تعداد بیت کوین‌های گمشده یکی از آمار و ارقام مهم در دنیای ارز دیجیتال است، چون مقدار آن مستقیماً روی عرضه واقعی و در نتیجه روی قیمت بیت کوین تأثیر می‌گذارد. بیت کوین یک ارز دیجیتال با عرضه محدود (در مجموع ۲۱ میلیون واحد) است که بخش قابل توجهی از آن به دلایلی مثل از دست دادن کلیدهای خصوصی، مشکلات سخت افزاری و اشتباهات غیر قابل برگشت افراد در نقل و انتقال از دست رفته است. احتمالاً شما نیز از بعضی افراد شنیده‌اید که در سال‌های گذشته مقدار زیادی بیت کوین داشته‌اند، اما حالا به کیف پول یا کلیدهای خصوصی آن دسترسی ندارند و بیت کوین‌ها را گم کرده‌اند. در این مقاله بررسی می‌کنیم که منظور از بیت کوین گمشده چیست، تعداد بیت کوین‌های گمشده چندتاست و این بیت کوین‌ها چه اهمیتی دارند. با مجله نوبیتکس همراه باشید.
بیت کوین گم شده به چه معناست؟
در شبکه بیت کوین، هر واحد از این ارز دیجیتال به یک آدرس عمومی متناظر است که با داشتن کلید خصوصی مرتبط می‌توان آن را انتقال داد. اگر کلید خصوصی مربوط به یک آدرس از بین برود (مثلاً به دلیل فراموشی، آسیب دیدن سخت افزار، نابودی دستگاه و غیره)، بیت کوین آن آدرس همچنان در بلاکچین ثبت است، اما قابل خرج کردن نیست. این حالت معمولاً با عنوان بیت کوین گمشده یا غیر قابل دسترسی شناخته می‌شود.
به صورت کلی بیت کوین‌های گم شده دو حالت دارند:
گم شدن دائمی
گم شدن بیت کوین به صورت دائمی، حالتی است که کلید خصوصی مرتبط با آن دارایی برای همیشه از بین رفته باشد. این اتفاق می‌تواند در نتیجه فراموشی رمز عبور، تخریب سخت افزار حاوی کلیدها، ارسال بیت کوین‌ها به آدرس‌های غیر قابل برگشت (سوزاندن بیت کوین) یا گم شدن عبارت بازیابی (Seed Phrase) رخ دهد. از آنجایی که بلاکچین بیت کوین غیرمتمرکز و تغییرناپذیر است، در صورت گم شدن کلید خصوصی، هیچ نهاد مرکزی یا مکانیسمی برای بازیابی وجود ندارد. در این حالت، بیت کوین موجود در آن آدرس برای همیشه غیرقابل دسترس باقی می‌ماند و عملاً از عرضه در گردش خارج می‌شود.
خفتگی بیت کوین
کیف پول خفته (Dormant) یا غیرفعال، آدرسی است که کلیدهای خصوصی آن هنوز وجود دارند، اما در یک دوره زمانی طولانی (که می‌تواند چندین سال یا بیشتر باشد) هیچ فعالیتی نداشته است. این دارایی‌ها اغلب متعلق به سرمایه‌گذاران بلندمدت و هولدرها یا نهادهایی هستند که خودشان تصمیم به نگهداری و عدم جابجایی دارایی‌های خود گرفته‌اند. تمایز بین این دو دسته بیت کوین بسیار مهم است: کیف پول‌های گمشده هرگز به چرخه بر نمی‌گردند، اما کیف پول‌های خفته پتانسیل فعال شدن مجدد و بازگشت به عرضه در گردش را دارند و به خصوص در زمان افزایش شدید قیمت‌ها، این موضوع اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.
