آیا اتریوم امن است؟ بررسی میزان امنیت اتریوم

اتریوم صرفا ارز دیجیتال نیست. این پلتفرم به‌عنوان «کامپیوتر جهانی غیرمتمرکز» شناخته می‌شود؛ سیستمی که قراردادهای هوشمند را اجرا می‌کند و زیرساخت هزاران پروژه در زمینه‌های دیفای (DeFi)، توکن‌های غیرمثلی (NFT) و سازمان‌های خودگردان غیرمتمرکز (DAO) را فراهم کرده است. میلیاردها دلار دارایی دیجیتال و میلیون‌ها کاربر به آن وابسته‌اند. از همین رو، امنیت اتریوم نه فقط مسئله‌ای فنی، بلکه مسئله‌ای اقتصادی، اجتماعی و حتی فلسفی است.

پرسش اصلی اینجاست که آیا اتریوم به‌راستی امن است؟ پاسخ ساده‌ای برای این پرسش وجود ندارد. امنیت اتریوم را چند لایه تشکیل می‌دهند؛ از هسته‌ پروتکل و الگوریتم اجماع گرفته تا لایه‌ی برنامه‌ها و حتی رفتار کاربران. در ادامه، تلاش خواهیم کرد این ساختار پیچیده را از درون بشکافیم و ببینیم آیا این دژ دیجیتال واقعا غیرقابل نفوذ است یا ترک‌هایی در دیوار آن دیده می‌شود.

معامله سریع و آسان در نوبیتکس خرید اتریوم

قیمت لحظه‌ای اتریوم

ETH

---

هسته امنیتی اتریوم؛ از اثبات کار تا اثبات سهام

اتریوم بر پایه‌ فناوری دفتر کل توزیع‌شده (Distributed Ledger Technology) ساخته شده است. داده‌های آن در هزاران گره در سراسر جهان نگهداری می‌شود و هر بلوک جدید از طریق توابع هش رمزنگاری به بلوک قبلی متصل است. این زنجیره‌ رمزنگاری‌شده باعث می‌شود که تغییر حتی یک تراکنش قدیمی، نیازمند بازنویسی کل زنجیره در اکثریت گره‌ها باشد؛ کاری که عملا غیرممکن است.

اما مهم‌ترین نقطه عطف امنیتی اتریوم در سال ۲۰۲۲ رقم خورد؛ زمانی که شبکه از الگوریتم اثبات کار (PoW) به اثبات سهام (PoS) مهاجرت کرد—رویدادی که «ادغام» (The Merge) نام گرفت.

در مدل جدید، به‌جای ماینرها، اعتبارسنج‌ها (Validators) مسئول تایید تراکنش‌ها هستند. برای مشارکت، هر اعتبارسنج باید ۳۲ واحد ETH در شبکه قفل کند. این سپرده نه‌تنها بلیط ورود به فرآیند تایید تراکنش‌ها است، بلکه نوعی تضمین مالی نیز به شمار می‌آید. اگر اعتبارسنج رفتاری صادقانه داشته باشد، پاداش می‌گیرد؛ اما اگر دست به تقلب یا رفتار مشکوک بزند، بخشی یا تمام سهام او از بین می‌رود؛ فرآیندی که «کاهش سهام» یا Slashing نام دارد.

این معماری جدید، امنیت اتریوم را از طریق انگیزه‌های اقتصادی تقویت کرده است. در مدل PoS، برای تسلط بر شبکه باید اکثریت ETH قفل‌شده را در اختیار داشت، امری که به سرمایه‌ای عظیم و ریسک نابودی کل دارایی نیاز دارد. در نتیجه، حمله از نظر اقتصادی غیرمنطقی می‌شود. این سازوکار، در کنار تغییرناپذیری بلاک چین و توزیع جهانی گره‌ها، هسته‌ای مقاوم در برابر سانسور و دست‌کاری ایجاد کرده است.

رمزنگاری، عدم تمرکز و اقتصاد: سه ستون امنیت

امنیت پروتکل اتریوم بر سه ستون اصلی بنا شده است:

•  رمزنگاری
• عدم تمرکز
• هم‌سویی اقتصادی

رمزنگاری

رمزنگاری، سپر نامرئی اتریوم است. توابع هش مانند Keccak-256 تضمین می‌کنند که داده‌ها قابل تغییر نیستند. امضاهای تراکنش دیجیتال ECDSA نیز اطمینان می‌دهند که فقط دارنده‌ کلید خصوصی می‌تواند تراکنش را امضا کند. این ترکیب از رمزنگاری کلید عمومی و خصوصی، اساس مالکیت در اتریوم است؛ سیستمی که به کاربران اجازه می‌دهد بدون نیاز به اعتماد به نهاد ثالث، کنترل کامل دارایی خود را حفظ کنند.

