زی کی سینک، یک راهکار لایه دوم مبتنی بر اتریوم به شمار می‌رود که به هدف افزایش سرعت و کاهش هزینه‌های تراکنش‌ها توسعه‌یافته است. بااین‌حال زی کی سینک تنها محدود به این هدف نیست و با ارائه یک اکوسیستم فعال و خدمات متنوع، برای سرمایه‌گذاران جذابیت پیدا کرده است. اگر شما نیز به سرمایه‌گذاری در این ارز دیجیتال علاقه‌مند هستید، مطالعه ادامه این مقاله را از دست ندهید؛ زیرا قصد داریم تا به طور کامل زی کی سینک، شبکه، کاربردهای و آینده آن را بررسی کنیم.
تاریخچه و تیم توسعه شبکه ZKSync
پروژه زی کی سینک توسط یک شرکت به نام متر لبز (Matter Labs) توسعه یافت. تیم توسعه این پروژه، گروهی از فعالان و برنامه‌نویسان بلاکچینی هستند که پیش از زی کی سینک در برخی پروژه‌های مرتبط دیگر از جمله فناوری اثبات دانش صفر (Zero Knowledge Proof) فعالیت داشتند که زمینه‌ساز ساخت زی کی سینک به‌عنوان یک راهکار مقیاس‌پذیری برای شبکه محبوب اتریوم شد.
یکی از افراد شناخته شده تیم توسعه این شبکه، الکس گلوچوفسکی (Alex Gluchowski) نام دارد که به‌عنوان بنیان‌گذار زی کی سینک و مدیرعامل شرکت متر لبز فعالیت می‌کند. مدیریت و نظارت شرکت متر لبز از جمله مواردی است که باعث شده است تا زی کی سینک کاملاً یک ارز دیجیتال غیرمتمرکز نباشد، هرچند تلاش شده است تا در شبکه جدید ZKSync Era زی کی سینک ماهیت غیرمتمرکز بیشتری پیدا کرده و جامعه نقش بیشتری در توسعه و تصمیم‌گیری‌ها داشته باشند.
نسخه اولیه ZKSync که با نام ZKSunc 1.0 شناخته می‌شود، در سال ۲۰۲۰ به‌صورت عمومی عرضه شد و هدف اصلی آن تنها ارائه تراکنش‌های سریع و کم‌هزینه در بستر شبکه اتریوم بود. اما به مرور زمان و با گسترش تقاضا برای اجرای قراردادهای هوشمند در لایه دوم، تیم متر لبز تصمیم گرفت تا نسخه پیشرفته تری را توسعه دهد که با ماشین مجازی اتریوم (EVM) سازگار باشد. نتیجه این تلاش، توسعه ZKSync 2.0 به نام ZKSync Era بود که در سال ۲۰۲۳ راه‌اندازی شد و امکان اجرای برنامه‌های غیرمتمرکز (Dapps) و قراردادهای هوشمند را بر بستر لایه دوم اتریوم فراهم کرد.
در سال ۲۰۲۴ نیز تغییرات و توسعه زی کی سینک ادامه پیدا کرد و این شبکه توانست تا از صرفا یک شبکه لایه دوم ساده، به شبکه ای از زنجیره‌های ZK چند منظوره تغییر کاربری دهد. امروزه خدمات زی کی سینک دیگر تنها محدود به پردازش تراکنش‌های اتریوم نیست و این پلتفرم قصد دارد تا بستری برای ساخت زنجیره‌های متفاوت و همچنین پلی میان آنها در فضای بلاکچین باشد.
در طول مسیر توسعه، زی کی سینک علاوه بر حمایت جامعه خود، توانست تا حمایت مالی قابل‌توجهی از سوی سرمایه‌گذاران بزرگ مانند بلاکچین کپیتال (Blockchain Capital) به دست آورد. این پشتیبانی مالی، زمینه رشد سریع‌تر شبکه و توسعه ابزارهای جدیدی مانند کیف پول‌ها، پل‌های انتقال دارایی و ابزارهای مخصوص توسعه‌دهندگان را فراهم کرد و باعث شد تا اکوسیستم زی کی سینک نسبت به روزهای اول خود بسیار بزرگ‌تر شود.
توسعه شبکه زی کی سینک همچنان ادامه دارد و توسط شرکت متر لبز انجام می‌شود. هدف نهایی این تیم، ارائه زیرساختی است که مقیاس‌پذیری اتریوم و دیگر زنجیره‌ها را به بهترین شکل، بدون به خطر انداختن امنیت و تمرکززدایی افزایش دهد.
