وب ۳ که بسیاری از افراد آن را گام مهم بعدی در توسعهٔ اینترنت می‌دانند، می‌تواند یک تغییر پارادایم مهم در دنیای اینترنت باشد. تمرکززدایی، منبع‌باز بودن، افزایش مشارکت و نفع مالی مصرف‌کنندگان مهم‌ترین پایه‌های وب ۳ است. در این مقاله می‌خواهیم با جزئیات در مورد این فناوری آشنا شویم و ببینیم که WEB 3.0 چیست؟ چه کاربردها و ویژگی‌هایی دارد، ارتباط آن با مفاهیم رمزارزی مانند بلاک چین، متاورس و NFT چیست و چگونه بر زندگی کاربران تاثیر خواهد گذاشت.
وب ۳ چیست؟
وب ۳ ایده‌ای برای بازتعریف شبکهٔ جهانی وب (WWW) است که مفاهیمی مانند منبع‌باز بودن، تمرکززدایی، فناوری بلاک چین و اقتصاد مبتنی بر توکن را در برمی‌گیرد. وب ۳ در واقع نسل سوم اینترنت است که در آن کاربران نقش بیشتری ایفا خواهند کرد. از این نظر، وب ۳ با وب ۲ مقایسه می‌شود، جایی که در آن کنترل بخش بزرگی از اطلاعات و داده‌های اینترنت در دست غول‌های بزرگ فناوری مانند گوگل و مایکروسافت قرار دارد، اما وب ۳ فضایی است که در آن کنترل داده‌ها به‌صورت توزیع‌شده است و کاربران بیشترین نقش را در آن دارند. اصطلاح WEB 3.0 که جزو پر جستجوترین اصطلاحات ارز دیجیتال است، اولین بار در سال ۲۰۱۴ توسط گوین وود، هم‌بنیان‌گذار اتریوم و بنیان‌گذار پولکادات مطرح شد و در سال ۲۰۲۱ به‌صورت گسترده بر سر زبان‌ها افتاد و موردتوجه علاقه‌مندان به ارزهای دیجیتال قرار گرفت.
تاریخچه اینترنت از وب ۱ تا وب ۳
برای اینکه دید بهتری نسبت به وب ۳ و تفاوت‌های آن نسبت به نسل‌های قبلی داشته باشیم، بهتر است ابتدا ماهیت دو نسل قبلی را بررسی کنیم.
وب ۱
اینترنت نسل اول در دههٔ نود میلادی و به کمک سه فناوری بنیادی HTML، URL، و HTTP
به‌تدریج در میان عامه مردم فراگیر شد. با معرفی اولین نسخه‌های مرورگرهای وب مانند نت‌اسکیپ نویگیتور (Netscape Navigator)، کاربران دسترسی بهتری به محتوای موجود در اینترنت پیدا کردند و می‌توانستند راحت‌تر از گذشته اخبار و اطلاعات را دریافت کنند. این تعامل با محبوبیت بانکداری و تجارت آنلاین بهبود پیدا کرد.
اما وب ۱ یک ارتباط کاملا یک‌طرفه بود. عدهٔ اندکی تمام محتوای موجود در وب را تولید می‌کردند و اکثریت کاربران وب، فقط می‌توانستند از این محتوا استفاده کنند و هیچ نقشی در تولید محتوا و اضافه کردن اطلاعات به وب نداشتند.
وب ۲
نسل دوم وب یا همان وب ۲ تغییری انقلابی در اینترنت ایجاد کرد. این اتفاق به تدریج از دهه ۲۰۰۰ میلادی و با افزایش دسترسی قشرهای بیشتری از کاربران به اینترنت همراه آغاز شد. اما عامل اصلی شکوفایی نسل دوم وب، پیدایش شبکه‌های اجتماعی بود. گسترش شبکه‌های اجتماعی باعث شد که کاربران اینترنت فقط بیننده و استفاده‌کننده از محتوا نباشند، بلکه خود آنها می‌توانستند تولید محتوا کنند.
