لیکویید شدن چیست؟ بهترین روش‌های جلوگیری از لیکویید شدن در ترید

حتما تا به حال از اطرافیان خود شنیده‌اید که می‌گویند لیکویید شده‌اند و به یک‌باره سرمایه تریدشان صفر شده و همین باعث شده است تا این سوال برای شما ایجاد شود که اصلا این لیکویید شدن چیست و چطور می‌توان از آن جلوگیری کرد. لیکویید شدن، کال مارجین یا بسته شدن پوزیشن معاملاتی شاید یکی از تلخ‌ترین اتفاقاتی باشد که می‌تواند برای یک معامله‌گر در بازارهای مارجین و فیوچرز رخ دهد.

به طور کلی، لیکویید شدن در بازارهای فیوچرز یا مارجین هنگام معامله با اهرم یا همان لوریج و زمانی که ارزش پوزیشن یک معامله‌گر به زیر یک آستانه از پیش تعیین‌شده سقوط می‌کند رخ می‌دهد که به از دست رفتن سرمایه اولیه او منجر می‌شود.

متوجه پاراگراف بالا نشدید؟ ایرادی ندارد. در این مطلب از مجله نوبیتکس تصمیم داریم تا هرگونه ابهام در مورد لیکویید شدن را برطرف کرده و بهترین روش‌ها برای جلوگیری از لیکویید شدن در ترید را ارائه دهیم. توصیه می‌کنیم تا انتهای این مطلب با ما همراه باشید.

لیکویید شدن چیست؟

اگر اصطلاح لیکویید شدن (Liquidation) را در دیکشنری جستجو کنید، با تعریفی ساده روبه‌رو می‌شوید: فرآیند تبدیل دارایی‌ها به پول نقد. اما در دنیای معاملات مارجین (Margin) و فیوچرز (Futures)، این مفهوم کمی پیچیده‌تر است و به اتفاقی اشاره دارد که معامله‌گران به شدت تلاش می‌کنند از آن جلوگیری کنند.

در معاملات مارجین یا فیوچرز، لیکویید شدن زمانی رخ می‌دهد که یک پوزیشن معاملاتی به دلیل نداشتن مارجین کافی برای پوشش ضررهای جاری به‌صورت خودکار بسته می‌شود. به عبارت دیگر، اگر ارزش دارایی یا حساب شما به کمتر از حداقل مارجین موردنیاز برسد، سیستم به‌طور خودکار معامله شما را می‌بندد تا از ضرر بیشتر جلوگیری کند.

شاید کمی سخت به نظر برسد، اما نگران نباشید! برای درک بهتر این مفهوم، بهتر است ابتدا با بازار مارجین و فیوچرز و اصطلاحات مرتبط با آن‌ها آشنا شویم.

بازار مارجین و فیوچرز چیست؟

برای درک مفهوم لیکویید شدن، لازم است ابتدا با اصول اولیه بازار مارجین و فیوچرز آشنا شویم. این بازارها ابزارهایی هستند که به معامله‌گران امکان می‌دهند سود خود را افزایش دهند، اما درعین‌حال خطرات زیادی نیز به همراه دارند و در برخی از کشورها برای معامله‌گران تازه‌کار ممنوع هستند!

معاملات مارجین چیست؟

در بازار کریپتو  ما سه بازار کلی اسپات، مارجین و فیوچرز داریم. در بازار اسپات، مالکیت یک ارز دیجیتال مثل بیت کوین بین خریدار و فروشنده جابجا می‌شود. بازار مارجین مشابه بازار اسپات است با این تفاوت که معامله‌گر برای سود بیشتر، مقداری پول از صرافی قرض می‌گیرد یا اصطلاحا از اهرم استفاده می‌کند.

معاملات مارجین به شما این امکان را می‌دهند تا با استفاده از پولی که از صرافی قرض گرفته‌اید (که به آن مارجین گفته می‌شود) معامله کنید.

در معاملات مارجین منظور از مارجین اولیه (Initial Margin) مقدار پولی است که برای باز کردن یک موقعیت معاملاتی باید در حساب خود داشته باشید. مثلا، اگر می‌خواهید 1000 دلار بیت کوین خریداری کنید و صرافی از شما 10% مارجین اولیه بخواهد، باید 100 دلار در حساب خود داشته باشید.

منظور از مارجین نگهداری (Maintenance Margin) نیز حداقل موجودی است که باید در حساب شما باشد تا معامله‌تان باز بماند. در صورتی که موجودی شما از این حد پایین‌تر برود، خطر لیکویید شدن وجود خواهد داشت.