زی کی سینک چگونه کار می‌کند؟
زی کی سینک، یک راهکار لایه دوم است که به‌عنوان یک راه‌حل کمکی برای بلاکچین اصلی اتریوم فعالیت می‌کند. تمام تراکنش‌ها و اطلاعات برای پردازش نهایی نیازمند ثبت در شبکه اصلی اتریوم هستند، بااین‌حال می‌توان بخشی از فرایند پردازش را به لایه‌های دوم برون‌سپاری کرد تا با افزایش مقیاس‌پذیری اتریوم و کاهش بار پردازش شبکه، سرعت را افزایش داده و هزینه‌ها را کمتر کنند.
بلاکچین زی کی سینک برای ارائه راهکار مقیاس‌پذیری خود از یک فناوری به نام ZK-Rollup استفاده می‌کند. در این روش، تراکنش‌ها ابتدا خارج از زنجیره اصلی جمع‌آوری و پردازش می‌شوند. سپس همه این تراکنش‌ها به‌صورت یکجا به شبکه اصلی اتریوم ارسال می‌شوند. در نتیجه، به‌جای ثبت تعداد زیادی تراکنش، تنها یک تراکنش نهایی در شبکه اصلی اتریوم ثبت می‌شود که کاهش هزینه‌ها و افزایش سرعت پردازش تراکنش‌ها را رقم می‌زند.
بااین‌حال، این ایده برخی نگرانی‌های امنیتی را ایجاد می‌کند؛ زیرا اگر قرار باشد که هر راهکار لایه دومی اطلاعات را به شبکه اتریوم ارسال کرده و شبکه اصلی بدون بررسی اطلاعات و تراکنش‌ها آنها را پردازش کند، ممکن است که خطا یا تقلب رخ دهد. به همین دلیل و برای اطمینان از صحت تراکنش‌ها، ZKSync از فناوری اثبات دانش صفر استفاده می‌کند.
این فناوری باعث می‌شود تا شبکه اتریوم بدون نیاز به بررسی تمام جزئیات تراکنش‌ها، از صحت و درستی آنها اطمینان حاصل کند. به بیان ساده، اثبات دانش صفر به اتریوم اعلام می‌کند که می‌داند تراکنش‌ها درست هستند، اما نیازی به نمایش تمام داده‌ها و جزئیات اصلی تراکنش‌ها ندارد.
زمانی که کاربران تراکنشی در زی کی سینک ثبت می‌کنند، داده‌ها ابتدا به یک اثبات‌کننده (Prover) ارسال می‌شوند که مسئول تولید اثبات رمزنگاری تراکنش هستند. سپس، این اثبات برای یک تایید کننده (Verifier) ارسال می‌شود تا آن را روی بلاکچین اصلی اتریوم ثبت کند. در نتیجه این فرایند، اطلاعات کلی تراکنش‌ها از فرایند حذف شده و صرفاً اثبات‌ها در اتریوم ذخیره می‌شوند که ترافیک شبکه را به‌شدت کاهش داده و سرعت کلی را افزایش می دهد.
زی کی سینک علاوه بر اینکه به افزایش سرعت پردازش تراکنش‌ها کمک می‌کند، امنیت شبکه اتریوم را نیز به خطر نمی‌اندازد. باتوجه‌به اینکه در نهایت اثبات تراکنش‌ها به شبکه اصلی اتریوم منتقل می‌شوند، زی کی سینک از امنیت اتریوم بهره می‌برد و اگر کسی بخواهد که تراکنش‌ها را دستکاری کند، شبکه متوجه شده و نمی‌گذارد که تقلب صورت بگیرد.
طی سالیان گذشته، زی کی سینک در مسیر رشد و توسعه بوده است و امروزه دیگر نمی‌توان آن را صرفاً یک راهکار لایه دوم ساده معرفی کرد. بااین‌حال بسیاری از خدمات و کاربردهای جدید زی کی سینک متوجه توسعه‌دهندگان بوده است که به دلیل تمرکز این مقاله بر کاربردهای اصلی و سرمایه‌گذاری، به آنها نپرداختیم.
مزایا، اهداف و کاربردهای ZKSync
باتوجه‌به مزایای کاهش هزینه تراکنش‌ها و افزایش سرعت پردازش آنها در شبکه اتریوم، یکی از مهم‌ترین کاربردهای ZKSync برای توسعه‌دهندگان است. شبکه اتریوم بستری برای برنامه‌های غیرمتمرکز است و محبوب‌ترین شبکه برای ساخت و عرضه پلتفرم‌های مختلف بلاکچینی به شمار می‌رود. بااین‌حال، شبکه اتریوم طی سالیان گذشته بارها با مشکلات مقیاس‌پذیری مواجه بوده است و افزایش فعالیت کاربران، رشد کارمزدها را به دنبال داشته است.
