بسیاری از تازه‌واردان به حوزه ارزهای دیجیتال با این پرسش اساسی و گیج‌کننده مواجه می‌شوند: «بیت کوین توسط چه کسی کنترل می‌شود؟». اگر بخواهیم پاسخ کوتاهی به این پرسش بدهیم، باید بگوییم هیچ نهاد، شرکت یا دولتی به‌تنهایی کنترل بیت کوین را در دست ندارد.
نبود مرجع مرکزی در بیت کوین، نه‌تنها نقص نیست، بلکه پایه و اساس طراحی بیت کوین و دلیل جذابیت انقلابی آن را تشکیل می‌دهد. بیت کوین به‌جای تکیه بر یک نقطه شکست واحد (مانند بانک مرکزی یا شرکت)، روی یک شبکه غیرمتمرکز کار می‌کند که جامعه‌ای از مشارکت‌کنندگان اداره آن را بر عهده دارند. بیایید نقش‌های مختلفی که در این ساختار توزیع‌شده، بیت کوین را هدایت می‌کنند، بررسی کنیم.
ساتوشی ناکاموتو؛ خالقی که کنار رفت
خلق بیت کوین به فرد یا گروه مرموزی به نام ساتوشی ناکاموتو (Satoshi Nakamoto) نسبت داده می‌شود. ساتوشی با ترکیب رمزنگاری و دفتر کل توزیع‌شده، این شبکه ارزشمند را بدون نیاز به اعتماد به شخص ثالث ایجاد کرد و در سال ۲۰۱۱ از پروژه کنار کشید. این اقدام، خواه تعمدی بود یا از روی اجبار، رویای یک شبکه واقعاً تمرکززدایی‌شده و مقاوم در برابر سانسور را به واقعیت تبدیل کرد.
با وجود موفقیت اختراعش، هویت ساتوشی همچنان نامعلوم است که ممکن است به‌خاطر حفظ حریم خصوصی و دوری از درگیری‌های حقوقی باشد. نکته مهم در طراحی بیت کوین، ماهیت متن باز (Open-Source) آن است؛ یعنی تمام کد در گیت‌هاب (GitHub) در دسترس عموم قرار دارد و قابل‌بررسی است. این شفافیت، تضمین می‌کند که ساتوشی یا هیچ کس دیگری، هرگز نمی‌تواند پروتکل بیت کوین را دستکاری کند یا موجودی هیچ کیف پولی را تغییر دهد. کنترل ساتوشی بر پروتکل با خروج او پایان یافت و بیت کوین را به‌معنای واقعی در دست‌های کاربرانش قرار داد.
پروتکل بیت کوین؛ قانون اساسی غیرقابل‌تغییر
بیت کوین در هسته خود، شامل مجموعه‌ای از قوانین ثابت است؛ در واقع یک پروتکل متن‌باز است که نحوه اعتبارسنجی تراکنش‌ها، ساخت بلاک‌های جدید و کارکرد کلی شبکه را دیکته می‌کند. این قوانین کاملاً شفاف، قابل‌حسابرسی عمومی و پس از ثبت در بلاک چین، تغییرناپذیر هستند. ویژگی‌هایی مانند سقف ۲۱ میلیون واحدی بیت کوین مستقیماً در این پروتکل کدگذاری شده‌اند تا از تمرکز قدرت جلوگیری شود. هیچ فرد یا نهادی نمی‌تواند خودسرانه این قواعد اصلی را تغییر دهد.
توسعه‌دهندگان اصلی (Core Developers)
اگرچه هر کسی می‌تواند در کد گیت‌هاب بیت کوین مشارکت کند، افراد معدودی به‌عنوان توسعه‌دهندگان اصلی شناخته می‌شوند و دارای مجوز امضای نسخه جدید پروتکل هستند. این توسعه‌دهندگان که معمولاً حدود پنج نفرند و کلیدهای PGP لازم را دارند، به‌دلیل سابقه طولانی و تخصصشان مورد اعتماد جامعه قرار گرفته‌اند و می‌توانند با اجماع داخلی، اعضای جدید را اضافه یا حذف کنند.
وظیفه اصلی آن‌ها بررسی، پذیرش یا رد بهبودهای پیشنهادی در پروتکل است. این افراد برای نگهداری نرم‌افزار، رفع ایرادها و پیشنهاد بهبودها (که اغلب در قالب BIPها یعنی پیشنهادهای بهبود بیت کوین مطرح می‌شوند) لازم هستند.
