اثبات اندوخته (Proof of Reserves) صرافی‌های ارز دیجیتال چیست؟

هنگام کار با رمزارزها و صرافی‌های ارز دیجیتال، یکی از سوالات مهمی که برای کاربران پیش می‌آید این است که برای پولی که  در این صرافی‌ها به صورت دیجیتال واریز می‌کنند چه اتفاقی می‌افتد؟ چگونه می‌توان مطمئن شد که سرمایه شما در هر زمان که به آنها نیاز دارید امن و در دسترس است؟ در اینجا است که پای اثبات اندوخته (Proof of Reserves) در صرافی‌های ارز دیجیتال به میان می‌آید.

پس از فروپاشی و سقوط صرافی FTX در نوامبر ۲۰۲۲ (آبان ۱۴۰۱)، بسیاری از مردم اعتماد خود را به صرافی‌ها و مبادلات ارز دیجیتال از دست دادند. به همین دلیل مکانیزم اثبات اندوخته در صرافی‌ها رواج یافت تا بتوانند به کاربران ثابت کنند که دارایی‌های کافی برای جبران هرگونه بدهی را دارند. امروزه اثبات اندوخته نقش مهمی در حفظ امنیت دارایی‌های کاربران دارد.

با افزایش دانش خود درباره اثبات اندوخته صرافی‌های ارز دیجیتال، می‌توانید با اطمینان بیشتری از خود در برابر کلاهبرداری‌ها و پلتفرم‌های کریپتو نامعتبر محافظت کنید.

اثبات اندوخته صرافی‌های ارز دیجیتال چیست؟

اثبات اندوخته یا «پروف آف ریزروز» که به اختصار به آن PoR می‌گویند، روشی برای تأیید این است که یک صرافی ارز دیجیتال معتبر، دارای پشتوانه ۱:۱ برای تمام دارایی‌های دیجیتالی است که نگه می‌دارد. یعنی این صرافی معادل ارزش کل دارایی همه کاربران خود، در ذخایر خود ارز فیات یا ارز دیجیتال دارد.

اثبات اندوخته (به انگلیسی Proof of Reserves) جزئیات مقدار ارز دیجیتال و ارز فیات یا دارایی دیگر مانند طلا که یک صرافی به عنوان پشتوانه دارد را نشان می‌دهد. گزارشات اثبات اندوخته، دقیقاً مانند ضمانت ذخایر صرافی‌های ارز دیجیتال عمل می‌کند.

صرافی‌ها دارایی‌های فیزیکی مانند ارز فیات یا طلای خود را به صورت سنتی در صندوق‌های امانت یا بانک‌های امن نگهداری می‌کنند، اما برای ذخیره ارزهای دیجیتال خود از کیف پول ارز دیجیتال استفاده می‌کنند.

معمولاً صرافی‌ها، ارزهای دیجیتال کاربران را برای امنیت بیشتر در کیف پول‌های سرد ذخیره می‌کنند و کیف پول‌های گرم را برای دسترسی به نقدینگی فوری استفاده می‌کنند.

بیشتر بخوانید: معرفی کامل انواع کیف پول‌های ارز دیجیتال

اکنون مکانیزم اثبات اندوخته، بخشی جدایی‌ناپذیر از فضای ارزهای دیجیتال و صرافی‌ها است. شما می‌توانید گواه اثبات اندوخته یا پروف آف ریزروز را به عنوان نوعی ابزار شفافیت مالی درباره موجودی صرافی‌های ارز دیجیتال در نظر بگیرید. این گواه نشان می‌دهد که صرافی دارای ذخایر کافی است و این ذخایر با کل سپرده‌های مشتریان برابری می‌کند.

در حوزه امور مالی سنتی مانند بانکداری سنتی، بانک‌ها اغلب تحت فرآیند ممیزی مالی یا حسابرسی (Audit) قرار می‌گیرند که توسط شرکت‌های شخص ثالث انجام می‌شود. گواه این حسابرسی‌ها تأیید می‌کنند که ذخایر اعلام شده بانک با مقدار پولی که مشتریان سپرده‌گذاری کرده‌اند مطابقت دارد.