لوریج (Leverage) یا همان اهرم نیز به شما اجازه می‌دهد تا با پول اولیه کمتر، پوزیشن‌های معاملاتی بزرگتری باز کنید. مثلا، با استفاده از لوریج 10 برابری و سرمایه اولیه 100 دلار می‌توانید معامله‌ای 1000 دلاری انجام دهید.

حالا که با مفاهیم مهم بازار مارجین آشنا شدیم بهتر است مثالی بزنیم. فرض کنید شما 100 دلار دارید و در بازار مارجین با لوریج 5 برابری معامله می‌کنید. با این کار، صرافی به شما 400 دلار دیگر قرض می‌دهد تا بتوانید معامله‌ای به ارزش ۵۰۰ دلار باز کنید. اگر قیمت دارایی 10% افزایش یابد، سود شما 50 دلار (10% از 500 دلار) خواهد بود. اما اگر قیمت 10% کاهش یابد، ضرر شما هم 50 دلار خواهد بود و از آنجا که فقط ۱۰۰ دلار سرمایه دارید، اگر قیمت 20% کاهش یابد (معادل 100 دلار ضرر)، کل موجودی شما از دست می‌رود و صرافی معامله را لیکویید می‌کند تا ضرر بیشتری به آن وارد نشود. در واقع صرافی تحت هیچ شرایط مبلغ اولیه‌ای که به شما قرض داده است را از دست نمی‌دهد.

معاملات فیوچرز چیست؟

معاملات فیوچرز قراردادی است که معامله‌گر متعهد می‌شود یک دارایی را در آینده با قیمت مشخص بخرد یا بفروشد. در این بازار نیز امکان استفاده از لوریج وجود دارد.

در این نوع معاملات، یک قیمت توافقی مطرح است که همان قیمتی است که معامله‌گران برای خرید یا فروش دارایی در آینده توافق می‌کنند. گروهی از این قراردادهای فیوچرز، یک تاریخ انقضا دارند که تعیین می‌کند قرارداد در چه بازه‌ای باید انجام شود.

همانطور که گفتیم در بازار فیوچرز نیز امکان استفاده از لوریج وجود دارد. فرض کنید شما یک قرارداد فیوچرز بیت کوین با قیمت توافقی ۵۰,۰۰۰ دلار خریداری می‌کنید و از لوریج ۲۰ برابری استفاده می‌کنید. اگر قیمت بیت کوین به ۵۱,۰۰۰ دلار برسد، سود شما ۱۰۰۰ دلار خواهد بود. اما اگر قیمت به ۴۹,۰۰۰ دلار کاهش یابد، ممکن است حساب شما لیکویید شود.

لیکویید شدن چگونه اتفاق می افتد؟

در بازار اسپات زمانی پول شما صفر می‌شود که قیمت یک ارز دیجیتال صفر شود. در معاملات مارجین یا فیوچرز اما قضیه متفاوت است. در این نوع معاملات چون شما از اهرم استفاده کرده و مقداری پول از صرافی می‌گیرید، صرافی‌ هم مکانیسم مدیریت ریسک خاصی دارد تا از ضررهای احتمالی جلوگیری کند. این مکانیسم همان لیکویید شدن است.

به زبان ساده، لیکویید شدن زمانی رخ می‌دهد که میزان ضرر شما از مقدار سرمایه اصلی‌تان بیشتر شود. در این صورت صرافی به صورت خودکار پوزیشن شما را می‌بندد و اصل سرمایه‌تان را به عنوان ضرر برمی‌دارد. اتفاقی که به صفر شدن اصل پول شما منجر می‌شود.

فرض کنید شما 100 دلار دارید و با لوریج 10 برابری در معاملات مارجین یک پوزیشن 1000 دلاری باز می‌کنید. حالا اگر قیمت 10% کاهش یابد، ارزش کل پوزیشن شما 100 دلار کاهش می‌یابد. حالا صرافی می‌آید و برای جلوگیری از ضرر بیشتر، آن 100 دلار سرمایه اولیه شما را برمی‌دارد و پوزیشنتان را می‌بندد.

قیمت لیکویید شدن چیست و چگونه محاسبه می‌شود؟

در معاملات اهرمی معمولا قیمت مشخصی به نام قیمت لیکویید (Liquidation Price) تعیین می‌شود که در صورت رسیدن قیمت به آن، پوزیشن معامله‌گر بسته و لیکویید می‌شود و باید به آن توجه داشت. برای محاسبه این قیمت، عواملی مثل قیمت ورود، میزان لوریج، نرخ مارجین اولیه و نرخ مارجین نگهداری در نظر گرفته می‌شوند.