برآوردها و تخمین‌ها درباره تعداد بیت کوین‌های گمشده
تخمین حجم دقیق بیت کوین‌هایی که به طور دائم گم شده‌اند، همواره یک چالش آماری بوده است، چون برآوردها بر اساس مدل‌های احتمالاتی آنچین انجام می‌شود و نمی‌توان با قطعیت درباره تعداد بیت کوین‌های گمشده نظر دقیق داد. برآوردهای کنونی نشان می‌دهند که حجم بیت کوین‌هایی که احتمالاً به صورت دائمی (به دلیل فقدان کلید خصوصی) گم شده‌اند بین ۲.۳ تا ۴ میلیون واحد بیت کوین (BTC) است. این محدوده تقریباً ۱۱ تا ۱۸ درصد از کل سقف عرضه ۲۱ میلیون واحدی بیت کوین را شامل می‌شود. برای مثال، گزارشی از River Financial در سال ۲۰۲۴ این رقم را حدود ۳.۸ میلیون BTC تخمین زده است که بخش اعظم آن مربوط به آدرس‌هایی است که بیش از یک دهه غیرفعال بوده‌اند.
| منبع و سال | تخمین تعداد بیت کوین‌های گمشده | درصد از کل عرضه (۲۱ میلیون) | توضیحات |
| Chainalysis(۲۰۲۵) | بین ۲.۳ تا ۳.۷ میلیون BTC | حدود ۱۱ تا ۱۸ درصد | مبتنی بر تحلیل کوین‌های غیرفعال بیش از ۵ سال و داده‌های آنچین |
| Fortune / Glassnode(۲۰۲۴) | حدود ۲.۹ میلیون BTC | تقریباً ۱۴ درصد | تمرکز بر کوین‌های استخراج‌شده در سال‌های ابتدایی و بدون جابجایی |
| Ledger Academy(۲۰۲۴) | حدود ۳ تا ۴ میلیون BTC | حدود ۱۵ تا ۱۹ درصد | ترکیب داده‌های زنجیره‌ای و آمار از کیف پول‌های سخت افزاری |
| River Financial(۲۰۲۴) | حدود ۳.۸ میلیون BTC | حدود ۱۸ درصد | بخش عمده مربوط به آدرس‌هایی است که بیش از یک دهه غیرفعال بوده‌اند |
| Areabitcoin Research(۲۰۲۴) | بین ۳.۷ تا ۷.۸ میلیون BTC | بین ۱۸ تا ۳۷ درصد | شامل کوین‌های مشکوک به گم‌شدن و آدرس‌های غیرقابل ردیابی |
| Academic Study(arXiv, ۲۰۲۵) | ۳٫۱۹۷ بیت کوین(سوخت‌شده قطعی) | کمتر از ۰.۰۲ درصد | بررسی علمی آدرس‌های burn که هیچ کلید خصوصی ندارند |
دارایی‌های ساتوشی ناکاموتو
یکی از بزرگ‌ترین حجم‌های دارایی خفته متعلق به ساتوشی ناکاموتو، خالق بیت کوین است که حدود ۱.۱ میلیون BTC برآورد می‌شود. این کیف پول‌ها از سال ۲۰۱۰ دست‌نخورده باقی مانده‌اند. در حالی که این دارایی‌ها به طور معمول در دسته گمشده دائمی قرار نمی‌گیرند، چون ماهیت مالکیت آنها نامشخص است، اما به دلیل عدم فعالیت طولانی مدت، عملاً از عرضه در گردش خارج شده و باعث کمیاب‌تر شدن بیت کوین شده‌اند.
دلایل اصلی گم شدن بیت کوین
بیت کوین ماهیت غیرمتمرکز و بدون واسطه دارد. این ویژگی اگرچه یکی از بزرگ‌ترین مزایای آن است، اما در عین حال مسئولیت کامل نگهداری و امنیت را نیز بر عهده‌ی صاحب دارایی می‌گذارد. در این سیستم هیچ بانک یا نهاد مرکزی وجود ندارد که در صورت اشتباه، رمز عبور یا دسترسی شما را بازگرداند. به همین دلیل، حتی یک خطای ساده می‌تواند منجر به از دست رفتن دائمی بیت کوین‌ها شود.
در ادامه دلایل متداول گم‌شدن بیت کوین را بررسی می‌کنیم:
- از دست رفتن کلید خصوصی / فراموشی رمز عبور: این یکی از رایج‌ترین دلایل گم شدن بیت کوین است. اگر صاحب کیف پول نتواند کلید خصوصی یا عبارت بازیابی (seed phrase) را بازیابی کند، دسترسی به بیت کوین‌ها ممکن نیست.
- خرابی یا نابودی دستگاه ذخیره‌سازی: بعضی بیت کوین‌ها روی هارد دیسک‌ها، دستگاه‌های قدیمی یا کیف پول‌های سخت افزاری ذخیره شده‌اند. اگر آن دستگاه‌ها آسیب ببینند یا دور انداخته شوند، دسترسی به کلیدها قطع می‌شود.