هدف از این حسابرسی‌ها این است که اطمینان حاصل شود که بانک در امور مالی خود تقلب یا کلاهبرداری نمی‌کند، مثلاً بیش از آنچه که پشتوانه دارد وام نمی‌دهد. هدف از گواه اثبات اندوخته در صرافی‌های ارز دیجیتال نیز دقیقاً همین حسابرسی است؛ که بدانیم موجودی صرافی‌های ارز دیجیتال به قدری هست که بتواند دارایی تمام کاربران را بازگرداند.

تاریخچه اثبات اندوخته در صرافی‌ها

در نوامبر سال ۲۰۲۲ (آبان ۱۴۰۱)، صرافی بزرگ FTX سقوط کرد و ورشکسته شد. در میان این فروپاشی دارایی بسیاری از کاربران از دست رفت و ارزش ارزهای دیجیتال نیز به میزان قابل‌توجهی سقوط کرد. این فروپاشی باعث شد بسیاری از کاربران اعتماد خود را به صرافی‌ها و به صورت کلی به ارزهای دیجیتال از دست بدهند و اعتبار صرافی‌ها را زیر سوال ببرند، چون در تحقیقات بعدی معلوم شد دارایی‌های دیجیتال سپرده‌گذاری شده توسط کاربران در FTX با دارایی‌هایی که این صرافی واقعاً در ذخایر خود نگه می‌داشته، نزدیک به ۱۰ میلیارد دلار اختلاف داشته است.

در طول فرآیند سقوط، صرافی FTX  با افزایش گسترده کاربرانی مواجه شد که وجوه خود را از صرافی برداشت می‌کردند، اما به دلیل نداشتن ذخایر کافی، FTX نتوانست همه درخواست‌های برداشت کاربران را پردازش کند و در نهایت اعلام ورشکستگی کرد.

ورشکستگی ناگهانی FTX و تاثیرات سلسله‌وار آن در صنعت ارزهای دیجیتال، باعث شد کاربران کریپتو و صرافی‌ها به مکانیزمی جدید برای اثبات اندوخته صرافی‌ها نیاز پیدا کنند. با روش اثبات اندوخته، کاربران توانستند اعتماد خود به صرافی‌های ارز دیجیتال را بازیابند و با بررسی گزارش اثبات اندوخته صرافی‌ها، از اعتبار آنها مطمئن شوند.

اثبات اندوخته صرافی‌های ارز دیجیتال چگونه انجام می‌شود؟

گزارشات اثبات اندوخته، تمام سپرده‌ها در یک صرافی را به دقت بررسی می‌کنند تا مشخص شود که آیا مالکیت کیف پول‌های گفته شده متعلق به صرافی است یا خیر و آیا مقدار وجوه صرافی با وجود کاربران به نسبت ۱:۱ است یا خیر. صرافی‌های ارزهای دیجیتال ممکن است نتایج حسابرسی اثبات اندوخته را به صورت دوره‌ای (هفتگی، ماهانه، سه‌ماهه) منتشر کنند یا در وب‌سایت خود گزینه‌ای برای دسترسی به اثبات اندوخته (PoR) به صورت آنی داشته باشند.

مهم است بدانید که گزارشاتی مانند عکس‌های فوری یا اسنپ شات (Snapshot) یا حسابرسی دارایی‌ها توسط صرافی‌ها ممکن است برای اثبات اندوخته در یک مقطع زمانی مشخص کافی باشد. با این حال، دسترسی آنی کاربران به اثبات اندوخته صرافی بهتر است، زیرا هر کاربر می‌تواند در هر لحظه از پشتوانه صرافی اطمینان حاصل کند.

روش‌های مختلفی برای اثبات اندوخته صرافی‌های ارز دیجیتال وجود دارد. در ادامه ۳ روش رایج و جالب برای انجام اثبات اندوخته را توضیح می‌دهیم.

اثبات اندوخته از طریق بازرسی نهادهای شخص ثالث

در این روش، یک نهاد شخص ثالث دارایی‌های صرافی را حسابرسی می‌کند و یک اسنپ شات از کل بدهی‌های صرافی ایجاد می‌کند؛ در اینجا بدهی به معنای کل مبلغ سپرده‌های کاربران آن صرافی است.

