بیت کوین همیشه در معرض تهدیدها و خطرات مختلفی قرار داشته و نگرانی از نابودی و فروپاشی شبکه آن از ابتدا یک موضوع بحث‌برانگیز بوده است. اما آیا نابودی بیت کوین به معنای از کار افتادن فناوری بلاک چین آن است؟ یا سقوط کامل ارزش بازار بیت کوین؟ در این مقاله قصد داریم تهدیدات مختلفی که می‌توانند موجب نابودی بیت کوین شوند را بررسی کنیم. تهدیداتی از جمله حمله ۵۱ درصدی یا کامپیوترهای کوانتومی و تهدیدات بیرونی مثل ممنوعیت‌های دولتی یا فروپاشی صرافی‌ها که می‌توانند تمامیت شبکه بیت کوین را به چالش بکشند. همچنین با توجه به احتمال وقوع، شدت اثر و قابلیت تاب‌آوری شبکه بیت کوین ارزیابی می‌کنیم که چه سناریوهایی می‌توانند نابودی این ارز دیجیتال را به همراه داشته باشند.
منظور از نابودی بیت کوین چیست؟
قبل از این بررسی کنیم چه چیزی می‌تواند باعث نابودی بیت کوین شود، بهتر است شفاف‌سازی کنیم که منظور از «نابودی بیت کوین» چیست و چه معیاری می‌تواند آن را تعیین کند. شاید هنگام شنیدن درباره نابودی بیت کوین، ضعف شدید شبکه به ذهن ما برسد یا شاید به نابودی کامل بلاک چین آن فکر کنیم. اما نابودی بیت کوین دقیقاً کدام است؟ در اینجا سه بعد کلیدی را برای تعریف نابودی بیت کوین توضیح می‌دهیم.
۱. تعطیلی کارکرد شبکه بیت کوین و از کار افتادن فنی آن
اگر بلاک چین بیت کوین نتواند تراکنش‌ها را تایید کند یا ماهیت تغییرناپذیری خود را از دست دهد، عملاً شبکه بیت کوین از کار خواهد افتاد. یعنی حتی اگر واحدهای «بیت کوین» در آن زنجیره وجود داشته باشند، امکان استفاده، انتقال یا اعتماد به این ارز دیجیتال دیگر وجود نخواهد داشت.
به بیان دیگر، نابودی فنی شبکه بیت کوین یعنی از بین رفتن قابلیت اجماع، سازوکارهای استخراج یا سازوکارهای امنیتی بلاک چین.
بیشتر بخوانید: الگوریتم اثبات کار چیست و چگونه کار می‌کند؟
۲. کاهش ارزش بازار به سطح تقریباً صفر
در حالت نابودی کامل، ارزش بازار بیت کوین یا مارکت کپ آن باید به نزدیک صفر سقوط کند یا به گونه‌ای باشد که کاربران و سرمایه‌گذاران اساساً باور به بازگشت سرمایه نداشته باشند. این وضعیت وقتی رخ می‌دهد که تقاضا برای هولد کردن یا معامله BTC تقریباً به صفر برسد یا هزینه نگهداری و ریسک آن بسیار بالا برود.
نکته مهم این است که «کاهش شدید ارزش» با «نابودی کامل» متفاوت است؛ یک سقوط قیمت بزرگ ممکن است آسیب جدی وارد کند اما لزوماً به معنی نابودی نیست.
۳. از بین رفتن پذیرش، نقدشوندگی و اعتماد عمومی
حتی اگر شبکه بیت کوین از نظر فنی پابرجا بماند و ارزش بازار آن نیز خوب باشد، اگر اکثریت کاربران، مؤسسات مالی، بازارها یا دولت‌ها به پذیرش آن خاتمه دهند، کاربرد بیت کوین به شدت محدود خواهد شد.
در این حالت، بیت کوین مانند یک دارایی بدون بازار می‌ماند؛ اگر نقدشوندگی وجود نداشته باشد، تریدرها نمی‌توانند آن را تبدیل کنند یا از آن استفاده کنند. پس نابودی بیت کوین می‌تواند به معنای از بین رفتن اکوسیستم پیرامونی، مثل صرافی‌ها، کیف پول‌ها، خدمات نگهداری و واسطه‌ها، و فروپاشی اعتماد به آن باشد.
