری را می‌دهد که در مواقع ضروری و اوج شلوغی، به صورت موقت ظرفیت بلاک‌ها را تا دو برابر (۱۰۰ درصد) افزایش دهد و سپس به تدریج به حالت تعادل بازگردد تا از افزایش شدید هزینه‌ها جلوگیری شود.

تنظیم گس پایه به صورت پویا و بر اساس میزان اشغال بلاک قبلی صورت می‌گیرد:

• اگر بلاک قبلی دقیقاً ۵۰ درصد پر باشد، گس پایه برای بلاک بعدی ثابت می‌ماند.
• اگر بلاک قبلی بیش از ۵۰ درصد پر باشد، گس پایه به صورت تصاعدی افزایش می‌یابد. به عنوان مثال، اگر بلاک ۱۰۰ درصد پر باشد، گس پایه برای بلاک بعدی دقیقاً ۱۲.۵ درصد افزایش می‌یابد.
• اگر بلاک قبلی کمتر از ۵۰ درصد پر باشد، گس پایه کاهش می‌یابد. به عنوان مثال، اگر بلاک کاملاً خالی باشد (صفر درصد پر)، گس پایه حداکثر ۱۲.۵ درصد کاهش خواهد یافت.

این تنظیم الگوریتمی اطمینان می‌دهد که حتی در اوج تقاضا، هزینه‌ها به صورت قابل پیش‌بینی افزایش می‌یابند و نوسانات لحظه‌ای و نامتعارف مدل مزایده‌ای سنتی از بین می‌رود.

آینده گس و اتریوم

اتریوم با به‌روزرسانی‌ها و طرح‌های مقیاس‌پذیری جدید در تلاش است کارمزدها را منطقی‌تر و استفاده از شبکه را آسان‌تر کند. اجرای کامل شاردینگ و انتقال داده‌ها به لایه‌های دوم می‌تواند ظرفیت شبکه را بسیار افزایش داده و هزینه گس را کاهش دهد. همچنین با تبدیل بلاک‌ چین اتریوم به «اثبات سهام» (PoS) که اکنون اجرا شده است، رقابت در تعیین انعام کمتر می‌شود و کاربران احتمالاً می‌توانند با هزینه پایین‌تری تراکنش انجام دهند.

در کنار این تحولات، رقابت سایر پلتفرم‌ها مانند سولانا (Solana)، پالیگان (Polygon) و آوالانچ (Avalanche) نیز باعث می‌شود تیم توسعه اتریوم به فکر بهینه‌سازی بیشتر هزینه‌ها باشد. بنابراین در آینده، احتمالاً شاهد کاهش نوسانات و پایین‌تر آمدن میانگین قیمت گس خواهیم بود؛ هرچند بسته به شرایط بازار و تقاضا، قیمت‌ها همچنان متغیر باقی می‌مانند.

جمع‌بندی

گس در اتریوم نقشی بنیادین در حفظ امنیت و کارایی شبکه ایفا می‌کند. هر تراکنش یا اجرای قرارداد هوشمند به مقداری گس نیاز دارد که نمایانگر تلاش محاسباتی آن است. بخشی از این کارمزد به اعتبارسنج‌ها پرداخت می‌شود تا مشارکت آن‌ها در فعالیت و حفظ امنیت شبکه ادامه یابد. با به‌روزرسانی  EIP-1559، بخشی از کارمزدها سوزانده می‌شود و همین موضوع باعث کاهش عرضه‌ی اتر و شفاف‌تر شدن فرایند کارمزدها شده است.

برای کاربران، درک دلیل تفاوت هزینه‌ گس و نحوه‌ی مدیریت آن اهمیت دارد. استفاده از شبکه‌های لایه‌های دو، انتخاب زمان مناسب، تنظیم دقیق Gas Limit و انعام و تکیه بر کیف ‌پول‌های قابل اعتماد از جمله اقداماتی است که می‌تواند هزینه‌ها را کاهش دهد. با رشد مداوم شبکه و نوآوری‌های پیش رو، می‌توان انتظار داشت تجربه‌ کار با اتریوم برای کاربران ساده‌تر و مقرون‌به‌صرفه‌تر شود.

سوالات متداول