به‌عنوان مثال، اگر شما در قیمت ۲۸,۰۰۰ دلار یک موقعیت شورت باز کنید و از لوریج ۱۰۰ استفاده کنید، نرخ مارجین اولیه برابر با ۱٪ خواهد بود. حالا اگر نرخ مارجین نگهداری ۰.۴٪ باشد، قیمت لیکویید شما از این فرمول به دست می‌آید:

قیمت لیکویید = قیمت ورود × [۱ + (نرخ مارجین اولیه – نرخ مارجین نگهداری)]

با جایگذاری اعداد:

۲۸,۰۰۰ × [۱ + (۱٪ – ۰.۴٪)] ≈ ۲۸,۱۶۸ دلار

یعنی اگر قیمت به ۲۸,۱۶۸ دلار برسد، موقعیت شما لیکویید می‌شود و دارایی شما از دست می‌رود.

البته ابزارهای آنلاین مختلفی از جمله وب‌سایت «Leverage Trading» وجود دارد که با استفاده از آنها می‌توان خیلی سریع قیمت لیکویید شدن در معاملات اهرمی را با ماشین حساب لیکویید شدن محاسبه کرد.

انواع لیکویید شدن

تا به اینجای کار به سوال لیکویید شدن چیست پاسخ دادیم. اما در بازارهای مالی، انواع مختلفی از لیکویید شدن وجود دارد که در ادامه آنها را بررسی می‌کنیم.

لیکویید شدن داوطلبانه (Voluntary Liquidation)

در این حالت، معامله‌گر خود تصمیم می‌گیرد که پوزیشن خود را ببندد تا از ضرر بیشتر جلوگیری کند. این تصمیم معمولا زمانی گرفته می‌شود که معامله‌گر پیش‌بینی می‌کند که بازار به ضرر او حرکت می‌کند و ترجیح می‌دهد بخشی از سرمایه‌اش را حفظ کند. این نوع لیکویید شدن در واقع اقدامی آگاهانه از طرف معامله‌گر است تا از از دست دادن بیشتر سرمایه جلوگیری کند.

لیکویید شدن اجباری (Forced Liquidation)

در این نوع لیکویید شدن، صرافی به‌طور خودکار پوزیشن شما را می‌بندد. این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که موجودی حساب شما برای پوشش ضررها کافی نباشد و صرافی مجبور می‌شود برای جلوگیری از ضرر بیشتر، پوزیشن شما را ببندد. در واقع، این نوع لیکویید شدن از طرف صرافی و به‌طور اتوماتیک انجام می‌شود و معامله‌گر هیچ‌گونه کنترلی بر آن ندارد.

لیکویید شدن جزئی (Partial Liquidation)

در این حالت، معامله‌گر تصمیم می‌گیرد فقط قسمتی از پوزیشن خود را ببندد. هدف از این اقدام این است که بخشی از سرمایه‌اش را حفظ کند و از ضرر بیشتر جلوگیری نماید. این تصمیم معمولا زمانی گرفته می‌شود که معامله‌گر بخواهد بخش کوچکی از موقعیت خود را بفروشد تا از ضررهای بیشتر جلوگیری کند.

لیکویید شدن کامل (Total Liquidation)

لیکویید شدن کامل زمانی رخ می‌دهد که تمام سرمایه شما از بین می‌رود. این اتفاق معمولا در اثر نوسانات شدید و عدم توانایی در تامین مارجین لازم برای حفظ پوزیشن‌ها اتفاق می‌افتد. در این وضعیت، صرافی تمام موجودی حساب شما را می‌فروشد و معامله‌گر تمام سرمایه خود را از دست می‌دهد.

لیکویید شدن در معاملات لانگ و شورت (Long and Short Liquidation)

در معاملات لانگ (خرید)، زمانی که معامله‌گر پیش‌بینی می‌کند قیمت دارایی افزایش خواهد یافت اما قیمت برخلاف انتظار کاهش پیدا می‌کند، اگر قیمت به زیر یک سطح مشخص برسد، موقعیت لانگ او لیکویید می‌شود. این یعنی سیستم به‌طور خودکار موقعیت را می‌بندد و سرمایه‌ای که برای معامله استفاده شده بود از دست می‌رود.

در معاملات شورت (فروش) نیز معامله‌گر انتظار کاهش قیمت دارایی را دارد. اما اگر قیمت برخلاف پیش‌بینی افزایش پیدا کند، با عبور قیمت از یک حد معین، موقعیت شورت لیکویید شده و معامله‌گر زیان می‌بیند.