سپس مالکیت دارایی‌های صرافی نیز تأیید می‌شود. برخی صرافی‌ها قسمتی از دارایی‌های خود را به صورت ارز فیات یا فلزات گران‌بها نگه می‌دارند و بقیه را در قالب ارزهای دیجیتال نگهداری می‌کنند. حسابرسی ارزهای دیجیتال متعلق به صرافی کمی سخت‌تر و همچنین حیاتی‌تر است چون قیمت ارزهای دیجیتال با نوسانات بیشتری تغییر می‎‌کند.

 صرافی یک امضای دیجیتال از کلیدهای خصوصی مربوط به تمام آدرس‌های خود ارائه می‌دهد و از این طریق ثابت می‌کند که این مقدار ارزهای دیجیتال متعلق به صرافی است. در نهایت، نتیجه حسابرسی باید تأیید کند که مقدار دارایی‌های متعلق به صرافی بیشتر از مقدار بدهی‌های آن به کاربران (سپرده‌های کاربران) است.

اثبات اندوخته از طریق درخت مرکل (Merkle Tree)

به بیان ساده، درخت مرکل (یا درخت هش) یک ساختار داده است که با آن می‌توان به صورت کارآمد و ایمن داده‌ها را تایید کرد. در فضای کریپتو، درخت مرکل به عنوان راهی برای تایید اعتبار حساب‌ها و تراکنش‌های کاربران عمل می‌کند. به جز فرآیند اثبات اندوخته، درخت‌های مرکل در فرآیند استخراج بیت کوین (BTC) نیز استفاده می‌شوند.

بیشتر بخوانید: هر آنچه باید درباره درخت مرکل و کاربردهای آن در بلاکچین بدانید

در اثبات اندوخته با درخت مرکل، موجودی حساب‌های کوچک‌تر در صرافی تبدیل به هش‌های رمزنگاری شده می‌شوند و همه آنها با یکدیگر ترکیب شده تا یک هش نهایی به وجود بیاید.

بنابراین با استفاده از روش اثبات اندوخته با درخت مرکل، می‌توان تمام داده‌های موجودی حساب کاربران را در یک ریشه مرکل (هش نهایی) جمع‌آوری کند. در ازای آن، موجودی حساب آدرس هیچ کاربری در معرض دید عموم قرار نمی‌گیرد.

نهادهای شخص ثالث حسابرسی یا کاربران یک صرافی می‌توانند امضاهای دیجیتال تولید شده توسط درخت مرکل را بررسی و تایید کنند تا بفهمند در نهایت مجموع دارایی‌های صرافی با مجموع بدهی‌های آن مطابقت دارد یا خیر.

اثبات اندوخته از طریق چین لینک (Chainlink)

چین لینک (LINK) در وهله اول یک شبکه اوراکل غیرمتمرکز است که بر روی بلاک چین اتریوم ساخته شده است. با شبکه چین لینک می‌توان داده‌ها را از منابع خارج از زنجیره به قراردادهای هوشمند درون زنجیره‌ای منتقل کرد. همچنین با چین لینک می‌توان گزارش اثبات اندوخته صرافی‌های ارز دیجیتال تهیه کرد.

سیستم اثبات اندوخته چین لینک، قراردادهای هوشمندی ارائه می‌دهد که با آن می‌توان میزان پشتوانه یک صرافی را محاسبه کرد. از چین لینک می‌توان برای اثبات اندوخته صرافی‌ها به صورت خودکار استفاده کرد.

همچنین پروتکل‌های دیفای (DeFi) از اثبات اندوخته چین لینک استفاده می‌کنند تا به طور شفاف نشان دهند در هر زمان چه مقدار سرمایه کاربران در آنها واریز شده، قرض گرفته شده یا سپرده‌گذاری شده است.

مزایای اثبات اندوخته صرافی‌های ارز دیجیتال

تا اینجا متوجه شدیم که اثبات اندوخته چیست و ضمانت ذخایر صرافی‌های ارز دیجیتال از چه روش‌ها و چگونه انجام می‌شود. اکنون به مزایای مهم گزارشات اثبات اندوخته در دنیای ارزهای دیجیتال می‌پردازیم.