گسترش وب ۲ سرعت گردش اطلاعات در فضای مجازی را به‌طرز چشمگیری بالا برد و به تمام کاربران کمک کرد که بتوانند مشارکت بیشتری در وب و شبکه‌های اجتماعی داشته باشند. به تدریج شرکت‌هایی که در این حوزه فعالیت می‌کردند، قدرت بیشتری به دست آوردند و بعضی از آنها با کنار زدن صنایع بزرگ، به باارزش‌ترین شرکت‌های جهان تبدیل شوند. گوگل، فیسبوک (متا)، توییتر (ایکس) و مایکروسافت تعدادی از غول‌های فناوری هستند که در همین دوره به قدرت رسیدند. این روند در حوزهٔ فناوری متوقف نشد و به سایر صنایع مانند خرده‌فروشی، حمل و نقل، سفر، سرگرمی، تحویل غذا، فروش کالا و خدمات آنلاین گسترش پیدا کرد و شرکت‌هایی مانند آمازون، نتفلیکس، ایر بی‌ان‌بی و اوبر به سرعت رشد کردند.
وب ۲ باعث بهبود زندگی میلیون‌ها انسان شده است، اما مشکلاتی را نیز به همراه دارد؛ رشد بی‌حدوحصر غول‌های فناوری که کنترل داده‌های صدها میلیون کاربر را در اختیار دارند.
وب ۳
رشد چشمگیر شبکه‌های اجتماعی باعث شد داده‌های کاربران به‌صورت «متمرکز» در اختیار تعداد محدودی از شرکت‌ها قرار بگیرد؛ اما در همان سال‌ها که وب ۲ به‌سرعت در حال رشد بود، ساتوشی ناکاموتو بیت کوین را به دنیا معرفی کرد. با پیدایش بیت کوین، مفهوم «عدم تمرکز» نیز به تدریج جای خود را در میان کاربران فعال در اینترنت باز کرد. این دو مفهوم که در تقابل با یکدیگر بودند، به‌صورت همزمان پیش رفتند.
تجربهٔ موفق بیت کوین در تمرکززدایی از امور مالی، این ایده را پرورش داد که می‌توان تمرکززدایی را در سایر امور مانند اینترنت هم به کار برد. این ایده در طول سالیان بعد زمینه‌ساز پیدایش مفهوم «وب ۳» شد.
برنرز-لی (Berners-Lee) که یک دانشمند رایانه و از اولین توسعه‌دهندگان اینترنت در دههٔ نود میلادی است، در همان سال‌ها پیدایش وب ۳ در آیندهٔ نزدیک را پیش‌بینی کرده و آن را وب معنایی (Semantic Web) می‌نامد. او سه ویژگی اصلی را برای وب معنایی برمی‌شمارد؛ تمرکززدایی، طراحی از پایین به بالا و معناگرایی.
- تمرکززدایی: برنرز-لی معتقد بود که در وب معنایی، برای فرستادن هر مطلبی در وب، نیازی به دریافت هیچ مجوزی از یک کنترل‌گری مرکزی وجود ندارد. بنابراین هیچ نقطهٔ شکست واحدی در این وب وجود ندارد و سانسور در آن امکان‌پذیر نخواهد بود.
- طراحی از پایین به بالا: به اعتقاد برنرز-لی، در وب معنایی به جای اینکه اینترنت توسط گروه کوچکی از متخصصان توسعه یابد و کنترل شود، همه کاربران در توسعهٔ آن مشارکت خواهند داشت.
- معناگرایی: برنرز-لی در مقاله‌ای که در سال ۲۰۰۱ منتشر کرد، ادعا کرد که کامپیوترها در حال حاضر هیچ راهی برای پردازش معنایی زبان ندارند و درواقع بافت واقعی یک کلمه یا جمله را متوجه نمی‌شوند. چشم‌انداز برنرز-لی برای وب معنایی این بود که کامپیوترها باید به مرحله‌ای برسند که معنای عبارات و جملات را متوجه شوند. در حال حاضر، فناوری‌هایی مانند چت جی‌پی‌تی (ChatGPT) و گوگل بارد (Gbard) که با استفاده از هوش مصنوعی توسعه پیدا کرده‌اند، تا حدود زیادی این پیش‌بینی برنرز-لی را محقق کرده‌اند.
وب ۳ چگونه کار می‌کند؟
در وب ۲، زمانی که کاربر از پلتفرم‌هایی مانند یوتیوب و اینستاگرام استفاده می‌کند، این پلتفرم‌ها داده‌های کاربران را جمع‌آوری کرده و آنها را تحت مالکیت خود درمی‌آورند، حتی ممکن است در جهت منافع مالی یا غیرمالی خود از این داده‌ها استفاده کنند.