به صورت کلی برای هر خطری که شبکه بی کوین را به صورت جدی تهدید کند می‌توان ۳ معیار احتمال وقوع، شدت اثر و قابلیت بازیابی یا تاب‌آوری را سنجید. تاب‌آوری به معنای توانایی بازگشت از آشفتگی‌ها به وضعیت پایدار است؛ سیستمی که پس از ضربه نتواند به حالت پایدار بازگردد، آسیب‌پذیرتر است.
| معیار | توضیح | نقش در سنجش نابودی |
| احتمال وقوع | احتمال اینکه سناریوی معینی رخ دهد (مثلاً حمله کوانتومی) | هرچه احتمال بیشتر باشد، تهدید جدی‌تر در نظر گرفته می‌شود. |
| شدت اثر | میزان خسارت واردشده (مثلاً سقوط کامل، تعطیل شدن شبکه، نابودی اعتماد) | سناریویی که اثرش کم باشد، نابودی کامل محسوب نمی‌شود. |
| قابلیت تاب‌آوری | پس از رخداد، آیا امکان بازسازی، اصلاح یا بازگشت وجود دارد؟ | اگر پس از ضربه، شبکه نتواند ترمیم شود، آن ضربه به سمت نابودی کامل نزدیک‌تر است |
با استفاده از این چارچوب، در بخش‌های بعدی مقاله می‌توان هر سناریو را از حیث این سه معیار ارزیابی کرد تا ببینیم آن سناریو چقدر قدرت نابودی کامل بیت کوین را دارد.
بررسی احتمال نابودی بیت کوین در صورت وقوع ریسک‌ها و خطرات مختلف
در این جدول احتمال وقوع هر یک از ریسک‌های امنیتی ذکرشده در پایین را بررسی کردیم. همانطور که می‌بینید، قابلیت تاب‌اوری شبکه بیت کوین در صورت وقوع هر کدام متوسط یا بالا است و این نشان می‌دهد نابودی شبکه بیت کوین، حداقل با شرایط کنونی، تهدید شدیدی محسوب نمی‌شود.
| سناریو | احتمال وقوع | شدت اثر | قابلیت تاب‌آوری |
| حمله ۵۱ درصدی | پایین | بالا | متوسط |
| تهدید کامپیوترهای کوانتومی | پایین (در حال حاضر) | بالا | متوسط (راهکارهای رمزنگاری پسا-کوانتومی) |
| ممنوعیت دولتی | متوسط | متوسط | بالا (بیت کوین غیرمتمرکز است) |
| باگ پروتکل | متوسط | بالا | بالا (اما بستگی به سرعت واکنش دارد) |
| تمرکز در استخراج و استخرهای متمرکز | بالا | متوسط | متوسط (بستگی به گسترش و توزیع هش‌ریت دارد) |
| فروپاشی اکوسیستم (صرافی‌ها) | متوسط | بالا | بالا (ممکن است نقدشوندگی و اعتماد کاهش یابد) |
نابودی شبکه بیت کوین با حمله ۵۱ درصدی
حمله ۵۱ درصدی زمانی رخ می‌دهد که یک فرد یا گروه بتواند بیش از ۵۰ درصد قدرت محاسباتی یا هش‌ریت شبکه را در اختیار بگیرد.
در این حالت، مهاجمان می‌توانند جلوی تایید تراکنش‌های جدید را بگیرند، پرداخت‌ها را متوقف کنند یا تراکنش‌هایی را که خودشان انجام داده‌اند، معکوس کنند، یعنی امکان دو بار خرج کردن (Double Spending) فراهم می‌شود.
اما آیا این برای نابودی بیت کوین کافی است؟ دلایلی هست که حمله ۵۱ درصدی کامل روی شبکه بیت کوین بعید است:
- هزینه بسیار بالا: کنترل ۵۱ درصد هش‌ریت شبکه بیت کوین نیازمند سخت‌افزار فراوان، برق زیاد و سرمایه کلان است.
- شبکه بزرگ و توزیع‌شده: بیت کوین یکی از امن‌ترین شبکه‌ها به دلیل مقیاس وسیع و مشارکت جهانی است.