پس از لیکویید شدن چه بر سر پول اصلی می‌آید؟

اما سوالی که حالا پیش می‌آید این است که پس از لیکویید شدن، اصل سرمایه ما به چه کسی می‌رسد؟ جواب این است که در صورت لیکویید شدن، صرافی از موجودی شما برای پوشش ضررها استفاده می‌کند. اگر موجودی حساب شما کافی نباشد و ضررها از آن بیشتر شوند، شما موظف به پرداخت تفاوت خواهید بود.

همچنین، صرافی ممکن است هزینه‌ای برای انجام فرآیند لیکویید شدن دریافت کند که این هزینه یا از موجودی شما کسر می‌شود یا در صورت نبود موجودی کافی، به بدهی شما افزوده خواهد شد. در برخی موارد، صرافی‌ها از یک صندوق بیمه یا مکانیزم تقسیم ضرر برای جبران خسارات ناشی از لیکویید شدن‌ها استفاده می‌کنند که در این صورت، سایر معامله‌گران پلتفرم ممکن است بخشی از سود یا موجودی خود را برای پوشش این ضررها مشارکت کنند.

در نهایت، پول شما ابتدا برای پوشش ضررها مصرف می‌شود و پس از کسر هزینه‌ها، هر مبلغ باقی‌مانده به شما بازگردانده خواهد شد. اما در صورتی که ضررها بیشتر از موجودی شما باشند، شما موظف به پرداخت مابه‌التفاوت خواهید بود.

لیکویید شدن در دیفای به چه معناست؟

لیکویید شدن علاوه بر معاملات مارجین و فیوچرز، در اکوسیستم دیفای نیز اتفاق می‌افتد. در پروتکل‌های وام‌دهی دیفای از جمله میکر، آوه یا کامپاند، شما برای دریافت وام باید مقداری ارز دیجیتال به عنوان وثیقه (Collateral) قرار دهید. این وثیقه برای این است که در صورت عدم توانایی شما در بازپرداخت وام، پروتکل بتواند از آن برای جبران بدهی استفاده کند. حال اگر ارزش این وثیقه کاهش پیدا کند و دیگر نتواند وام شما را پوشش دهد، پروتکل به‌طور خودکار اقدام به فروش وثیقه شما می‌کند تا از ضرر بیشتر جلوگیری کند. به این فرآیند هم «لیکویید شدن» گفته می‌شود.

لیکویید شدن در دیفای مشابه به «مارجین کال» در بازارهای سنتی است، با این تفاوت که در دیفای، این عملیات به‌صورت کاملا خودکار از طریق قراردادهای هوشمند و بدون نیاز به دست‌کاری توسط فرد یا واسطه‌ای صورت می‌گیرد.

هیت مپ لیکوییدیشن چیست؟

هیت مپ لیکوییدیشن (Liquidation Heatmap) یکی از ابزارهایی است که معامله‌گران با استفاده از آن می‌توانند محدوده‌های قیمتی که مقدار زیادی از پوزیشن‌های معاملاتی در آن لیکویید می‌شوند را بررسی کنند. معامله‌گران از این نمودار می‌توانند برای درک رفتار بازار در نواحی قیمتی خاص استفاده کرده و با مدیریت بهتر پوزیشن‌های خود، از نواحی پرریسک دوری کنند.

نمودار هیت مپ لیکوییدیشن از قسمت‌های مختلفی تقسیم شده است. در سمت چپ این نمودار مقیاس رنگ‌ها مشخص شده که از سبز تا بنفش نشان‌دهنده حجم لیکویید شده است. رنگ سبز نشان‌دهنده حجم لیکویید شده بالا و رنگ بنفش حجم پایین را نشان می‌دهد. محور افقی نمودار نشان‌دهنده زمان است و محور عمودی بازه قیمتی را در زمان لیکویید شدن نشان می‌دهد.

در نمودار بالا، در قسمت سمت چپ (ابتدای نمودار)، قیمت از حوالی 59،000 دلار به 52،000 دلار کاهش یافته است. در این ناحیه، تراکم رنگ‌های سبز و زرد نشان می‌دهد که حجم گسترده‌ای از پوزیشن‌های معاملاتی تریدرها لیکویید شده است.

در ادامه، قیت بین سطوح 52،000 تا 56،000 دلار تثبیت شده و شاهد رنگ‌های آبی و بنفش در نمودار هستیم. در نواحی خاص، به ویژه بین سطوح قیمتی 54،000 تا 56،000 دلار نیز نقاط سبز و زردی به چشم می‌خورد که نشان‌دهنده لیکویید شدن‌های ناگهانی به دنبال نوسانات بازار است.