اما در وب ۳، کاربران با استفاده از کیف پول‌هایشان با وب‌سایت‌ها و برنامه‌های مختلف ارتباط برقرار خواهند کرد. زمانی که کاربر قصد خروج از حساب کاربری خود در یک وب‌سایت را داشته باشد، اتصال والت خود با آن سایت را قطع خواهد کرد و با خروجش، اطلاعات خود را از آن سایت خارج خواهد کرد. از آنجا که کاربر مالک داده‌ها و اطلاعاتش خواهد بود، می‌تواند تصمیم بگیرد که برای ارائهٔ این داده‌ها به دیگران از آنها پول دریافت کند یا خیر.
یکی دیگر از جنبه‌های عملکردی وب ۳.۰، نیمه‌ناشناس بودن کاربران در این فضاست. حریم خصوصی کاربران در وب ۳ رعایت می‌شود و تنها چیزی که بیانگر هویت آنهاست، آدرس کیف پول‌شان است. بنابراین، حتی اگر کسی بتواند فعالیت یک کیف پول را رصد کند، متوجه نخواهد شد که آن کیف پول متعلق به چه کسی است. در واقع اطلاعات شخصی کاربران محفوظ اما رفتار آنها در وب قابل‌رصد خواهد بود.
ویژگی‌های اصلی WEB 3.0
با اینکه هنوز تعریف مشخص و دقیقی از وب ۳.۰ ارائه نشده است، اما چندین ویژگی متمایز دارد که در ادامه آنها را بررسی خواهیم کرد.
تمرکززدایی
تمرکززدایی بنیادی‌ترین تفاوت وب ۳ با نسل‌های پیشین وب است. در وب ۲ اطلاعات به‌صورت متمرکز در در سرورهای بزرگ ذخیره می‌شوند. اما در وب ۳، داده‌ها در چند سیستم که در موقعیت‌های مکانی مختلفی قرار دارند ذخیره می‌شوند. فایل کوین یکی از پروژه‌های موفقی است که در این زمینه فعالیت می‌کند.
مالکیت کاربران بر داده‌های خود
در وب ۳ کاربران مالک حقیقی داده‌های خود هستند و خودشان تصمیم می‌گیرند که تا چه حد از داده‌های خود را در اختیار چه کسانی قرار دهند، آنها حتی می‌توانند با فروش داده‌های خود درآمد کسب کنند.
عدم نیاز به اعتماد
برای استفاده از WEB 3.0، کاربران نیازی به دریافت اجازه از هیچ نهاد و سازمانی نخواهند داشت و لازم نیست به یک کنترل‌کنندهٔ مرکزی اعتماد کنند.
هوش مصنوعی
در وب ۳.۰ با تکیه بر فناوری‌های مبتنی بر یادگیری ماشین، یادگیری عمیق و پردازش زبان طبیعی، کامپیوترها می‌توانند درک‌معنادارتری از متون و مفاهیم داشته باشند و ارتباط بهتری با انسان‌ها برقرار کنند.
اتصال به تمام دستگاه‌ها و فراگیر بودن
در وب ۳ محتوا و اطلاعات بین تعداد زیادی از دستگاه‌ها که قابلیت اتصال به اینترنت را دارند به اشتراک گذاشته خواهد شد. این دستگاه‌ها محدود به کامپیوترها و گوشی‌های هوشمند نخواهد بود و ابزارها و وسایلی مانند خودروها و لوازم برقی مختلف نیز قابلیت ارتباط خواهند داشت. فناوری اینترنت اشیا در این زمینه نقش بزرگی خواهد داشت و ممکن است پروژه‌های رمزارزی مانند آیوتا کاربردی‌تر شوند.
وب ۳ و ارتباط آن با دنیای ارزهای دیجیتال
هر وقت سخن از وب ۳.۰ به میان می‌آید، معمولا به ارزهای دیجیتال هم اشاره می‌شود، چون بسیاری از پروژه‌های وب ۳ به ارزهای دیجیتال و فناوری بلاک چین متکی هستند. پروتکل‌های مبتنی بر ارزهای دیجیتال خدمات غیرمتمرکز مختلفی مانند زیرساخت محاسباتی، ذخیره‌سازی، پهنای باند، هاست و … را ارائه می‌دهند و با ارائه توکن به کاربرانی که در این امور مشارکت می‌کنند، به آنها انگیزه می‌دهند.