- ناآگاهی کاربران اولیه: در سال‌های نخست بیت کوین، بسیاری افراد کلیدها را بدون پشتیبان فیزیکی نگهداری کرده‌اند و حالا نمی‌توانند به آنها دسترسی پیدا کنند.
- فوت مالک بدون انتقال کلیدها: اگر مالک بیت کوین فوت کند و وراث یا افراد دیگر از محل ذخیره کلیدها مطلع نباشند، ممکن است بیت کوین‌ها برای همیشه از دسترس خارج شوند.
- ارسال اشتباه به آدرس نامعتبر: اشتباه نوشتن آدرس مقصد یا انتقال به آدرسی که هیچ کلیدی ندارد، باعث از دست رفتن بیت کوین می‌شود.
- آدرس‌های burn و سوزاندن عمدی: در بعضی پروتکل‌ها، بیت کوین‌ها عمداً به آدرس‌هایی فرستاده می‌شوند که هیچ بازگشتی ندارند و به اصطلاح سوزانده می‌شوند. البته این دسته از بیت کوین‌ها بخش کوچکی از آدرس‌های گمشده را تشکیل می‌دهند.
چرا برآورد دقیق بیت کوین‌های گمشده تقریباً غیرممکن است؟
با وجود شفافیت کامل بلاکچین، تعیین دقیق تعداد بیت کوین‌های گمشده در عمل غیرممکن یا بسیار دشوار است، چون هیچ داده‌ای درباره مالکیت واقعی یا دسترسی به کلید خصوصی در بلاکچین ثبت نمی‌شود. بنابراین پژوهشگران باید بر اساس نشانه‌های غیرمستقیم و فرضیات آماری تعداد بیت کوین‌های گم شده را تخمین بزنند و همین موضوع باعث می‌شود که گاهی اعداد منتشرشده از منابع مختلف با هم تفاوت‌های قابل توجهی داشته باشند.
مهم‌ترین چالش‌ها برای برآورد تعداد بیت کوین‌های گمشده عبارتند از:
غیرفعال بودن آدرس الزاماً به معنی گم‌شدن نیست
در تحلیل‌های بلاکچین، معمولاً یکی از معیارها مدت زمان عدم جابجایی کوین‌ها است. برای مثال، اگر بیت کوینی بیش از پنج سال منتقل نشده باشد، ممکن است در رده‌ی «احتمالاً گمشده» قرار گیرد. در واقعیت، بسیاری از سرمایه‌گذاران قدیمی استراتژی HODL دارند و عمداً دارایی خود را سال‌ها جابجا نمی‌کنند. بنابراین هیچ‌کس نمی‌تواند صرفاً بر اساس گذشت زمان نتیجه بگیرد که کلید خصوصی از بین رفته است. به همین دلیل، آمار مربوط به کوین‌های غیرفعال همیشه مقداری خطا دارد.
نبود شاخص یا داده فنی برای عدم دسترسی به بیت کوین‌ها
بلاکچین بیت کوین فقط تراکنش‌ها را ثبت می‌کند، نه وضعیت کیف پول یا مالک آن را. این یعنی هیچ تفاوت فنی بین آدرسی که کلید آن گم شده با آدرسی که صاحب آن هنوز در حال نگهداری بلندمدت است وجود ندارد.
هیچ علامت یا نشانه‌ای در بلاکچین وجود ندارد که نشان دهد مالک هنوز روی دارایی‌های خود کنترل دارد یا خیر. به همین دلیل محققان فقط می‌توانند از روی الگوهای رفتاری (مثل تاریخ آخرین تراکنش، نوع ورودی و خروجی، یا زمان استخراج) حدس و گمان‌هایی درباره گم شدن بیت کوین‌ها بزنند.
عدم اطمینان درباره دارایی‌های استخراج‌شده اولیه
بخش بزرگی از بیت کوین‌های گمشده به آدرس‌های اولیه‌ای نسبت داده می‌شود که احتمالاً به خالق بیت کوین یا اولین ماینرها تعلق دارند. چون هیچ مدرک قطعی درباره وضعیت کلیدهای آنها وجود ندارد، نمی‌توان مطمئن بود که این کوین‌ها واقعاً از دست رفته‌اند یا صرفاً در حالت غیرفعال نگهداری می‌شوند. اگر روزی حتی بخشی از این دارایی‌ها فعال شوند، بسیاری از برآوردهای فعلی نیاز به بازنگری خواهند داشت.