لیکویید شدن و لیکوییدیتی چه فرقی با هم دارند؟

لیکویید شدن (Liquidation) و لیکوییدیتی (Liquidity) دو اصطلاح کلیدی اما متفاوت در بازارهای مالی هستند. همانطور که بالاتر توضیح دادیم، لیکویید شدن یعنی موقعیت معاملاتی شما در معاملات فیوچرز یا مارجین به اجبار بسته شود. اما لیکوییدیتی، به معنای نقدینه بودن یک دارایی است و توانایی یک دارایی برای خرید و فروش سریع در بازار بدون تاثیر زیاد بر قیمت را نشان می‌دهد.

تفاوت کلیدی بین این دو مفهوم در کاربرد آنها است. لیکویید شدن بیشتر به معاملات اهرمی و مدیریت ریسک مربوط می‌شود و نتیجه‌ای منفی برای معامله‌گر دارد. در حالی که لیکوییدیتی به ویژگی بازار یا دارایی اشاره دارد و وجود آن نشانه‌ای از سلامت بازار است.

بهترین روش‌های جلوگیری از لیکویید شدن در ترید

برای جلوگیری از لیکویید شدن در ترید باید مدیریت ریسک درستی داشته باشید. در این قسمت برخی از بهترین روش‌های جلوگیری از لیکویید شدن را بررسی می‌کنیم.

استفاده از حد ضرر

استفاده از حد ضرر به شما این امکان را می‌دهد تا در صورت رسیدن قیمت به سطحی مشخص، معامله‌تان به صورت خودکار بسته شود. این کار به جلوگیری از ضررهای بیشتر و احتمال لیکویید شدن کمک می‌کند.

کاهش میزان لوریج استفاده شده

همواره توصیه می‌شود از اهرم بالا در معاملات خود استفاده نکنید چراکه با اهرم‌های خیلی بالا، حتی نوسانات کوچک هم می‌توانند زیان‌های جبران‌ناپذیری به همراه داشته باشند. با کاهش لوریج معاملات خود ریسک کلی را کاهش دهید تا بتوانید در بازارهای نوسانی دوام بیاورید.

توجه به نسبت مارجین

همیشه باید میزان مارجین و نسبت‌های خود را زیر نظر داشته باشید. زمانی که نسبت مارجین به ۱۰۰٪ برسد، حساب شما لیکویید می‌شود. با افزودن مارجین اضافی یا کاهش اهرم، می‌توانید از این وضعیت جلوگیری کنید.

شروع با سرمایه کم

به‌ویژه برای تریدرهای تازه‌کار، بهتر است با مقدار کمی سرمایه وارد بازار شوید. این کار به شما این امکان را می‌دهد که با محیط و استراتژی‌ها آشنا شوید و در صورت بروز خطا، از ضررهای بزرگ جلوگیری کنید.

آگاهی از شرایط بازار

اخبار و روندهای بازار می‌تواند تاثیر زیادی بر قیمت‌ها داشته باشد. با پیگیری اخبار و تحلیل‌های بازار، می‌توانید از پیش برای تغییرات بزرگ آماده شوید و از لیکویید شدن جلوگیری کنید.

تنوع در سبد سرمایه‌گذاری

به‌جای سرمایه‌گذاری تمام پول خود در یک دارایی، بهتر است آن را در چندین دارایی مختلف تقسیم کنید. این کار ریسک شما را کاهش داده و از احتمال لیکویید شدن در صورت افت شدید یک دارایی جلوگیری می‌کند.

جمع‌بندی

لیکویید شدن یا کال مارجین کابوس تمام معامله‌گران است که در معاملات مارجین یا فیوچرز رخ می‌دهد. در این معاملات، زمانی که یک پوزیشن به دلیل نداشتن مارجین کافی برای پوشش ضررهای جاری به صورت خودکار بسته می‌شود، لیکویید شدن رخ می‌دهد. در این حالت، صرافی اصل سرمایه شما را برای جبران ضرر برمی‌دارد و در یک لحظه پول شما صفر می‌شود.

در این مطلب از مجله نوبیتکس سعی بر این بود تا به زبان ساده به سوال «لیکویید شدن چیست و چگونه از آن جلوگیری کنیم؟» پاسخ دهیم. در صورتی که همچنان سوالی در ذهن شما باقی مانده است، آن را در قسمت کامنت با ما در میان بگذارید.

سوالات متداول