مقایسه شبکه آربیتروم و آپتیمیزم؛ غول‌های لایه ۲ اتریوم

به دنبال بروزرسانی بزرگ «مرج» (The Merge)، اتریوم مشکل مصرف انرژی خودش را حل کرد اما در عوض چالش جدیدی پیش رویش قرار گرفت و آن مقیاس‌پذیری و شلوغی بلاکچینش بود. کارمزدهای بالا و ازدحام شبکه باعث شد تا توسعه‌دهندگان به دنبال راهی برای افزایش سرعت و کاهش هزینه‌ها باشند. در همین مسیر، راهکارهای لایه دویی مثل آربیتروم (Arbitrum) و آپتیمیزم (Optimism) وارد میدان شدند تا به اتریوم در مسیر مقیاس‌پذیری کمک کنند.

آربیتروم و آپتیمیزم شاید در نگاه اول شباهت‌های ظاهری زیادی با هم داشته باشند اما از نظر ساختار فنی، مدل امنیتی، کارایی و حتی تمرکز فعالیت‌ها دو شبکه کاملا متفاوت‌اند. در این مقاله از نوبیتکس تصمیم داریم تا این دو شبکه را زیر ذره‌بین ببریم و شباهت‌ها و تفاوت‌هایشان را مقایسه کنیم.

منظور از راهکار لایه ۲ چیست؟

برای درک بهتر آربیتروم و آپتیمیزم، باید ابتدا مفهوم «راهکار لایه ۲» (Layer 2 Solution) را بشناسیم. بلاکچین اتریوم در لایه اصلی خود، امنیت و تمرکززدایی بالایی دارد، اما همین ویژگی‌ها باعث محدود شدن ظرفیت شبکه و افزایش کارمزد تراکنش‌ها شده است. هر بار که تقاضا برای استفاده از اتریوم بالا می‌رود، تراکنش‌ها در صف انتظار قرار می‌گیرند و کارمزدها به‌شدت افزایش می‌یابد. این همان جایی است که راهکارهای لایه دو وارد عمل می‌شوند؛ آنها مانند جاده‌های فرعی هستند که بخشی از بار ترافیکی اتریوم را به دوش می‌کشند تا مسیر اصلی خلوت‌تر شود.

به زبان ساده، لایه ۲ به مجموعه‌ای از پروتکل‌ها و شبکه‌ها گفته می‌شود که روی بلاکچین اصلی (لایه ۱) ساخته می‌شوند تا مقیاس‌پذیری را افزایش دهند. این راهکارها تراکنش‌ها را خارج از شبکه اصلی پردازش می‌کنند و فقط نتیجه نهایی را برای ثبت و تایید به لایه یک ارسال می‌کنند. در نتیجه، هم کارمزدها به‌طور چشمگیری کاهش می‌یابد و هم سرعت انجام تراکنش‌ها چند برابر می‌شود، بدون آنکه امنیت شبکه قربانی شود.

در اکوسیستم اتریوم، راهکارهای لایه دو اشکال مختلفی دارند؛ از جمله رول‌آپ‌ها (Rollups)، ولیدیوم‌ها (Validiums) و پلاسما (Plasma). در میان آنها، رول‌آپ‌ها محبوب‌ترین نوع محسوب می‌شوند که هر دوی آربیتروم و آپتیمیزم از این فناوری استفاده می‌کنند. این مدل فرض می‌کند همه تراکنش‌ها معتبرند مگر آنکه خلافش ثابت شود. همین سازوکار باعث می‌شود شبکه سریع‌تر و ارزان‌تر کار کند، در حالی که امنیت همچنان از لایه اصلی اتریوم تأمین می‌شود. به همین دلیل است که بسیاری از کاربران دیفای، توسعه‌دهندگان و پروژه‌های بزرگ، به‌جای فعالیت مستقیم روی اتریوم، به سراغ این راهکارهای لایه‌ دوم آمده‌اند.

آربیتروم و آپتیمیزم در یک نگاه

آربیتروم و آپتیمیزم دو مورد از محبوب‌ترین راهکارهای لایه‌۲ اتریوم هستند که هدف مشترکی دارند: افزایش سرعت تراکنش‌ها و کاهش کارمزد شبکه، بدون قربانی کردن امنیت. هر دو با استفاده از فناوری رول‌آپ‌های خوش‌بینانه (Optimistic Rollups) کار می‌کنند؛ یعنی تراکنش‌ها ابتدا خارج از شبکه اصلی پردازش می‌شوند و سپس نتیجه نهایی برای تایید به بلاکچین اتریوم ارسال می‌شود.