افزایش کارمزدها، یکی از اثرات مستقیم خود را بر این پلتفرم‌ها و برنامه‌های غیرمتمرکز می‌گذارند؛ زیرا هزینه استفاده از خدمات آنها را به میزان قابل‌توجهی افزایش می‌دهند. به همین دلیل، راهکارهای مقیاس‌پذیری لایه دوم؛ مانند زی کی سینک می‌توانند کمکی به این توسعه‌دهندگان باشند تا برنامه‌ها و قراردادهای هوشمند خود را در بستری سریع و کم‌هزینه بسازند.
زی کی سینک برای کاربران عادی نیز کاربردهای قابل‌توجهی دارد سو به‌ویژه در پرداخت‌های خرد یا انجام تراکنش‌های کوچک مزایای خود را در کاهش هزینه‌ها نشان می دهد. همچنین زی کی سینک تلاش کرده است تا کار با آن راحت باشد و علاوه بر ارائه ابزار و آموزش‌های مختلف برای توسعه‌دهندگان، کاربران تازه‌کار بازار ارزهای دیجیتال نیز می‌توانند به‌آسانی از خدمات زی کی سینک برای پردازش تراکنش‌های خود استفاده کنند.
زی کی سینک همچنین بخشی به نام Elastic Network راه‌اندازی کرده است که به کمک آن ساخت و عرضه زنجیره‌های عمومی و خصوصی امکان‌پذیر است. تمام این زنجیره‌ها از ویژگی‌های امنیتی اتریوم بهره‌مند هستند و از قراردادهای هوشمند اتریوم پشتیبانی می‌کنند.
توکن ZK چیست و چه کاربردی دارد؟
درحالی‌که نسخه اولیه زی کی سینک در سال ۲۰۲۰ عرضه شد، اما تا سال ۲۰۲۴ این شبکه توکن بومی خود را نداشت و از توکن ETH بهره می‌برد. اما در ۱۷ ژوئن ۲۰۲۴ (۲۸ خرداد ۱۴۰۳) سرانجام انتظار جامعه زی کی سینک به پایان رسید و این شبکه از توکن بومی خود به نام ZK رونمایی کرد.
تیم توسعه‌دهنده زی کی سینک نقش اصلی این توکن را حاکمیت و توسعه شبکه معرفی می‌کنند؛ زیرا دارندگان این توکن می‌توانند در توسعه زی کی سینک نقش داشته باشند و با شرکت در رأی‌گیری‌ها، ارتقاها و مسیر آینده ZKSync را مشخص کنند. علاوه بر حاکمیت، این توکن برای پرداخت کارمزد تراکنش‌ها نیز کاربرد دارد.
بر اساس داده‌های منتشر شده، حدود ۶۷ درصد از کل عرضه توکن های ZK به جامعه اختصاص دارد و حدود ۳۳ درصد در اختیار تیم توسعه و سرمایه‌گذاران زی کی سینک است که قفل شده و طی بازه سه ساله آزاد می‌شود.
در زمان عرضه این توکن، یک ایردراپ نیز برگزار شد که حدود ۱۷.۵ درصد از توکن های پروژه را توزیع کرد.
۸۹ درصد از این توکن ها به کاربران فعال شبکه زی کی سینک اختصاص داده شد که تراکنش انجام داده و معیارهای مورد نیاز فعالیت را داشتند. ۱۱ درصد از باقی توکن های ایردراپ نیز به توسعه‌دهندگان، جوامع و شرکت هایی که به توسعه و ارتقا شبکه کمک کرده بودند، اختصاص داده شد.
بنابراین، توکن ZK برای تشویق و پاداش توسعه‌دهندگان و کاربران فعال شبکه نیز کاربرد دارد. همچنین تیم زی کی سینک اعلام کرده‌اند که در آینده و با عرضه زنجیره‌ها و ابزارهای بیشتر زی کی سینک، کاربردهای توکن ZK افزایش پیدا می‌کند و در سراسر اکوسیستم زی کی سینک کاربرد خواهد داشت.
ZKSync Era و ZKSync Lite چه تفاوتی با یکدیگر دارند؟
زی کی سینک از زمان عرضه شاهد تغییرات مختلفی بوده است که یکی از مهم‌ترین آنها نسخه ZKSync Era به شمار می‌رود.