شبکه‌های کوچکتر در دنیای رمزارزها بیشتر هدف این حملات قرار گرفته‌اند، اما تا به حال تهدیدی برای بیت کوین نبوده است.
در نتیجه، اگرچه حمله ۵۱ درصدی یک تهدید جدی برای شبکه‌های کوچکتر است، احتمال رخ دادن آن در بیت کوین به دلیل هزینه و ساختار گسترده آن کم است، اما اگر رخ دهد، پیامدهای آن می‌تواند بیت کوین را به نابودی بکشاند، خصوصاً در بعد اعتماد و ارزش بازار.
تهدید کامپیوترهای کوانتومی و بیت کوین
بیت کوین برای تضمین امنیت خود از الگوریتم‌های رمزنگاری عمومی مثل ECDSA و SHA-256 استفاده می‌کند. کامپیوترهای کوانتومی به صورت بالقوه می‌توانند با استفاده از الگوریتم‌هایی مثل «شر» (Shor’s algorithm) کلید خصوصی را از کلید عمومی استخراج کنند.
اگر این امکان فراهم شود، مهاجم می‌تواند کنترل رمزارزهایی را که کلید عمومی آنها فاش شده است به دست گیرد. طبق گزارشی از Deloitte، تقریباً ۲۵ درصد از بیت کوین موجود در آدرس‌هایی نگهداری می‌شود که به لحاظ رمزنگاری در برابر حمله کوانتومی آسیب‌پذیر هستند.
توسعه‌دهندگان بیت کوین در حال پیشنهاد تغییراتی هستند تا آدرس‌های آسیب‌پذیر را تغییر دهند و آنها را به آدرس‌های مقاوم در برابر کامپیوترهای کوانتومی منتقل کنند.
اگر مهاجمان کوانتومی بتوانند سریع‌تر عمل کنند و معلوم شود که امکان حمله به بیت کوین را دارند، ممکن است اعتماد عمومی به بیت کوین سقوط کند و قیمت آن به شدت کاهش یابد.
خبر خوب اینجا است که در حال حاضر وضعیت پیشرفت کامپیوترهای کوانتومی و قدرت محاسباتی آنها در مراحل اولیه است و هنوز کامپیوتر کوانتومی واقعی قوی برای شکستن رمزنگاری بیت کوین به صورت عملی وجود ندارد.
برای مقابله با این تهدید، راهکارهایی مانند مهاجرت به رمزنگاری پسا-کوانتومی مطرح است که در برابر حملات کوانتومی مقاوم‌اند. بنابراین شدت اثر تهدید کامپیوترهای کوانتومی می‌تواند زیاد باشد، اما در حال حاضر احتمال وقوع آن کم است.
کامپیوترهای کوانتومی چه زمانی می‌توانند بیت کوین را نابود کنند؟
در عمل امروز، کامپیوترهای کوانتومی هنوز به میزانی که بتوانند رمزنگاری بیت کوین را به‌طور عملی شکست دهند، نرسیده‌‌اند. شرکت‌های بزرگ کوانتومی نمونه‌هایی با صدها کیوبیت فیزیکی (Physical Qubits) ساخته‌اند، اما شکستن کلیدهای بیت کوین نیازمند سیستم‌های بسیار بزرگ‌تری است که احتمالاً به شمار قابل‌توجهی از کیوبیت منطقی (Logical Qubits) نیاز دارد؛ برآوردها بین چند هزار تا صدها هزار (یا حتی میلیون‌ها) کیوبیت متفاوت است.
از نظر زمانی، نهادهای امنیتی و پژوهشی توصیه کرده‌اند که آماده‌سازی از هم‌اکنون لازم است، اما «روز تهدید» به‌طور محافظه‌کارانه در بازه دهه بعدی تا سال‌های ۲۰۳۰–۲۰۳۵ پیش‌بینی می‌شود. به همین خاطر گزارش‌ها و مراکز ملی امنیت سایبری برنامه‌های مهاجرت به رمزنگاری پسا‌کوانتومی را تا آن بازه زمانی توصیه می‌کنند.