برای مثال، پروتکل لایوپیر (Livepeer) که در بلاک چین اتریوم پیاده‌سازی شده است، بازاری برای فراهم‌کنندگان زیرساخت‌های ویدیویی و برنامه‌های کاربردی مربوط به استریم کردن ویدیو است. این پروتکل می‌تواند نقش مهمی در حوزهٔ به اشتراک‌گذاری ویدیو در وب ۳ داشته باشد. به طور مشابه، پروژهٔ هلیوم بر روی ایدهٔ شبکه سراسری غیرمتمرکز بی‌سیم کار می‌کند. هلیوم مصرف‌کنندگان و کسب‌وکارهای کوچک را تشویق می‌کند تا یک پوشش سراسری بی‌سیم و غیرمتمرکز را پشتیبانی کنند. کاربران دیگر می‌توانند با متصل شدن به این شبکه و بدون نیاز به تامین‌گنندگان اینترنت که به‌صورت متمرکز فعالیت می‌کنند، داده‌ها را با سایرین با اشتراک بگذارند.
کاربران می‌توانند با مشارکت در این پروتکل‌ها، چه از روش‌های فنی و چه غیرفنی، درآمد کسب کنند. مصرف‌کنندگان این سرویس‌ها برای استفاده از خدمات هزینه‌ای می‌پردازند، درست مانند هزینه‌ای که برای ارائه‌دهندهٔ خدمات ابری مانند آمازون وب سرویس پرداخت می‌شود. این هزینه به‌عنوان درآمد به مشارکت‌کنندگان تعلق می‌گیرد و واسطه‌های بیهوده و پرهزینه حذف می‌شوند.
استفاده از توکن‌های غیرمثلی یا NFTها یکی دیگر از کاربردهای ارزهای دیجیتال در وب ۳ خواهد بود. با استفاده از NFTها می‌توان دارایی‌های دنیای واقعی را توکنیزه و وارد دنیای بلاک چین کرد. این قابلیت می‌تواند تحول بزرگی در نحوه اثبات مالکیت بر دارایی‌های فیزیکی در آینده باشد. همچنین استفاده از این توکن‌ها در دنیای متاورس هم می‌تواند یکی دیگر از کاربردهای NFT در وب ۳ باشد. متاورس دنیایی مجازی است که کاربران نقش اصلی را در ایجاد و نگهداری آن دارند. متاورس به افراد این امکان را می‌دهد که در یک محیط کاملا فراگیر و تعاملی با اشیا و افراد دیگر در ارتباط باشند. اشیا، زمین‌ها و دارایی‌های در این دنیای مجازی با استفاده از NFTها توکنیزه خواهند شد. با گسترش وب ۳، انتظار می‌رود متاورس به بستر اصلی برای تجارت، سرگرمی و تعاملات اجتماعی تبدیل شود. در حال حاضر پروژه‌های موفقی مانند سندباکس و دیسنترالند در حوزهٔ متاورس فعالیت می‌کنند و می‌توانند زمینه‌ساز گسترش حوزهٔ سرگرمی در وب ۳ باشند. از مهم‌ترین کاربردهای متاورس در وب ۳، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- خودکارسازی فرآیندها و استفاده از هوش مصنوعی
- پیاده‌سازی واقعیت مجازی و واقعیت افزوده در وب ۳
- شخصی‌سازی فعالیت‌های مجازی
- افزایش ارتباطات جهانی
- تغییر در نحوه اشتغال انسان‌ها
وب ۳ چگونه تصور همگان از اینترنت را تغییر خواهد داد؟
وب ۳ به‌دلیل ماهیت غیرمتمرکز آن که با استفاده از فناوری بلاک چین و قراردادهای هوشمند امکان‌پذیر شده است، می‌تواند با حذف نهادهای واسط و فرآیند‌های دستی هزینه‌ها را کاهش دهد. وب ۳ برای تمام کاربران تجربهٔ گشت‌وگذار بهتر و شخصی‌سازی شده‌تری فراهم می‌کند و به دلایلی که در ادامه ذکر می‌شود، می‌تواند تغییرات بزرگی در اینترنت و زندگی افراد داشته باشد.