اما تفاوت اصلی در نحوه‌ی اجرای همین فرآیند است. آربیتروم با بهره‌گیری از سیستم چندمرحله‌ای اثبات تقلب (Multi-Round Fraud Proof)، دقت بالاتری در بررسی تراکنش‌ها دارد و همین باعث کاهش هزینه‌ها در زمان اختلاف می‌شود. در مقابل، آپتیمیزم از الگوی تک‌مرحله‌ای (Single-Round Proof) استفاده می‌کند که سرعت بیشتری به همراه دارد اما هزینه‌ حل اختلاف در آن بیشتر است.

از نظر فنی نیز هر دو شبکه ماشین مجازی مخصوص خود را دارند؛ آربیتروم از AVM و آپتیمیزم از OVM بهره می‌برد که هر دو با EVM (ماشین مجازی اتریوم) سازگارند. به همین دلیل، توسعه‌دهندگان می‌توانند قراردادهای هوشمند اتریومی خود را با تغییرات حداقلی روی این شبکه‌ها مستقر کنند. در نهایت، تفاوت در رویکرد فنی و تمرکز هر پروژه باعث شده آربیتروم به‌سمت پروژه‌های بزرگ دیفای حرکت کند، در حالی که آپتیمیزم ماموریت خود را روی ایجاد «سوپرچین» و تعامل میان زنجیره‌های مختلف متمرکز کرده است.

در جدول زیر ویژگی‌های کلی آربیتروم و آپتیمیزم در یک نگاه مقایسه شده است:

ویژگی	آربیتروم	آپتیمیزم
سال راه‌اندازی	۲۰۲۱	۲۰۱۹
مکانیزم امنیتی	رول‌آپ‌های خوش‌بینانه با سیستم اثبات چندمرحله‌ای	رول‌آپ‌های خوش‌بینانه با اثبات تک‌مرحله‌ای
تمرکز اصلی	دیفای، بازی‌ها و اپلیکیشن‌های نیازمند مقیاس‌پذیری بالا	سازگاری و یکپارچگی با اکوسیستم اتریوم و ساخت سوپرچین
ارزش قفل‌شده (TVL)	بیش از ۲.۹ میلیارد دلار	حدود ۳۰۶ میلیون دلار

مقایسه آربیتروم و آپتیمیزم: تفاوت در عمق فناوری

در این بخش قصد داریم تا این ویژگی‌ها را به شکل دقیق‌تری بررسی کنیم تا ببینیم آربیتروم و آپتیمیزم به عنوان دو شبکه لایه دو محبوب اتریوم چه تفاوت‌هایی با هم دارند:

معماری و عملکرد شبکه

آپتیمیزم به گونه‌ای طراحی شده که بیشترین سازگاری را با اتریوم داشته باشد. در این شبکه، تراکنش‌ها معتبر فرض می‌شوند مگر آن‌که کسی خلاف آن را ثابت کند. همین موضوع باعث می‌شود تایید تراکنش‌ها سریع باشد، اما در صورت بروز اختلاف، حل آن در لایه اصلی هزینه‌بر خواهد بود.

در مقابل، همانطور که گفتیم، آربیتروم از سیستم چندمرحله‌ای اثبات تقلب استفاده می‌کند. یعنی به‌جای ارسال مستقیم اختلاف‌ها به اتریوم، مراحل بررسی تدریجی انجام می‌شود تا فقط بخش مورد مناقشه به شبکه اصلی ارجاع داده شود. نتیجه؟ هزینه کمتر، ولی زمان طولانی‌تر برای نهایی شدن تراکنش‌ها.

امنیت و مدل اعتماد

از آنجایی که هم آربیتروم و هم آپتیمیزم راهکارهای لایه دو هستند، از امنیت ذاتی شبکه اصلی اتریوم بهره می‌برند. با این حال نحوه برخورد این شبکه‌ها با خطاها متفاوت است. همانطور که بالاتر گفتیم، نهایی‌سازی تراکنش‌ها در آپتیمیزم سریع‌تر است اما اگر اختلافی پیدا شود، هزینه حل آن بالاست. در مقابل، آربیتروم زمان بیشتری برای نهایی‌شدن تراکنش‌ها نیاز دارد اما در زمان بروز اختلاف هزینه کمتری می‌پردازد.

بنابراین، اگر سرعت برای شما اهمیت دارد، شاید آپتیمیزم انتخاب بهتری باشد. اما اگر به دنبال کارمزدهای پایین‌تر و پایداری در بلندمدت هستید، آربیتروم همان شبکه لایه ۲ انتخابی شما خواهد بود.