در عین حال، پژوهش‌های تازه نشان می‌دهند که نیازمندی‌های سخت‌افزاری چنین کاری ممکن است با پیشرفت‌های فنی کاهش یابد؛ یعنی عدد دقیق تعداد کیوبیت لازم هنوز نامشخص است و دامنه برآوردها وسیع است. در مجموع احتمال وقوع تهدید کوانتومی فعلاً پایین ارزیابی می‌شود، اما اثر آن در صورت بروز بسیار بالا خواهد بود، بنابراین مهاجرت تدریجی به الگوریتم‌های پسا‌کوانتومی و آماده‌سازی تا دهه ۲۰۳۰ جزو اقدامات مهم است.
آیا ممنوعیت دولت‌ها می‌تواند باعث نابودی بیت کوین شود؟
تا همینجا هم دیده‌ایم که پذیرش یا ممنوعیت دولت‌ها می‌تواند تاثیر بسزایی روی نوسانات قیمت بیت کوین بگذارد. دولت‌ها ممکن است معاملات بیت کوین را ممنوع کنند یا قوانین سخت‌گیرانه‌ای برای آن وضع کنند.
وقتی یک کشور بزرگ مثل چین ممنوعیت کامل اعمال می‌کند، تأثیر آن بر قیمت و نقدشوندگی بیت کوین کاملاً محسوس است. در سپتامبر ۲۰۲۱ (شهریور ۱۴۰۰)، چین تمام معاملات ارز دیجیتال را غیرقانونی اعلام کرد. پس از اعلام این ممنوعیت، قیمت بیت کوین بیش از ۸ درصد سقوط کرد.
چنین ممنوعیتی فعالیت صرافی‌ها، خدمات کیف پول‌ها و استخراج بیت کوین را از بازار رسمی بیرون کند. وقتی خدمات رسمی حذف شوند، کاربران مجبور می‌شوند به صرافی‌های غیررسمی یا غیرقانونی یا دور زدن ممنوعیت‌ها روی بیاورند. کاهش حجم معاملات قانونی هم می‌تواند نقدشوندگی را کاهش دهد.
چنین ممنوعیتی اگر در چند کشور بزرگ هم‌زمان اتفاق بیفتد، ممکن است پذیرش بین‌المللی بیت کوین را سخت کند. تشدید مقررات در بازار ارزهای دیجیتال، نوسانات قیمت را افزایش می‌دهد و باعث ایجاد ترس سرمایه‌گذاران است.
اما واقعیت این است که ممنوعیت کامل بیت کوین، همیشه قابل اجرا نیست: بیت کوین غیرمتمرکز است و امکان فعالیت پنهانی آن وجود دارد. به عنوان مثال، پس از ممنوعیت چین، استخراج و معاملات به کشورهای دیگر منتقل شد و هش‌ریت شبکه دوباره توزیع شد.
همینطور باید در نظر بگیریم که تعداد روزافزونی از کشورها معاملات و خدمات بیت کوین را بیشتر کرده‌اند و آن را در سطح عمومی و دولتی پذیرفته‌اند. تایید ETFهای بیت کوین در آمریکا نقطه عطفی در پذیرش بیت کوین از سوی سرمایه‌گذاران نهادی و عمومی بود. اکنون بیت کوین به قدری در کشورهای مختلف فراگیر و رسمی شده که معکوس این روند متحمل به نظر نمی‌رسد.
در نتیجه، ممنوعیت دولتی یکی از خطرات مهم است، مخصوصاً اگر چند کشور بزرگ با هم همکاری کنند. ولی تنها این عامل به تنهایی به «نابودی بیت کوین منجر نمی‌شود مگر اینکه با سایر تهدیدها ترکیب شود.
باگ پروتکل یا خطای بحرانی در نرم‌افزار
زمانی که بحث نابودی بیت کوین به میان می‌آید، ساده‌ترین چیزی که به ذهن می‌رسد ایجاد یک اشکال یا باگ در شبکه و نرم‌افزار بیت کوین است. یک باگ در نرم‌افزار بیت کوین می‌تواند مکانیزم اجماع آن را زیر سوال ببرد.
