هر روز در دنیای پرهیجان و پرریسک بیت کوین میتواند روزی تاریخی باشد؛ از سقوطهای ناگهانی صرافیها گرفته تا بحرانهای جهانی. تاریخ بیت کوین پر از لحظات پیشبینی نشدهای است که نفس بازار را در سینه حبس میکنند. سقوطهای بیت کوین نه فقط داستان ضرر و زیان چند سرمایهگذار، بلکه درسهایی ارزشمند برای هر فردی هستند که به دنیای رمز ارز علاقه دارد. در این مقاله، قصد داریم سراغ بزرگترین سقوطهای بیتکوین برویم و ببینیم از دل هر بحران، چگونه میتوان درسهایی برای تصمیمگیری هوشمندانهتر و ایمنتر در دنیای پرریسک کریپتو گرفت.
خرداد ۱۳۹۰: سقوط سنگین ام تی گاکس
صرافی ژاپنی ام تی گاکس (Mt. Gox) در ژوئن ۲۰۱۱ (خرداد ۱۳۹۰) هک شد و باعث شد قیمت بیت کوین ۹۹/۹ درصد افت کند. در آن زمان، ام تی گاکس بزرگترین صرافی بیت کوین بود و حدود ۹۰ درصد از حجم کل معاملات بیت کوین در این صرافی انجام میشد. به همین دلیل، وقتی صرافی ام تی گاکس هک شد، در عمل بازار بیت کوین را برای مدتی تقریباً نابود کرد! جالب است بدانید هکری که ۷۴۰ هزار بیت کوین از کاربرها و ۱۰۰ هزار بیت کوین از شرکت صرافی دزدیده بود، در نهایت به علت سقوط بیت کوینها مجبور شد آنها را به قیمت یک سنت بفروشد!
در نمودار زیر، وضعیت نمودار بیت کوین را هنگام سقوط سال ۲۰۱۱ مشاهده میکنید. خط آبی قیمت بیت کوین و خطوط نارنجی حجم معاملات این ارز دیجیتال را نشان میدهند.
در آن زمان، این حجم بیت کوین فقط ۴۶۰ هزار دلار ارزش داشت، اما با قیمت بیت کوین در پاییز ۱۴۰۴، این حجم از بیت کوین نزدیک به ۱۰۰ میلیون دلار قیمت دارد! بهعبارتی، اگر هکر ام تی گاکس توانسته بود بیت کوینهایش را نگه دارد، اکنون به اندازه کل خزانه بیت کوین غولهایی مثل شرکت مایکرواستراتژی (MicroStrategy)، شرکت استخراج مارا هولدینگز (MARA Holdings)، شرکت ژاپنی متاپلنت (Metaplanet)، شرکت ۲۱ (Twenty One) با مدیریت جک مالرز (Jack Mallers)، شرکت خزانه استاندارد بیت کوین (BSTR) با مدیریت آدام بک (Adam Back) و صرافی رمز ارز بولیش (Bullish) دارایی بیت کوین میداشت!
فروردین ۱۳۹۲: فروپاشی ام تی گاکس
دو سال بعد از هک ام تی گاکس در آوریل ۲۰۱۳ (فروردین ۱۳۹۲)، این صرافی دسته گل دوماش را به آب داد و درست زمانی که بیت کوین در تکاپو برای رشد بود، قیمت این ارز دیجیتال را طی مدتی کوتاه از ۲۶۵ دلار با افتی ۴۳ درصدی به حدود ۱۵۰ دلار رساند. این بار، ام تی گاکس هدف حملات دیداس (DDoS) یا همان انکار سرویس توزیعشده (Distributed Denial of Service) قرار گرفت. در این نوع حمله، هکرها سیل عظیمی از ریکوئست و درخواست به سِرور صرافی میفرستند تا وبسایت را کند کنند یا آن را از کار بیندازند؛ در چنین شرایطی، کاربران نمیتوانند درست سفارشگذاری یا معامله کنند.
حمله دیداس در ام تی گاکس باعث شد هر چند دقیقه یکبار معاملات این صرافی قفل شود، درحالی که ترافیک شبکه هم به اوج رسیده و کاربران را وحشتزده کرده بود. بسیاری از کاربران از ترس ضرر بیشتر، اقدام به فروش داراییهای خود کردند و باعث شدند بیت کوین نیمی از ارزش خود را از دست بدهد. این وحشتزدگی و فروش دستهجمعی باعث افت شدید قیمت شد.
ام تی گاکس بعدها توضیح داد که حملات دیداس این صرافی بهصورت هدفمند انجام شدهاند. هکرها صبر میکردند تا قیمت بیت کوین بهشدت افت کند، سپس خرید سنگین میکردند و پس از رشد قیمت، کوینها را میفروختند. تکرار این چرخه سود کلانی نصیب بازیگران خرابکار کرد و نشان داد که صرافی ام تی گاکس مشکلاتی جدی در زمینه زیرساختهای امنیتی دارد. این حملات صرافی ام تی گاکس را با یک ورشکستگی بزرگ از میدان رقابت پلتفرمهای کریپتویی خارج کرد.