بااین‌حال، تأکید می‌کنیم که این توسعه‌دهندگان قدرت مطلق ندارند. نقش آن‌ها صرفاً پیشنهاد و نگهداری است، نه تحمیل یک‌جانبه تغییرات به شبکه.
نودها (Node Operators)
فراتر از توسعه‌دهندگان، کنترل نهایی شبکه در دست مشارکت‌کنندگان، به‌ویژه صاحبان «گره‌های کامل» (Full Nodes) است. گره‌های کامل، رایانه‌هایی هستند که نرم‌افزار بیت کوین را اجرا و کل تاریخچه بلاکچین را دانلود و تأیید می‌کنند. این نودها به‌عنوان حسابرسان و مجریان توزیع‌شده قوانین عمل می‌کنند و وظیفه آن‌ها شامل موارد زیر است:
- هر تراکنش را اعتبارسنجی می‌کنند تا مطمئن شوند که قانونی است و با پروتکل همخوانی دارد.
- با رد تراکنش‌ها یا بلاک‌های نامعتبر، از هرگونه تقلب یا نقض قانون جلوگیری به عمل می‌آورند.
- تراکنش‌ها و بلاک‌های معتبر را به سایر نودها ارسال می‌کنند تا هماهنگی شبکه حفظ شود.
اگرچه بیت کوین کور (Bitcoin Core) پیاده‌سازی اصلی نرم‌افزار است و بیش از ۹۵ درصد نودها از آن استفاده می‌کنند، امکان انتخاب نرم‌افزار برای نودها وجود دارد. بااین‌حال، درنهایت همه باید از پروتکل اصلی بیت کوین پیروی کنند.
نکته مهم اینجاست که نودها به‌شکل مستقل تصمیم می‌گیرند که آیا نسخه جدید پیشنهادی پروتکل را روی دستگاه‌های خود نصب و به‌روزرسانی کنند یا خیر. این قدرت تصمیم‌گیری جمعی یعنی اگر توسعه‌دهندگان اصلی تغییری را پیشنهاد دهند، تنها زمانی عملی می‌شود که اکثریت نودها با به‌روزرسانی نرم‌افزار خود، آن را بپذیرند.
استخراج‌کنندگان (Miners)
ماینرها برای امنیت و عملکرد بیت کوین ضروری هستند. آن‌ها منابع محاسباتی قدرتمندی را برای حل پازل‌های رمزنگاری پیچیده‌ای موسوم به مکانیزم اثبات کار (Proof of Work) به کار می‌گیرند. اولین کسی که موفق به حل پازل‌های پیچیده رمزنگاری شود، این حق را پیدا می‌کند که مجموعه‌ای از تراکنش‌های در انتظار را تأیید و نهایی کند. سپس، او این تراکنش‌های معتبر را در قالب بلاکی جدید بسته‌بندی می‌کند و آن را به زنجیره بلاک‌های موجود در بلاک چین می‌افزاید. درنهایت، پاداش تلاش خود را که شامل بیت کوین‌های جدید و کارمزدهای جمع‌آوری‌شده از تراکنش‌ها است، دریافت می‌کند.
با وجود نقش کلیدی در پردازش تراکنش‌ها و امن‌سازی، استخراج‌کنندگان قوانین بنیادی بیت کوین را کنترل نمی‌کنند. آن‌ها نیز مانند بقیه، مقید به همان پروتکل هستند. اگر یک استخراج‌کننده تلاش کند تراکنش نامعتبر یا بلاکی خارج از پروتکل ایجاد کند، بقیه شبکه (به‌ویژه نودهای کامل) فوراً آن را رد خواهند کرد. در واقع انگیزه اقتصادی آن‌ها حکم می‌کند که برای کسب پاداش، قوانین را دنبال کنند.
اصل اجماع؛ مکانیسم حاکمیت بیت کوین
قدرت واقعی در بیت کوین در اصل اجماع آن نهفته است، نه در دست هیچ گروه خاصی. توسعه‌دهندگان اصلی فقط می‌توانند نسخه‌های جدید را پیشنهاد دهند؛ تصمیم نهایی برای تغییر پروتکل با اجماع نودها گرفته می‌شود.