ZKSync Era نسخه اصلی، جدید و پیشرفته شبکه زی کی سینک است که مبتنی بر فناوری zkEVM ساخته شده است و از قراردادهای هوشمند اتریوم پشتیبانی می‌کند؛ بنابراین، قراردادهای هوشمند و پلتفرم‌های غیرمتمرکز اتریوم می‌توانند به‌صورت مستقیم در زی کی سینک اجرا شوند و نیازی به تغییر کدهای خود نداشته باشند. Era علاوه بر کارمزدهای کم، سرعت و مقیاس‌پذیری بالایی را ارائه می دهد که برای توسعه‌دهندگان برنامه‌های غیرمتمرکز پیچیده و پروژه‌های امور مالی غیرمتمرکز (DeFi) ضروری است.
همچنین Era به‌عنوان پایه و زیرساختی برای شبکه‌های چند زنجیره‌ای ZK در آینده عمل می‌کند و امکان اتصال به دیگر زنجیره‌ها و پروژه‌های zkEVM را فراهم می‌کند.
ZKSync Lite نسخه سبک و ساده‌تر شبکه است که بر تراکنش‌های ساده، سواپ توکن و ساخت و عرضه NFTها تمرکز دارد. Lite پیچیدگی‌های کمتری دارد و بر ثبت و پردازش تراکنش‌های سریع و کم‌هزینه تمرکز دارد.
بنابراین، درحالی‌که Era برای توسعه‌دهندگان حرفه‌ای و پروژه‌های بزرگ طراحی شده است، تمرکز اصلی Lite بر سهولت و سرعت استفاده بوده و برای کاربران عادی و پردازش تراکنش‌های ساده توسعه‌یافته است.
آینده و نقشه راه پروژه ZKSync
زی کی سینک دارای تیم توسعه فعالی است که به طور مداوم به‌روزرسانی‌ها و برنامه‌های خود را در اختیار جامعه قرار می‌دهند. در یکی از مطالب منتشر شده در تاریخ ۱۲ دسامبر ۲۰۲۴ (۲۲ آذر ۱۴۰۳) این تیم به برنامه‌های آینده زی کی سینک نیز پرداخته اند که مهم‌ترین جزئیات آن را در ادامه بررسی می کنیم.
بر اساس این مقاله، هدف حال حاضر زی کی سینک، فراهم‌کردن یک محیط امن، سریع و مقیاس‌پذیر برای توسعه‌دهندگان و کاربران است تا به‌راحتی قراردادهای هوشمند اتریوم را اجرا کرده و تراکنش‌ها را با سرعت بالا و هزینه پایین پردازش کنند. این شبکه به‌تدریج با اضافه‌شدن دیگر زنجیره‌ها، در حال تبدیل‌شدن به یک اکوسیستم هماهنگ و گسترده است که توسعه‌دهندگان و پروژه‌های متنوع بلاکچینی می‌توانند به‌آسانی از خدمات و زیرساخت آن بهره‌مند شوند.
بنابراین، تیم زی کی سینک دیگر این شبکه را یک راهکار ساده لایه دو نمی‌دانند و ZKSync را شبکه‌ای از زنجیره‌های چندمنظوره معرفی می‌کنند. در راستای دستیابی به این هدف، در طی سال ۲۰۲۴، ابزارهای توسعه‌دهندگان بهبود پیدا کرد و قابلیت‌های جدیدی مانند پشتیبانی از امضای بیومتریک و ادغام با فریم‌ورک‌های شناخته شده اضافه شد. همچنین حاکمیت تغییرات قابل‌توجهی تجربه کرد تا تصمیمات مهم پروتکل توسط جامعه گرفته شود و تمرکز قدرت در دست یک نهاد واحد از جمله شرکت متر لبز نباشد.
تیم توسعه زی کی سینک اعلام کرده‌اند که طی سال ۲۰۲۵ قصد دارند تا بر بهبود تجربه توسعه‌دهندگان، افزایش عملکرد و امنیت شبکه و همچنین تقویت حریم خصوصی و تعامل های بین زنجیره ای تمرکز داشته باشند. شبکه زی کی سینک در تلاش است تا بستری مناسب برای توسعه ابزارها و پلتفرم‌های مختلف بلاکچینی ایجاد کند که امکانات متنوع آن به سادگی برای توسعه‌دهندگان در دسترس باشد.