تجربه کاربری: کارمزدها، سرعت و ثبات

در سال ۲۰۲۴ میانگین کارمزد تراکنش‌ها در شبکه آپتیمیزم حدود ۰.۱۱۶ گوِی (Gwei) و در آربیتروم حدود ۰.۰۵۱ گوِی بوده است. این تفاوت کوچک در ظاهر، برای کاربرانی که روزانه ده‌ها تراکنش انجام می‌دهند، می‌تواند تفاوت قابل‌توجهی در هزینه نهایی ایجاد کند.

از نظر تجربه کاربری نیز آپتیمیزم از رابطی ساده و کاربرپسند برخوردار است و بیشترین شباهت را به اپلیکیشن‌های بومی اتریوم دارد. در مقابل، آربیتروم میزبان پروژه‌های بزرگ دیفای مانند یونی‌سواپ (Uniswap)، سوشی‌سواپ (SushiSwap) و آوه (Aave) است و از این نظر اکوسیستم گسترده‌تر و پویاتری دارد.

از نظر پایداری نیز هر دو شبکه عملکردی قابل‌قبول دارند. تراکنش‌ها نیز در هر دو شبکه معمولا ظرف ۱۳ دقیقه نهایی می‌شوند که البته در زمان شلوغی ممکن است این زمان کمی بیشتر طول بکشد.

البته بر اساس مقایسه وب‌سایت چین‌اسپکت (chainspect)، تعداد تراکنش پردازش‌شده در ثانیه (TPS) آربیتروم ۳۱.۸۶ و آپتیمیزم ۱۷.۴۱ است. این یعنی از حیث TPS آربیتروم تقریبا ۱.۸۳ برابر سریع‌تر از آپتیمیزم است. در نمودار زیر نیز تعداد تراکنش پردازش‌شده در ثانیه در این دو شبکه در ۹۰ روز اخیر مقایسه شده است:

تجربه توسعه‌دهندگان و ابزارهای برنامه‌نویسی

هر دو شبکه آربیتروم و آپتیمیزم برای توسعه‌دهندگان فضایی فراهم کرده‌اند تا بتوانند قراردادهای هوشمند مبتنی بر اتریوم را به‌راحتی اجرا کنند، اما مسیر و فلسفه‌ توسعه در هر کدام کمی متفاوت است.

آپتیمیزم با تمرکز بر سازگاری کامل با زیرساخت اتریوم طراحی شده است. این شبکه از ماشین مجازی اختصاصی خود به نام Optimistic Virtual Machine یا به اختصار OVM استفاده می‌کند که به توسعه‌دهندگان اجازه می‌دهد قراردادهای اتریومی را بدون تغییر یا با کمترین اصلاحات در آپتیمیزم مستقر کنند. همین موضوع باعث شده تا پروژه‌هایی که از ابتدا بر بستر اتریوم ساخته شده‌اند، به‌راحتی بتوانند به آپتیمیزم مهاجرت کنند.

در مقابل، آربیتروم از ماشین مجازی خودش با نام Arbitrum Virtual Machine یا به اختصار AVM استفاده می‌کند. این ماشین مجازی علاوه بر سازگاری بالا با اتریوم، امکانات بیشتری برای سفارشی‌سازی و اجرای برنامه‌های پیچیده ارائه می‌دهد. آربیتروم به لطف مستندات کامل و SDK اختصاصی خود، تجربه‌ توسعه‌ روان و پویایی دارد و برای تیم‌هایی که قصد ساخت اپلیکیشن‌های غیرمتمرکز (dApp) بزرگ‌تر و تخصصی‌تر را دارند، گزینه‌ای قدرتمند محسوب می‌شود.

از نظر ابزارهای توسعه، هر دو شبکه از متامسک (MetaMask) و سایر کیف پول‌های سازگار با اتریوم پشتیبانی می‌کنند و ارتباط بین لایه ۱ و لایه ۲ در آنها ساده و روان است.

اکوسیستم و ارزش قفل‌شده (TVL)

در حال حاضر، آربیتروم از نظر میزان فعالیت، نقدینگی و ارزش قفل‌شده، پس از بیس (Base) صدرنشین، در رده دوم راهکارهای لایه ۲ قرار دارد. ارزش کل قفل‌شده‌ در آربیتروم اکنون بیش از ۲.۹ میلیارد دلار است در حالی که آپتیمیزم با حدود ۳۰۶ میلیون دلار در رتبه هفتم قرار دارد.