این ساختار نشان می‌دهد که هیچ مانعی برای ظهور تیم توسعه جدید و ارائه نسخه جایگزین از نرم‌افزار وجود ندارد. اگر اکثریت قاطع نودها چنین نسخه‌ای را بپذیرند، آن نسخه عملاً به پروتکل «رسمی» جدید تبدیل خواهد شد.
یکی از نمونه‌های بارز قدرت نودهای کامل، به‌کارگیری ارتقای سگویت (SegWit) در سال ۲۰۱۷ بود. در آن سال، جامعه بیت کوین می‌خواست نرم‌افزار را با یک ارتقای مهم به نام سگویت به‌روز کند. سگویت قرار بود سرعت و ظرفیت شبکه را افزایش دهد.
این موضوع، اختلاف قدرت بین دو گروه اصلی ایجاد کرد:
- استخراج‌کنندگان: دلیل آن‌ها بیشتر اقتصادی بود و ترجیح می‌دادند راه‌حل دیگری مانند افزایش مستقیم اندازه بلاک پیاده شود.
- نودها: این گروه که قوانین شبکه را بررسی می‌کنند، طرفدار سگویت بودند.
در همین موقعیت، قدرت نودها مشخص شد:
- پیشنهاد BIP148: مخالفان سگویت می‌گفتند چون استخراج‌کنندگان رأی نمی‌دهند، پس سگویت اجرا نمی‌شود. در پاسخ، طرفداران سگویت پیشنهاد BIP148 را مطرح کردند که روش جدیدی برای اعلام رأی بود.
- فشار UASF: بر اساس این پیشنهاد، نودها یک نرم‌افزار جدید به نام Bitcoin UASF (که مخفف «هاردفورک نرم فعال‌شده توسط کاربر» است) را اجرا کردند. این نرم‌افزار به نودها اجازه می‌داد که بگویند: «ما از یک تاریخ مشخص به بعد، هر بلاکی را که سگویت نداشته باشد، رد می‌کنیم»!
- تسلیم شدن استخراج‌کنندگان: این رویکرد باعث شد استخراج‌کنندگان تحت فشار شدید قرار بگیرند. اگر همچنان با سگویت مخالفت می‌کردند، نودهای UASF تمام بلاک‌های استخراج‌شده آن‌ها را نامعتبر می‌شناختند و درنتیجه، پاداشی به ماینرها تعلق نمی‌گرفت.
- نتیجه: استخراج‌کنندگان برای جلوگیری از ضرر مالی، سرانجام تسلیم شدند و به‌اجبار، سگویت را پذیرفتند. از اینجا بود که سگویت به بخش استاندارد نرم‌افزار بیت کوین کور اضافه شد.
جمع‌بندی
بیت کوین تحت کنترل یک شخص، یک شرکت یا گروه خاصی نیست. این شبکه را سازوکار اجماع غیرمتمرکز آن کنترل می‌کند که اجرای آن برعهده یک شبکه جهانی از مشارکت‌کنندگان است. این کنترل توزیع‌شده همان عاملی است که بیت کوین را در برابر سانسور، دستکاری و هرگونه نقطه شکست واحد ایمن و مقاوم می‌کند.
به‌طور خلاصه، پاسخ به این سوال: «بیت کوین توسط چه کسی کنترل می‌شود؟»، هیچ‌کس و درعین‌حال همه است. این قدرت از طریق سازوکاری عمل می‌کند که نه بر دموکراسی، بلکه بر توافق جمعی بنا شده است. همان جوهره یک شبکه مالی واقعاً آزاد و متن باز که در عصر حاضر به آن نیاز داریم.
سؤالات متداول
تصمیم نهایی برای تغییر پروتکل را نودها با اجماع اتخاذ می‌کنند.
توسعه‌دهندگان اصلی فقط می‌توانند تغییرات و بهبودها را به شبکه پیشنهاد دهند.
اگر ماینرها قوانین را نقض کنند، نودهای کامل با رد بلاک‌های آن‌ها، پاداش‌شان را باطل می‌کنند.
کنترل ساتوشی ناکاموتو بر پروتکل بیت کوین با خروج او پایان یافت.
سازوکار حاکمیت بیت کوین بر پایه اصل اجماع بنا شده است.