تفاوت معیارها و روش‌های آماری
موسسات مختلف از شاخص‌های متفاوتی برای تعریف «گمشده» استفاده می‌کنند:
- برخی آدرس‌های غیرفعال بیش از ۵ سال را معیار می‌گیرند،
- برخی فقط کوین‌های پیش از ۲۰۱۲ را بررسی می‌کنند،
- و بعضی دیگر حتی تراکنش‌های کوچک آزمایشی را نشانه‌ی فعال بودن می‌دانند.
این تفاوت رویکردها باعث می‌شود که بازه‌ی اعداد بسیار گسترده باشد و در واقع هر موسسه و نهاد مالی به جای ارائه یک عدد قطعی، برداشت تحلیلی خود را ارائه کند.
داده‌های ناقص از کیف پول‌ها و دستگاه‌های فیزیکی
آمار مربوط به کیف پول‌های سخت افزاری یا نرم افزاری اغلب از طریق شرکت‌های خصوصی به‌صورت محدود منتشر می‌شود. به همین دلیل، تخمین‌های عمومی معمولاً فقط بر اساس داده‌های آنچین است و اطلاعات خارج از زنجیره یا آف‌چین (off-chain) نادیده گرفته می‌شود. این موضوع نیز باعث کاهش دقت در تخمین تعداد بیت کوین‌های گمشده می‌شود.
تأثیر بیت کوین‌های گمشده بر بازار و قیمت
گم شدن دائمی میلیون‌ها واحد بیت کوین تأثیر قابل توجهی روی قیمت و نحوه ارزش‌گذاری این ارز و کل بازار ارز دیجیتال دارد، چرا که بیت کوین به خودی خود کمیاب است و هر واحد از آن که برای همیشه غیر قابل دسترس شود، عرضه آن را کاهش می‌دهد.
بر همین اساس مهم‌ترین تأثیرات بیت کوین‌های گمشده روی بازار و قیمت بیت کوین عبارتند از:
- کاهش عرضه در دسترس: چون تعداد کل بیت کوین‌ها محدود به ۲۱ میلیون واحد است، هر کوین گمشده عملاً از چرخه‌ی مبادله حذف می‌شود. این موضوع به‌ویژه در بلندمدت، وقتی استخراج به مراحل پایانی نزدیک شود و هاوینگ های بیشتری رخ می‌دهد، اهمیت بیشتری می‌یابد.
- افزایش قیمت در نتیجه‌ی کمیاب‌تر شدن: از نگاه اقتصادی، کاهش عرضه با تقاضای ثابت یا رو به رشد می‌تواند باعث افزایش قیمت شود. بعضی تحلیلگران حتی معتقدند که گم‌شدن میلیون‌ها بیت کوین در سال‌های ابتدایی، یکی از دلایل حفظ روند صعودی بلندمدت قیمت بوده است.
- پیامدهای روانی: وقتی سرمایه‌گذاران و تریدرها می‌شنوند که درصدی از بیت کوین‌ها از بین رفته است، این موضوع انگیزه بیشتری برای سرمایه‌گذاری ایجاد می‌کند، چون افراد مطمئن می‌شوند که ازرش بیت کوین‌های باقیمانده بیشتر است.
راهکارهایی برای جلوگیری از گم‌شدن بیت کوین‌ها
تصویر پنج – آلت: راهکارهای جلوگیری از گم شدن بیت کوین
از آن‌جا که بازیابی بیت کوین‌های گمشده در بیشتر موارد غیر ممکن است، بهترین کار این است که از ابتدا جلوی گم شدن آنها را بگیرید. با رعایت چند اصل ساده‌ی امنیتی می‌توانید تا حد زیادی از خطر از دست رفتن بیت کوین‌های خود جلوگیری کنید. در ادامه با چند مورد از این اصول و اقدامات آشنا می‌شویم:
پشتیبان‌گیری از عبارت بازیابی (Seed Phrase)
مهم‌ترین اطلاعاتی که باید از آن محافظت کنید، عبارت بازیابی یا Seed Phrase است، عبارتی شامل ۱۲، ۱۸ یا ۲۴ کلمه که در واقع نسخه‌ی پشتیبان کلید خصوصی شماست. اگر کیف پول‌تان گم شود یا دستگاه سخت افزاری آسیب ببیند، تنها با این عبارت می‌توانید دوباره به بیت کوین‌های خود دسترسی پیدا کنید. عبارت بازیابی را روی کاغذ بنویسید و آن را در محل امنی مثل گاوصندوق نگهداری کنید. هرگز این عبارت را به‌صورت دیجیتال در حساب‌های تلگرام، ایمیل، فضای ابری و… ذخیره نکنید، چون همیشه احتمال هک و سرقت یا از دست دادن حساب‌های کاربری این‌چنینی وجود دارد.