در این مسیر، Era نیز به‌عنوان اولین زنجیره شبکه Elastic معرفی می‌شود که نقش‌محوری دارد و مرکز حاکمیت و تصمیم‌گیری شبکه محسوب می‌شود. این زنجیره به‌عنوان درگاه اصلی برای پل‌ها، صرافی‌ها و دیگر زیرساخت‌های شبکه عمل می‌کند و دیگر زنجیره‌های زی کی سینک می‌توانند به منابع آن دسترسی داشته باشند. همچنین قرار است که Era به‌عنوان محل تجمیع نقدینگی و مدیریت دارایی‌های دیجیتال شبکه عمل کند.
بنابراین، به نظر می‌رسد که برنامه‌های آینده تیم زی کی سینک پیرامون ایجاد یک اکوسیستم مقیاس‌پذیر، امن و روبه‌رشد باشد که توسعه‌دهندگان، کاربران و پروژه‌های جدید بتوانند در زنجیره‌های مختلف آن به‌راحتی برنامه‌های خود را اجرا کرده و فعالیت داشته باشند.
آیا زی کی سینک ارزش خرید دارد؟
درحالی‌که زی کی سینک در ابتدا تنها به‌عنوان یک‌لایه دوم ساده فعال داشت، اما امروزه خود به یک شبکه بزرگ و درحال‌توسعه در بستر اتریوم تبدیل شده است که پتانسیل رشد و پیشرفت زیادی دارد.
این تغییر رویکرد، اثرات خود را بر قیمت زی کی سینک نیز داشت و باعث شد تا این رمزارز مدتی پس از عرضه، در اوایل سال ۲۰۲۵ از محدوده ۰.۱۳ دلار به بیش از ۰.۲۵ دلار رشد قیمتی تجربه کند. همچنین در آبان ماه ۱۴۰۴، این رمزارز موفق شده است تا با جمع آوری ارزش بازار ۲۷۰ میلیون دلاری، در رتبه ۱۵۹ ارز دیجیتال برتر بازار قرار بگیرد.
تغییر رویکرد زی کی سینک و حرکت به سمت یک شبکه بزرگ‌تر بلاکچینی می‌تواند همچنان در آینده اثرات مثبت خود را بر روند قیمتی این ارز دیجیتال داشته باشد. تیم توسعه زی کی سینک فعال هستند و قابل‌پیش‌بینی است که طی ماه‌ها و سال‌های آینده قابلیت‌ها بیشتری برای این شبکه معرفی کنند. هر قابلیت، توسعه و پیشرفت، می‌تواند فرصت‌های سرمایه‌گذاری خود را به دنبال داشته باشد که به جذابیت سرمایه‌گذاری ZK اضافه می‌کند.
بااین‌حال، زی کی سینک با چالش‌های بزرگی نیز مواجه است. رقابت در بازار ارزهای دیجیتال شدید است و ZKSync برای اینکه بتواند حرفی برای گفتن داشته باشد، نیازمند ادامه مسیر توسعه خود و گذشت مدت‌زمان بیشتری است. در این مسیر، نوسانات شدید قیمتی رخ خواهند داد و به همین دلیل ضروری است که پیش از خرید و سرمایه‌گذاری در زی کی سینک، تحقیق و بررسی‌های خود را داشته باشید.
بنابراین، باوجود عملکرد قابل‌توجه تیم توسعه زی کی سینک، هنوز هیچ تضمینی برای موفقیت این شبکه و ارز دیجیتال جدید آن ZK وجود ندارد.
جمع‌بندی
زی کی سینک یک شبکه محبوب ارز دیجیتال است که مسیر خود را به‌عنوان یک راهکار ساده لایه دوم اتریوم آغاز کرد و به‌مرور گسترش یافت. عرضه ارز دیجیتال ZK و تغییرات شبکه Era مسیر جدیدی را برای زی کی سینک آغاز کرده‌اند که باید دید در بلندمدت چه نتیجه‌ای برای سرمایه‌گذاران و فعالان این شبکه به دنبال خواهد داشت.
سؤالات متداول
زی کی سینک یک شبکه لایه دوم برای اتریوم است که از فناوری ZK Rollup برای بهبود مقیاس‌پذیری بهره می‌برد.
با ارائه راهکارهای مقیاس‌پذیری، زی کی سینک می‌تواند تراکنش‌ها و قراردادهای هوشمند را با سرعت بیشتر و هزینه کمتری پردازش کند.
Era شبکه جدید و اصلی زی کی سینک به شمار می‌رود که از قراردادهای هوشمند اتریوم نیز پشتیبانی می‌کند. Lite، همان نسخه اولیه زی کی سینک است که همچنان به هدف پردازش تراکنش‌های ساده فعالیت دارد.