حتی یک نمونه تاریخی هم از وقوع چنین اتفاقی وجود دارد. در ۱۵ آگوست ۲۰۱ (۲۴ مرداد ۱۳۸۹)، یک باگ در بررسی تراکنش‌ها باعث شد در بلاک ۷۴٬۶۳۸ تعداد ۱۸۴ میلیارد بیت کوین ایجاد شود؛ یعنی تعداد بیت کوین‌ها فراتر از سقف تعیین شده شبکه رفت که ۲۱ میلیون است. این باگ به دلیل اوورفلو (Overflow) در جمع خروجی‌ها اتفاق افتاد.
برای اصلاح این باگ، توسعه‌دهندگان در کمتر از پنج ساعت یک سافت فورک ارائه دادند که تراکنش‌های اوورفلو را رد می‌کرد. سپس بلاک چین به وضعیت قبل بازگردانده شد.
این حادثه نشان داد که حتی در یک سیستم توزیع‌شده و امن مانند بیت کوین، یک اشتباه نرم‌افزاری می‌تواند نظم مالی شبکه را مختل کند.
علاوه بر باگ‌های عمده، بیت کوین شامل تعدادی آسیب‌پذیری شناخته‌شده است که اطلاعات و جزئیات دقیق همه آنها را می‌توانید در سایت CVE ببینید.
در پروژه‌های بلاک‌چینی تقریباً ۷۰ درصد از آسیب‌پذیری‌ها از نوع مشکلات عمومی نرم‌افزاری هستند، اما برخی الگوهای خاص به بلاک چین‌ها مربوط‌اند که می‌تواند خطرناک‌تر باشند. مطالعات نشان می‌دهند بخش‌هایی مانند مکانیزم اجماع، کیف پول و شبکه بیشتر در معرض خطا هستند.
اگر یک خطای بحرانی رخ دهد که نتوان آن را سریع اصلاح کرد، اعتماد کاربران سقوط می‌کند، تراکنش‌ها متوقف می‌شوند و ممکن است شبکه برای مدتی از کار بیفتد. این وضعیت می‌تواند به سمت نابودی نزدیک شود.
بنابراین، وجود باگ پروتکلی یکی از تهدیدات جدی است؛ به شرطی که ترکیب شود با سایر عوامل مثلاً عدم به‌روزرسانی یا نبود جامعه فعال برای رفع خطا.
متمرکز شدن قدرت در استخراج و استخرهای بیت کوین
در حال حاضر چند استخر بزرگ استخراج بیت کوین بخش عمده‌ای از هش‌ریت شبکه را کنترل می‌کنند. برای مثال استخرهای AntPool و Foundry USA هر کدام درصد بزرگی از قدرت استخراج را دارند.
وقتی قدرت استخراج متمرکز باشد، آن استخرها می‌توانند بر انتخاب تراکنش‌ها اثر بگذارند یا تراکنش‌ها را سانسور کنند.
همچنین تمرکز قدرت استخراج می‌تواند امکان حمله ۵۱ درصدی را افزایش دهد، مخصوصاً اگر چند استخر بزرگ تصمیم به همکاری و تبانی بگیرند.
تولید ASIC که سخت‌افزار مخصوص استخراج بیت کوین است نیز در سال‌های اخیر در دست چندین شرکت قدرتمند و بزرگ بوده است. شرکت‌های بزرگ و معدودی کنترل تولید ASIC در بازار را در اختیار دارند. این باعث می‌شود تامین سخت‌افزار استخراج همیشه به نفع این شرکت‌ها باشد.
اگر سخت‌افزار استخراج محدود به چند کشور یا چند شرکت خاص باشد، فشار سیاسی یا مقرراتی روی این شرکت‌ها می‌تواند سبب اختلال شدید شود. البته این مورد با اینکه همیشه یکی از نگرانی‌های جدی تحلیلگران بازار بوده، هیچگاه باعث بروز مشکل در شبکه بیت کوین نشده است.
آیا امکان فروپاشی اکوسیستم بیت کوین صرافی‌ها وجود دارد؟
صرافی‌های متمرکز نقشی کلیدی در بازار بیت کوین دارند؛ آنها محل تبدیل ارز فیات به بیت کوین، بازارگردانی و ارائه خدمات کیف پول امانی هستند. اگر یکی از صرافی‌های بزرگ ورشکست شود، موجی از عدم اعتماد ایجاد می‌شود. مثال واضح و شناخته‌شده‌ای از این قضیه سقوط صرافی FTX است.