عدم تمرکز

اما امنیت فقط به رمزنگاری وابسته نیست. عدم تمرکز، نقشی تعیین‌کننده دارد. هزاران گره‌ مستقل در سراسر جهان شبکه را به‌صورت همزمان اجرا می‌کنند. خاموش کردن یا دستکاری چنین شبکه‌ای نیازمند کنترل بخش عمده‌ای از این گره‌هاست، که در عمل ممکن نیست. افزون بر آن، اتریوم از چندین نرم‌افزار کلاینت مختلف بهره می‌برد؛ از جمله Geth، Erigon، Lighthouse و Nethermind که باعث کاهش خطر باگ‌های سیستمی می‌شود. اگر یکی از کلاینت‌ها دچار نقص شود، سایرین شبکه را پایدار نگه می‌دارند.

هم‌سویی اقتصادی

سومین پایه‌ی امنیت، اقتصاد است. مدل PoS شبکه را بر پایه‌ انگیزه‌های مالی تنظیم می‌کند؛ رفتار درست پاداش دارد و رفتار مخرب هزینه‌بر است. اعتبارسنج‌هایی که قوانین را زیر پا بگذارند، دارایی خود را از دست می‌دهند. هزینه‌ گس (Gas Fee) در هر تراکنش به‌عنوان سد اقتصادی در برابر حملات اسپم عمل می‌کند. این ترکیب از سازوکارهای رمزنگاری، توزیع‌شده و اقتصادی، امنیت لایه‌ پایه‌ اتریوم را به شکلی بی‌سابقه تقویت کرده است.

لایه‌ی دوم امنیت؛ قراردادهای هوشمند

اگر هسته‌ اتریوم دیواری فولادین است، لایه‌ی قراردادهای هوشمند همان دروازه‌ای است که گاهی باز می‌ماند. قراردادهای هوشمند برنامه‌هایی خوداجرا هستند که در بلاک چین مستقر می‌شوند و بدون نیاز به واسطه، معاملات و عملیات را انجام می‌دهند. این ویژگی قدرت عظیمی به توسعه‌دهندگان می‌دهد، اما یک خطر ذاتی هم دارد: کد منتشرشده تقریبا تغییرناپذیر است. اگر خطایی در آن وجود داشته باشد، ممکن است برای همیشه باقی بماند.

تاریخ اتریوم نمونه‌های مشهوری از این خطر را به خود دیده است. در سال ۲۰۱۶، اشکالی در کد پروژه DAO، موجب سرقت میلیون‌ها دلار اتر شد و نهایتا شبکه مجبور به هاردفورک شد تا خسارت را جبران کند. این حادثه نشان داد که در دنیای «کد در نقش قانون»، خطا می‌تواند به فاجعه منجر شود.

بهبودها و پیشرفت‌های امنیتی

از آن زمان تاکنون، جامعه اتریوم درس‌های زیادی یاد گرفته است. حالا پروژه‌ها قبل از اینکه کدهایشان روی شبکه اجرا شود، مراقبت بیشتری می‌کنند تا خطاها و آسیب‌پذیری‌ها را پیدا کنند.

1. شرکت‌های امنیتی شخص ثالث قراردادها را بررسی می‌کنند تا مطمئن شوند هیچ مشکل امنیتی ندارند. یعنی افراد یا شرکت‌هایی خارج از تیم اصلی، کد شما را آزمایش می‌کنند.
2. بعضی پروژه‌ها از تایید رسمی استفاده می‌کنند. این روش مثل اثبات ریاضی است؛ یعنی با فرمول و منطق ریاضی نشان می‌دهند که کد دقیقا همان کار را انجام می‌دهد که برنامه‌ریزی شده است.
3. پروژه‌ها برنامه‌های «باگ بانتی» هم اجرا می‌کنند و به افرادی که باگ یا مشکل امنیتی پیدا می‌کنند جایزه می‌دهند، قبل از اینکه کسی بتواند از این مشکلات سوءاستفاده کند.
4. استفاده از کتابخانه‌های استاندارد و از قبل بررسی شده مثل OpenZeppelin رایج شده است. OpenZeppelin مجموعه‌ای از کدهای آماده و امن است که بسیاری از پروژه‌ها می‌توانند از آن استفاده کنند تا مجبور نباشند همه چیز را از صفر بسازند.
5. بعضی پروژه‌ها از قراردادهای قابل ارتقا استفاده می‌کنند تا اگر بعدا خطایی پیدا شد، بتوانند کد را به‌روزرسانی کنند. هرچند این کار با اصل «تغییرناپذیری» بلاک‌چین کمی تناقض دارد، اما امنیت کلی پروژه را بالاتر می‌برد.