این اختلاف عظیم بی‌دلیل نیست؛ بسیاری از پروژه‌های بزرگ دیفای مانند GMX (صرافی غیرمتمرکز معاملات دائمی)، یونی‌سواپ، سوشی‌سواپ و آوه از آربیتروم برای افزایش سرعت، کاهش کارمزدها و اجرای روان‌تر معاملات استفاده می‌کنند و همین باعث شده تا TVL این شبکه بالاتر برود.

از طرف دیگر، آپتیمیزم به‌جای تمرکز بر دیفای، تمرکز خود را بر ساخت یک اکوسیستم چندزنجیره‌ای به نام سوپرچین (Superchain) قرار داده است. هدف از این ساختار، اتصال شبکه‌های لایه ۲ مختلف بر بستر استاندارد واحدی به نام OP Stack است. به زبان ساده، آپتیمیزم در حال ساخت زیرساختی است که در آینده می‌تواند چندین شبکه‌ موازی را با امنیت و تعامل‌پذیری یکسان به هم متصل کند.

مقایسه در کاربردها: دیفای، NFT و بازی‌های بلاکچینی

اگر بخواهیم این دو شبکه را از منظر کاربرد بررسی کنیم، باید نگاهی به حوزه‌هایی بیندازیم که هرکدام در آن درخشان‌تر عمل کرده‌اند:

۱. دیفای:

 آربیتروم در این بخش بی‌رقیب است. نقدینگی بالا، کارمزدهای پایین و سرعت پردازش بالا باعث شده تا بسیاری از پروتکل‌های مالی غیرمتمرکز، از این شبکه برای میزبانی برنامه‌های خود استفاده کنند. برای مثال، پلتفرم GMX که یکی از بزرگ‌ترین صرافی‌های غیرمتمرکز مشتقات است بر بستر آربیتروم فعالیت می‌کند یا نسخه چهارم صرافی یونی‌سواپ در این شبکه است. در مقابل، آپتیمیزم میزبان پروژه‌هایی مانند Synthetix است و شمار کمتری از پروژه‌های مطرح آن را انتخاب کرده‌اند؛ البته که در این مدت تعداد پروژه‌هایی که آپیتیمیزم را انتخاب کرده‌اند نیز به طور چشمگیری افزایش یافته است.

۲. NFTها:

 هر دو شبکه آپتیمیزم و آربیتروم در حال حاضر در تلاش‌اند تا اکوسیستم NFT خود را گسترش دهند.
در آپتیمیزم، پروژه‌هایی مانند Niftykit برای ساخت و مدیریت NFT با کارمزد کمتر راه‌اندازی شده‌اند در حالی که در آربیتروم، مارکت‌پلیس‌هایی مثل Shift موفق شده‌اند بخش قابل‌توجهی از بازار NFT این شبکه را به خود اختصاص دهند.

۳. بازی‌های بلاکچینی:

 در حوزه‌ی بازی‌های بلاکچینی، آربیتروم برتری محسوسی دارد. پروژه‌هایی مانند Treasure و Knights of the Ether از زیرساخت مقیاس‌پذیر این شبکه برای اجرای بازی‌های بلاکچینی بهره می‌برند. با این حال، آپتیمیزم نیز با پروژه‌هایی مثل Dope Wars نشان داده که به دنبال ورود جدی‌تر به این عرصه است.

پل‌های بلاکچینی و تعامل‌پذیری

برای استفاده از شبکه‌های لایه ۲، کاربران باید دارایی‌های خود را از شبکه‌ اصلی اتریوم به لایه دوم آن منتقل کنند؛ فرآیندی که از طریق پل‌های بلاکچینی انجام می‌شود.

در شبکه آپتیمیزم، پل‌هایی مانند Brid.gg و Superbridge این انتقال را انجام می‌دهند. در آربیتروم هم پل رسمی Arbitrum Bridge وظیفه‌ی انتقال دارایی‌ها را برعهده دارد. هر دو پل از امنیت شبکه‌ اتریوم بهره می‌برند اما زمان برداشت (Withdrawal) از آنها به دلیل وجود «دوره‌ی چالش» (Challenge Period) می‌تواند بین چند دقیقه تا چند روز طول بکشد.

برای حل این مشکل، سرویس‌های شخص ثالثی مثل Across ایجاد شده‌اند که با استفاده از استخرهای نقدینگی، امکان برداشت سریع‌تر و کم‌هزینه‌تر را فراهم می‌کنند. البته امنیت این سرویس‌های شخص ثالث تضمین‌شده نیست و ممکن است هر آن مورد حملات هکری قرار بگیرند.