وقتی صرافی‌ها دسترسی به وجوه کاربران را محدود کنند یا برداشت‌ها را ببندند، کاربران نمی‌توانند بیت کوین خود را خارج کنند. این امر اعتماد را می‌شکند. همچنین نقدینگی در بازارها وابسته به خدمات صرافی‌ها است. اگر نقدینگی کم شود، مبادله بیت کوین سخت‌تر و قیمت‌ها بی‌ثبات خواهند شد.
اگر ذخایر دارایی صرافی‌ها آسیب ببیند یا امنیت آنها طی هک و کلاهبرداری به خطر بیفتد، تنش بزرگی در بازار به وجود می‌آید و کاربران می‌توانند دارایی خود را از دست بدهند. کاهش موجودی بیت کوین در صرافی‌ها امری عادی و نشانه‌ای از خروج موقت سرمایه از بازار است، اما اگر ادامه داشته باشد، می‌تواند نشان‌دهنده کمبود نقدینگی دائمی باشد.
بعضی اوقات ضرر مالی صرافی‌ها چنان زیاد است که اعلام ورشکستگی می‌کنند، مانند آنچه در صرافی FTX اتفاق افتاد. در اکثر مواقع صرافی‌ها هنگام هک شدن یا ضرر مالی تلاش می‌کنند دارایی کاربران را به آنها برگردانند و امنیت را تضمین کنند.
تا به حال هیچ وقت پیش نیامده که با به خطر افتادن صرافی‌ها، شبکه بیت کوین به سمت نابودی کشیده شود. احتمال چنین اتفاقی نیز نادر است، اما هک و ورشکستگی صرافی‌های بزرگ همیشه باعث نوسانات قیمت بیت کوین می‌شود.
جمع‌بندی
مهم‌ترین عوامل تهدیدکننده بیت کوین شامل حملات فنی نظیر حمله ۵۱ درصدی، تهدیدات ناشی از پیشرفت کامپیوترهای کوانتومی، ممنوعیت‌های دولتی و باگ‌های پروتکلی هستند. اما باید توجه داشت که شبکه بیت کوین به دلیل ویژگی‌های منحصر به فرد خود، از جمله غیرمتمرکز بودن و مقیاس وسیع، توانایی بالایی در مقابله با بسیاری از این تهدیدات دارد.
هر چند این تهدیدات می‌توانند تاثیرات جدی بر اعتماد عمومی، ارزش بازار و حتی عملکرد شبکه داشته باشند، اما در حال حاضر احتمال وقوع این سناریوها به شکلی که منجر به نابودی کامل بیت کوین شود کم است. بیت کوین به دلیل تاب‌آوری بالای خود، می‌تواند از بسیاری از این بحران‌ها به خوبی بازگردد.
پرسش‌های متداول
در حال حاضر احتمال نابودی کامل بیت کوین بسیار پایین است.
از نظر تئوری بله، اما در عمل فعلاً خیر. اجرای چنین حمله‌ای نیازمند در اختیار داشتن بیش از نیمی از توان پردازشی کل شبکه است که هزینه و پیچیدگی بسیار بالایی دارد.
در آینده بله، اما در حال حاضر قدرت لازم برای شکستن رمزنگاری بیت کوین را ندارند.
دولت‌ها می‌توانند با وضع قوانین سخت‌گیرانه یا ممنوعیت‌ها، دسترسی به بازار بیت کوین را محدود کنند، اما نابودی آن توسط دولت‌ها غیرممکن است چون بیت کوین غیرمتمرکز است.
چنین اتفاقاتی معمولاً باعث نوسانات شدید قیمتی و کاهش اعتماد موقت می‌شوند، اما شبکه بیت کوین به خودی خود از بین نمی‌رود.
ترکیبی از چند عامل، مانند حمله فنی گسترده، سقوط بازار و از دست رفتن اعتماد عمومی، می‌تواند خطرناک‌ترین حالت باشد.