چالش‌های باقی‌مانده؛ تمرکز، نرم‌افزار و انسان

با وجود پیشرفت‌های چشمگیر، اتریوم بی‌نقص نیست.

تمرکز قدرت در استخرهای لیکویید استیکینگ

یکی از نگرانی‌های تازه در شبکه‌ اتریوم، تمرکز قدرت در استخرهای لیکویید استیکینگ است. اما لیکویید استیکینگ یعنی چه؟ در سیستم اثبات سهام (Proof of Stake)، کاربران برای مشارکت در امنیت شبکه باید مقدار مشخصی از رمز‌ارز بومی اتریوم یعنی ۳۲ اتر (ETH) را قفل کنند تا به‌عنوان اعتبارسنج در تایید تراکنش‌ها شرکت کنند. بسیاری از کاربران توانایی قفل‌کردن چنین مبلغی را ندارند. در نتیجه، پلتفرم‌هایی مانند Lido و Coinbase Staking راهکاری ارائه کرده‌اند به نام لیکویید استیکینگ که به کاربران اجازه می‌دهد حتی با مقدار کمی ETH نیز در فرآیند سهام‌گذاری شرکت کنند. 

اما این مدل، یک خطر پنهان هم دارد؛ چون بسیاری از کاربران دارایی خود را در همین چند سرویس بزرگ سپرده‌گذاری می‌کنند، درصد زیادی از اعتبارسنج‌های فعال شبکه در اختیار همین پلتفرم‌ها قرار می‌گیرد. اگر فقط یکی از آن‌ها بیش از نیمی از اترهای استیک‌شده را کنترل کند، توازن غیرمتمرکز شبکه به خطر می‌افتد. در چنین حالتی، همان نهادی که قرار بوده به تمرکززدایی شبکه کمک کند، خود به نوعی «ابرواسطه» تبدیل می‌شود. به بیان ساده‌تر، اتریوم طراحی شده تا هیچ فرد یا سازمانی کنترل شبکه را در دست نگیرد، اما رشد استخرهای بزرگ استیکینگ می‌تواند این اصل بنیادین را تهدید کند.

ریسک‌های نرم‌افزاری و تنوع کلاینت‌ها

خطر دیگر در سطح نرم‌افزاری است. اگر اکثریت اعتبارسنج‌ها از یک کلاینت خاص استفاده کنند و آن کلاینت دچار باگ شود، ممکن است زنجیره برای مدتی از کار بیفتد. جامعه اتریوم تلاش دارد با ترویج تنوع نرم‌افزاری و آموزش اپراتورها، از چنین خطری جلوگیری کند.

انسان؛ حلقه‌ی ضعیف امنیت

شاید مهم‌ترین تهدید، در سطح کاربر نهفته باشد. تجربه نشان داده است که بزرگ‌ترین ضررهای مالی نه از نقص‌های فنی بلکه از اشتباهات انسانی ناشی می‌شوند. بسیاری از کاربران کلید خصوصی خود را از دست می‌دهند، در دام وب‌سایت‌های فیشینگ می‌افتند یا به‌طور ناخواسته مجوز دسترسی به کیف پولشان را به برنامه‌های مخرب می‌دهند. حتی امن‌ترین بلاک چین جهان هم نمی‌تواند از کاربری که عبارت بازیابی خود را در فایلی آنلاین ذخیره کرده است محافظت کند.

در این میان، کیف پول‌های سخت‌افزاری و چند امضایی (Multi-Sig) امن‌ترین گزینه‌ها به شمار می‌روند، اما آگاهی و دقت کاربر همچنان نخستین خط دفاعی است.

تکامل مداوم؛ امنیت در حرکت

حکمرانی باز و ارتقای مستمر شبکه

امنیت در اتریوم فرآیندی ثابت نیست، بلکه سیستمی فعال و در حال تکامل است. ساختار حکمرانی باز شبکه باعث می‌شود که توسعه‌دهندگان و جامعه‌ آن، به‌طور پیوسته به بهبود پروتکل بپردازند. پیشنهادات بهبود اتریوم (EIPها) و هاردفورک‌های منظم، مکانیزم‌هایی برای اعمال ارتقا و اصلاح هستند. هر به‌روزرسانی مانند Shanghai یا Deneb به بهینه‌سازی عملکرد، کاهش هزینه‌ها و ارتقای امنیت کمک می‌کند.

نقش فناوری‌های لایه دوم در امنیت و مقیاس‌پذیری

از سوی دیگر، رشد فناوری‌های لایه دو (Layer 2) افق جدیدی برای امنیت و مقیاس‌پذیری اتریوم گشوده است.