وب‌گردی شخصی‌سازی‌شده
نمی‌توان منکر این شد که در دوران وب ۲.۰، تبلیغات در فضای وب بسیار زیاد و گاهی آزاردهنده است. در وب سه، کاربر می‌تواند حجم تبلیغاتی را که مشاهده می‌کند کنترل کند و حتی از دیدن تبلیغات درآمد به دست بیاورد.
موتورهای جستجوی بهینه
همان طور که قبلا اشاره شد، استفاده از موتورهای جستجویی که قابلیت فهم و تحلیل زبان انسان را دارند بسیار موثر خواهد بود. این مزیت می‌تواند به کسب و کارها کمک کند که وب‌سایت‌های خود را به طور ارگانیک‌تری برای موتورهای جستجو بهینه‌سازی کنند و از تکنیک‌های پیچیدهٔ مربوط به سئو استفاده نکنند. کاربر نیز نتیجهٔ بهتری از جستجوی خود به دست خواهد آورد و به مطلب موردنظر خود خواهد رسید.
رابط کاربری جذاب‌تر
وب ۳ یک فناوری چندبعدی است که این قابلیت را به برنامه‌های وب می‌دهد که تجربه کاربری بسیار بهتر و جذاب‌تری را در اختیار کاربران خود قرار دهند. برای مثال، سرویس نقشه گوگل را در نظر بگیرد. این سرویس در حال حاضر فقط برای جستجوی اماکن کاربرد ندارد. بلکه می‌توان از آن برای مسیریابی، مشاهدهٔ وضعیت ترافیک و دیدن امکانی مانند رستوران‌ها، پمپ بنزین‌ها، بانک‌ها، ادارات و … استفاده کرد.
انتقادات به مفهوم وب ۳
با اینکه عده‌ای به آیندهٔ مفهوم وب ۳ خوشبین هستند، اما انتقادات زیادی هم نسبت به این مفهوم مطرح شده است. برخی از منتقدین معتقدند که چیزی به اسم وب ۳ وجود خارجی ندارد و طرفداران آن صرفا با کنار هم قرار دادن کلماتی مانند عدم تمرکز، متاورس، هوش مصنوعی و بلاک چین این مفهوم را به وجود آورده‌اند. لیام پروون (Liam Proven)، نویسندهٔ مطرح وب‌سایت د رجیستر (The Register) که در حوزهٔ تکنولوژی فعالیت می‌کند، وب ۳ را یک «افسانه و داستان پریان» می‌داند.
ایلان ماسک، ثروتمندترین فرد جهان، به WEB 3.0 با شک و تردید می‌نگرد. او در توییتی گفت که وب ۳.۰ بیشتر کلمه‌ای برای بازاریابی به نظر می‌رسد تا واقعیت. همچنین جیمز گریملمن (James Grimmelmann)، استاد دانشگداه کرنل، وب سه را یک پوچ‌افزار می‌داند و معتقد است که حرکت اینترنت به سمت یک زیرساخت بلاک‌چین-محور، باعث متمرکزتر شدن آن می‌شود و داده‌های بیشتری را از کاربران جمع‌آوری می‌کند.
سخن پایانی
مفهوم اینترنت به‌سرعت در حال متحول شدن است و به سمتی پیش می‌رود که کاربران کنترل کاملی بر داده‌ها و حریم خصوصی خود داشته باشند. در این راه، فناوری بلاک چین و مفاهیمی مانند عدم تمرکز که حول همین فناوری شکل گرفته‌اند، نقش مهمی خواهند داشت.
وب ۳ هم یکی از این مفاهیم است که ارتباط نزدیکی با بلاک چین و دنیای ارزهای دیجیتال دارد. مفهوم وب ۳ می‌تواند استفاده منصفانه و شفاف از داده‌های کاربران را امکان‌پذیر کند، از نتایج جستجوی شخصی‌سازی‌شده گرفته تا ابزارهای توسعه بین‌پلتفرمی و گرافیک‌های سه‌بعدی. به این ترتیب، اینترنت در سال‌های آینده فراگیرتر و جذاب‌تر خواهد شد.