شفافیت و اعتماد

یکی از مزایای اصلی اجرای گزارشات اثبات اندوخته، افزایش شفافیت مالی صرافی‌های دیجیتال است. صرافی‌های دیجیتال با نشان دادن توان خود در پرداخت بدهی‌ها، اعتبار و اعتماد به خود را افزایش می‌دهند.

امنیت در برابر ورشکستگی

گواه اثبات اندوخته به عنوان یک لایه امنیتی در برابر مشکلات احتمالی ورشکستگی که صرافی‌ها با آن مواجه هستند عمل می‌کند. گزارشات اثبات اندوخته تضمین ‌می‌کند که وجه نگهداری شده توسط صرافی برای پوشش تمام سپرده‌ها و بدهی‌های مشتریان کافی است.

جلوگیری از وام‌دهی بیش از حد

برخی صرافی‌ها یا بانک‌ها تنها کسری از سپرده‌های مشتریان خود را ذخیره می‌کنند و بقیه را وام می‌‎دهند. این سیستم ریسک بالایی دارد، زیرا بر این فرض تکیه دارد که همه سپرده‌گذاران به طور همزمان وجوه خود را برداشت نمی‌کنند.

اثبات اندوخته راه‌حلی برای این نگرانی ارائه می‌دهد. با تایید اینکه یک صرافی ارز دیجیتال دارای ذخایر کافی برای پوشش تمام سپرده‌های مشتریان است، تضمین می‌کند که وام‌دهی بیش از حد وجود ندارد.

بهبود ثبات بازار

اثبات اندوخته با کاهش ریسک بحران نقدینگی به ثبات کلی بازار ارزهای دیجیتال کمک می‌کند. در سیستم‌های مالی سنتی و دیجیتال، عدم شفافیت و اطمینان در مورد مقدار ذخایر و نقدینگی ارزها می‌تواند منجر به نگرانی و وحشت کاربران شود و بازار خرید و فروش را آشفته کند.

با اثبات اندوخته، کاربران می‌توانند از نقدینگی صرافی‌ها و ارزهای آنها اطمینان حاصل کنند و احتمال اختلال و آشفتگی در بازار به حداقل می‌رسد. این ثبات برای رشد مستمر و پذیرش گسترده‌تر دارایی‌های دیجیتال و اکوسیستم کریپتو بسیار مهم است.

رعایت مقررات و مسئولیت‌پذیری

اثبات اندوخته نیز نقشی حیاتی در تضمین انطباق صرافی‌ها با مقررات و پاسخگویی و مسئولیت‌پذیری آنها دارد. با ارائه گزارشات قابل تایید ذخایر صرافی‌ها، نظارت و اجرای مقررات مالی برای قانون‌گذاران آسان‌تر می‌شود. این امر همچنین به جلوگیری از فعالیت‌های متقلبانه، کلاهبرداری، پولشویی و سایر فعالیت‌های غیرقانونی کمک می‌کند.

علاوه بر این، صرافی‌هایی که به طور منظم تحت بازرسی‌های اثبات اندوخته قرار می‌گیرند، تعهد خود را به رعایت قانون، پاسخگویی و مسئولیت‌پذیری خود را نشان می‌دهند.

چالش‌ها و محدودیت‌های اثبات اندوخته صرافی‌ها

اکنون با مزایای مکانیزم اثبات اندوخته صرافی‌های ارز دیجیتال آشنا شدیم، اما این مکانیزم چالش‌ها و محدودیت‌هایی نیز دارد که هنوز به برخی از آنها رسیدگی نشده و در ادامه آنها را بررسی می‌کنیم.

نگرانی‌ها در مورد حفظ حریم خصوصی

یکی از چالش‌های اصلی مرتبط با اثبات اندوخته صرافی‌ها، به خطر افتادن حریم خصوصی کاربران است. موسسات مالی یا صرافی‌های ارزهای دیجیتال به منظور ارائه مدرک قابل تایید برای ذخایر خود، ممکن است نیاز به افشای اطلاعات خاصی در مورد دارایی‌های خود داشته باشند.