در این مدل، تراکنش‌ها ابتدا در شبکه‌های جانبی پردازش می‌شوند و سپس فقط نتایج نهایی به زنجیره‌ی اصلی (Mainnet) ارسال خواهد شد. این کار باعث افزایش سرعت، کاهش کارمزدها و درعین‌حال حفظ امنیت می‌شود؛ زیرا اکثر شبکه‌های لایه دو امنیت خود را از لایه اصلی اتریوم به ارث می‌برد. در واقع، لایه دوم را می‌توان «سپر سرعتی» اتریوم دانست که بدون قربانی کردن امنیت، کارایی شبکه را به سطح جهانی ارتقا می‌دهد.

آینده‌ امنیت؛ از رمزنگاری کوانتومی تا حساب‌های هوشمند

در خط مقدم تحقیق و توسعه نیز پروژه‌هایی در حال توسعه‌اند که آینده‌ امنیت را شکل خواهند داد. مثالی از این پروژه‌ها رمزنگاری پساکوانتومی برای مقابله با تهدید رایانه‌های کوانتومی گرفته و مفهوم «حساب‌های هوشمند» است که می‌تواند بازیابی اجتماعی و محدودیت‌های خودکار تراکنش را ممکن کند.

امنیت اتریوم از درون و بیرون

از نگاه فنی و پروتکلی

از منظر زیرساخت فنی، اتریوم یکی از امن‌ترین شبکه‌های غیرمتمرکز جهان است. انتقال به الگوریتم اثبات سهام (PoS)، استفاده از رمزنگاری پیشرفته و توزیع گسترده‌ گره‌ها (Nodes) در سراسر جهان، آن را تا حد زیادی نفوذناپذیر کرده است.

در این سطح، حمله یا دست‌کاری داده‌ها به سرمایه، توان محاسباتی و هماهنگی عظیمی نیاز دارد که از نظر اقتصادی و عملی تقریبا غیرممکن است.

از نگاه کاربردی و انسانی

در لایه‌ برنامه‌ها و کاربران، شرایط متفاوت است. بیشتر هک‌ها و سرقت‌های بزرگ دنیای کریپتو، نه به‌دلیل نقص در خود شبکه، بلکه به‌علت اشتباهات انسانی یا نقاط ضعف در قراردادهای هوشمند رخ داده‌اند. به‌عبارت دیگر، اتریوم قربانی نیست؛ بلکه اکوسیستمی است که در آن کدهای ناپایدار یا کاربران بی‌احتیاط آسیب‌پذیر می‌شوند.

نمونه‌ها شامل:

• باگ‌ها در کد قراردادهای هوشمند که باعث تخلیه‌ی وجوه شده‌اند.
• مجوزهای خطرناک در اپلیکیشن‌های غیرمتمرکز (DApps).
• حملات فیشینگ و لینک‌های جعلی کیف پول.

مسئولیت شخصی در دنیای غیرمتمرکز

در دنیای غیرمتمرکز، هر کاربر بانک خودش است. این آزادی جذاب است، اما مسئولیت بزرگی را به همراه دارد. امنیت در اتریوم نه‌تنها بر دوش توسعه‌دهندگان و اعتبارسنج‌ها، بلکه بر دوش تک‌تک کاربران نیز قرار دارد.

برای حفاظت از دارایی‌ها:

• همیشه آدرس‌ها و برنامه‌های غیرمتمرکز را با دقت بررسی کنید.
• برای مقادیر زیاد، از کیف پول سخت‌افزاری استفاده کنید.
• عبارت بازیابی خود را هرگز در فضای آنلاین ذخیره نکنید.
• و مهم‌تر از همه، آموزش و آگاهی، خط اول دفاع است.

جمع‌بندی

پاسخ به پرسش «آیا اتریوم امن است؟» به یک جمله خلاصه می‌شود: اتریوم به‌اندازه‌ای امن است که کاربران و توسعه‌دهندگانش آگاه باشند. زیرساخت فنی آن با تکیه بر رمزنگاری پیشرفته، الگوریتم اثبات سهام و شبکه‌ای جهانی از گره‌ها، ثبات و مقاومت بالایی دارد. اما، سطح امنیت واقعی نه در لایه‌ پروتکل، بلکه در نحوه‌ استفاده از آن رقم می‌خورد.

قراردادهای هوشمند، برنامه‌های غیرمتمرکز و رفتار کاربران همان نقاطی هستند که می‌توانند امنیت را تقویت یا تضعیف کنند. در اکوسیستم غیرمتمرکز اتریوم، مفهوم امنیت دیگر تنها به قدرت محاسباتی یا معماری شبکه مربوط نمی‌شود؛ بلکه به میزان آگاهی، دقت و مسئولیت‌پذیری فردی و جمعی وابسته است.

سوالات متداول