توکن‌های ARB و OP

هر دو شبکه آربیتروم و آپتیمیزم برای پشتیبانی از مدل اقتصادی و حاکمیتی خود، توکن بومی مخصوصی دارند که نقش کلیدی در تصمیم‌گیری‌های شبکه و رشد اکوسیستم ایفا می‌کند. توکن ARB متعلق به آربیتروم و OP متعلق به آپتیمیزم است. این دو دارایی در نگاه اول فقط ابزار حاکمیتی به نظر می‌رسند، اما در واقع نقشی فراتر دارند و به موتور رشد اقتصادی شبکه‌ها تبدیل شده‌اند.

توکن ARB که در ماه مارس ۲۰۲۳ به‌صورت ایردراپ بین کاربران فعال شبکه توزیع شد، عرضه‌ای ۱۰ میلیارد واحدی دارد که بخش قابل‌توجهی از آن برای جامعه کاربری، تیم توسعه و خزانه بنیاد آربیتروم درنظر گفته شده است. کاربران با داشتن این توکن می‌توانند درباره پیشنهادات مهم، تخصیص بودجه‌ها و مسیر توسعه آینده رأی دهند. نکته مهم اینجاست که کارمزد تراکنش‌ها در آربیتروم همچنان با اتر (ETH) پرداخت می‌شود، بنابراین ARB صرفاً جنبه حاکمیتی و اقتصادی دارد، نه عملکردی در سطح تراکنش‌ها.

در سمت مقابل، توکن OP زودتر و در ماه مه ۲۰۲۲ راه‌اندازی شده است. عرضه کل این توکن ۴.۲۹ میلیارد واحد است که طی چند سال به بازار تزریق می‌شود. برخلاف ARB، توکن OP علاوه بر نقش حاکمیتی، در فرآیند توسعه‌ اکوسیستم و تامین مالی پروژه‌ها نیز نقش مستقیم دارد و می‌توان با آن کارمزد تراکنش‌ها را پرداخت کرد.

آینده آربیتروم و آپتیمیزم؛ رقابتی برای تسلط بر اکوسیستم راهکارهای لایه ۲

هر دو شبکه آربیتروم و آپتیمیزم از راهکارهای لایه ۲ محبوب اتریوم‌اند و برنامه‌های جاه‌طلبانه‌ای برای آینده دارند. آپتیمیزم قصد دارد با پروژه سوپرچین خود چندین شبکه لایه دو را در قالب ساختاری واحد به هم متصل کند. این طرح با استفاده از استاندارد جدید ERC-7802، ارتباط میان شبکه‌ها و انتقال توکن‌ها را ساده‌تر می‌کند.

در سمت دیگر، آربیتروم با معرفی فریم‌ورک آربیتروم اوربیت (Arbitrum Orbit) در حال ایجاد نسل بعدی مقیاس‌پذیری است. این فریم‌ورک به توسعه‌دهندگان اجازه می‌دهد تا شبکه‌های لایه ۳ مخصوص خود را راه‌اندازی کنند. به‌عبارتی، هر پروژه می‌تواند بلاکچین اختصاصی خود را با استفاده از امنیت و فناوری آربیتروم بسازد.

یکی از اهداف اصلی آربیتروم در سال ۲۰۲۵، غیرمتمرکزسازی کامل سیکوئنسر خود است تا از تمرکززدایی واقعی و جلوگیری از سانسور تراکنش‌ها اطمینان حاصل شود.

جمع‌بندی: کدام بهتر است؟

آربیتروم و آپتیمیزم هر دو ستون‌های اصلی اکوسیستم لایه ۲ اتریوم هستند، اما رویکردشان متفاوت است. آپتیمیزم روی همکاری، تعامل و ساخت زیرساختی واحد تمرکز دارد؛ در حالی که آربیتروم بر عملکرد بالا، اکوسیستم دیفای و فراهم کردن بستری برای راه‌اندازی بلاکچین‌های لایه ۳ اختصاصی تمرکز کرده است.

استفاده از آربیتروم یا آپتیمیزم به خواسته شما بستگی دارد. اگر به دنبال سرعت بالا، نقدینگی زیاد و اکوسیستمی پیشرفته هستید، آربیتروم گزینه مناسب‌تری است. اما اگر هدف شما تعامل سریع و ساده با اکوسیستم اتریوم است، آپتیمیزم انتخاب هوشمندانه‌تری خواهد بود.

سوالات متداول