استفاده از کیف پول‌های امن و مطمئن
برای نگهداری بیت کوین، انتخاب نوع کیف پول اهمیت زیادی دارد. اگر قصد نگهداری بلندمدت دارید، می‌توانید از کیف پول‌های سخت افزاری مثل کیف پول لجر (Ledger) یا ترزور (Trezor) استفاده کنید که کلید خصوصی شما را به‌صورت آفلاین ذخیره می‌کنند. در صورت استفاده از کیف پول نرم افزاری نیز حتماً مطمئن شوید که از رمزنگاری قوی و احراز هویت دو مرحله‌ای (2FA) پشتیبانی می‌کند و آن را فعال کنید.
تست کردن روش بازیابی
حتماً امتحان کنید که آیا کلیدهای خصوصی و عبارات بازیابی شما کار می‌کنند و می‌توانید با استفاده از آنها دارایی خودتان را برگردانید یا خیر. کوچک‌ترین اشتباه در ترتیب یا املا‌ی کلمات Seed Phrase می‌تواند بازیابی را ناممکن کند. برای تست، یک کیف پول جدید بسازید و سعی کنید با استفاده از عبارت بازیابی، آن را بازگردانید. اگر فرآیند با موفقیت انجام شد، کیف پول آزمایشی را حذف کنید و مطمئن شوید نسخه‌ی اصلی در جای امن قرار دارد.
برنامه‌ریزی برای آینده
حتماً به این فکر کنید که در صورت بروز اتفاق غیرمنتظره، چه کسی و چگونه می‌تواند به بیت کوین‌های شما دسترسی داشته باشد. اطلاعات مربوط به کیف پول، عبارت بازیابی و دستورالعمل‌های دسترسی را در جایی ذخیره کنید و در صورت نیاز، آنها را در اسناد رسمی یا وصیت‌نامه نیز ثبت کنید. اطلاعات حساس را فقط با افراد کاملاً مورد اعتماد به اشتراک بگذارید.
جمع‌بندی
به طور خلاصه، بیت کوین‌های گمشده به معنی کوین‌هایی هستند که علی‌رغم وجود در بلاکچین، دیگر قابل دسترس نیستند. این موضوع عمدتاً به دلیل از دست رفتن کلید خصوصی یا نابودی دستگاه ذخیره‌سازی مثل هارد و کیف پول سخت افزاری رخ می‌دهد. هرچه بیت کوین‌های گمشده بیشتر می‌شوند، یعنی عرضه آن کمتر و این ارز دیجیتال کمیاب‌تر می‌شود. بنابراین چون تقاضا برای خرید و تصاحب بیت کوین دائماً در حال افزایش است، قیمت این ارز دیجیتال نیز افزایش پیدا می‌کند.
سؤالات متداول
تخمین‌های مختلفی در این باره زده شده است که طبق آنها چیزی بین ۱۰ تا ۲۰ درصد از کل بیت کوین‌ها ممکن است به صورت دائمی از دسترس خارج شده باشند.
چون کاهش عرضه مؤثر باعث کمیاب‌تر شدن بیت کوین و افزایش قیمت آن می‌شود، مخصوصاً اگر تقاضا ثابت یا رو به افزایش باشد.
استفاده از کیف پول سخت افزاری یا نرم افزاری مطمئن، پشتیبان‌گیری امن از کلید خصوصی، عدم نگهداری کلیدهای خصوصی در حساب‌های کاربری آنلاین و… از جمله روش‌های مؤثر برای جلوگیری از گم شدن بیت کوین هستند.