بنابراین، ایجاد تعادل مناسب بین شفافیت و حفظ حریم خصوصی کاربران بسیار مهم است، زیرا افشای بیش از حد اطلاعات می‌تواند نگرانی‌های امنیتی برای کاربران ایجاد کند.

پیچیدگی تهیه گزارشات اثبات اندوخته

اجرای مکانیزم اثبات اندوخته موثر می‌تواند از نظر فنی یک کار پیچیده باشد. برای اطمینان از یکپارچگی و صحت اطلاعات ارائه شده، به روش‌های حسابرسی کامل و تکنیک‌های رمزنگاری قوی نیاز داریم.

توسعه و نگهداری چنین سیستم‌هایی می‌تواند سخت باشد، به‌ویژه برای مؤسسات کوچک‌تر یا استارت‌آپ‌هایی با توانایی‌های مالی و فنی محدود. بنابراین، در حالی که اثبات اندوخته روندی حیاتی است، ممکن است همه سازمان‌ها نتوانند آن را به طور کارآمد و موثر اجرا کنند.

انطباق با مقررات

اثبات اندوخته می‌تواند با چالش‌های مربوط به انطباق با مقررات مواجه شود. حوزه‌های قضایی مختلف در کشورهای مختلف الزامات و مقررات متفاوتی در رابطه با شفافیت مالی و حسابرسی دارند.

پایبندی به این مقررات در حین اجرای اثبات اندوخته می‌تواند برای موسسات مالی کار سخت و پیچیده‌ای باشد. ایجاد توازن بین اجرای تعهدات قانونی و حفظ کارایی عملیات اثبات اندوخته تا حدودی چالش برانگیز است.

تداوم اجرای حسابرسی و هزینه‌های آن

یکی دیگر از محدودیت‌های مکانیزم اثبات اندوخته این است که این کار باید به طور مداوم انجام شود و هزینه‌هایی نیز دارد. اجرای حسابرسی‌های منظم و کامل می‌تواند پرهزینه و زمان بر باشد. صرافی‌های کوچکتر ممکن است نتوانند بار مالی ناشی از حسابرسی‌های مکرر را متحمل شوند.

نیاز به اعتماد به نهادهای حسابرسی

در فرآیند اثبات اندوخته، صرافی‌ها و کاربران بعضاً به دقت و دانش نهادهای شخص ثالث که حسابرسی را بر عهده گرفتند اعتماد می‌کنند که کار خود را به درستی انجام دهند. با این حال، همیشه احتمال خطای انسانی یا حتی سوءاستفاده‌های عمدی وجود دارد. بنابراین صرافی‌ها باید حسابرسان معتبر را با دقت انتخاب کنند و برای کاهش خطرات، مکانیزم‌های حاکمیتی و نظارتی قوی ایجاد کنند.

جمع‌بندی

اکنون می‌دانیم که اثبات اندوخته صرافی‌های ارز دیجیتال راهی است برای بررسی اینکه موجودی صرافی‌های ارز دیجیتال برابر با یا بیشتر از مقدار سرمایه کلی است که کاربران در آن نگه می‌دارند. اثبات اندوخته، روشی برای اطمینان از ضمانت ذخایر صرافی‌های ارز دیجیتال است.

پس از فروپاشی صرافی FTX، بسیاری از صرافی‌های معتبر مکانیزم اثبات اندوخته را اعمال کردند. اثبات اندوخته شفافیت مالی صرافی‌ها را افزایش داده و به کاربران کمک می‌کند که بتوانند راحت‌تر به صرافی‌ها و اعتبار و نقدینگی آنها اعتماد کنند.

همچنین گزارشات اثبات اندوخته نشان می‌دهد که یک صرافی در برابر ورشکستگی ایمن است و حتی اگر همه کاربران به یکباره وجوه خود را از صرافی برداشت کنند، صرافی ورشکسته نمی‌شود. از طرف دیگر با اثبات اندوخته، صرافی‌ها ملزم به رعایت قوانین شده و از وام‌دهی بیش از حد نیز جلوگیری می‌کنند.

پرسش‌های متداول