دی ۱۳۹۲: ممنوعیت بیت کوین در چین و آمریکا
سقوط بعدی بیت کوین زمانی اتفاق افتاد که این ارز دیجیتال توانسته بود برای اولین بار از مرز ۱,۲۰۰ دلار عبور و طرفداراناش را هیجانزده کند. در نوامبر ۲۰۱۳ یا همان آذر ۱۳۹۲، بانک مرکزی چین رسماً اعلام کرد که بانکهای این کشور حق ندارند سمت معامله با بیت کوین بروند، زیرا بیت کوین هیچ پشتوانهای از سوی دولت یا بانک مرکزی ندارد. این خبر باعث وحشت سرمایهگذارانی شد که تصور میکردند بازار بیت کوین تحت تأثیر سیاستهای منفی چین فرو خواهد ریخت. نتیجه این شرایط، سقوط آزاد ۵۰ درصدی بیت کوین تا زیر مرز ۶۰۰ دلار بود.
این اتفاق با اظهارنظر منفی آلن گرینسپن (Alan Greenspan)، رئیس سابق فدرال رزرو آمریکا همزمان شد. گرینسپن که به بیت کوین اعتماد نداشت، هشداری عمومی داد که این ارز دیجیتال «ارزش ذاتی» ندارد و سرمایهگذارها باید مراقب «حباب بیت کوین» باشند. گرینسپن در مصاحبه خود با بلومبرگ گفته بود:
خیلی باید تخیل قویای داشته باشی تا بتونی ارزش ذاتی بیت کوین رو بفهمی؛ من که نتونستم، شاید یکی دیگه بتونه.
اظهارنظر گرینسپن بهعنوان یکی از قدرتمندترین چهرههای مالی جهان فقط آتش نگرانیها و موج فروش بیت کوین را تندتر کرد. سقوط سال ۲۰۱۳ بیت کوین نشان داد که این ارز دیجیتال هنوز به قوانین و تصمیمگیریهای سیاسی حساس و آسیبپذیر است.
شهریور ۱۳۹۶: ممنوعیت دیگری در چین
اوایل سپتامبر ۲۰۱۷ (شهریور ۹۶)، چین دوباره بر سر راه بیت کوین سنگ انداخت و عرضه اولیه کوین (ICO) را رسماً ممنوع کرد. دولت چین عرضه اولیه کوین کوین را شکلی نامعتبر از جذب سرمایه دانست و آن را غیرقانونی اعلام کرد. این تصمیم، بخشی از تلاش گستردهتر پکن برای کنترل بیشتر روی جریان سرمایه و محدود کردن فعالیتهای مالی پرریسک بود.
در آن مقطع زمانی، بسیاری از پروژههای نوظهور از طریق رویدادهای ICO سرمایه جذب میکردند. این مسئله باعث جلب توجه کلاهبردارها به صنعت کریپتو شده بود و پروژههای ناشناخته زیادی زیر نقاب ICO سعی داشتند کاربران ناآگاه را فریب دهند. این مسئله حساسیت نهادهای نظارتی چین را برانگیخته بود.
در ابتدا، بازار این ماجرا را چندان جدی نگرفت؛ تحلیلگرها و تریدرها تصور میکردند این ممنوعیت فقط شامل حال توکنهای تازه و پروژههای ICO میشود و نه خود بیت کوین. اما، یک هفته بعد ورق برگشت؛ گزارشهایی منتشر شد که دولت قصد دارد صرافیهای بزرگ داخلی را هم مجبور به توقف فعالیت کند. خبر جدید موجی از نگرانی به راه انداخت، زیرا چین در آن زمان یکی از اصلیترین قطبهای خرید و فروش بیتکوین بود.
سه صرافی معروف بی تی سی سی (BTCC)، هواوبی (Huobi) و اوکی کوین (OKCoin) در ۱۴ و ۱۵ سپتامبر (۲۳ و ۲۴ شهریور ۹۶) اعلام کردند که فعالیت خود را متوقف خواهند کرد. این اخبار منفی بازار بیت کوین را لرزاند و برترین ارز دیجیتال بازار را با افتی ۲۵ درصدی طی فقط دو روز از حدود ۴۴۰۰ دلار به ۳۳۰۰ دلار رساند.
بهاینترتیب، چین یک بار دیگر نشان داد که چطور میتواند با سیاستگذاریهای خود کل بازار بیت کوین و کریپتو را دگرگون کند. بااینهمه، فروش سنگین تریدرهای چینی در عمل سلطه چین روی بازار کریپتو را کمرنگ کرد و نقدینگی بینالمللی را به ژاپن و کره جنوبی انتقال داد.
دی ۹۶: فروپاشی اهرمی بیت کوین
در اواخر سال ۲۰۱۷، قیمت بیت کوین با سرعتی سرسامآور بالا میرفت و تا مرز ۲۰ هزار دلار رسیده بود. در همین دوران، بورس کالای شیکاگو (CME) و بورس اختیار معامله شیکاگو (CBOE) برای اولین بار قراردادهای آتی بیتکوین را در بازارهای رسمی آمریکا راهاندازی کردند. در ظاهر، ورود رسمی بیت کوین به بازارهای وال استریت میتوانست به نفع بیت کوین تمام شود؛ اما در عمل دری تازه به روی افرادی باز کرد که قصد داشتند بیت کوین را پایین بکشند.
تا پیش از این، تریدرهای سازمانی نمیتوانستند به شکل قانونی و امن بیت کوین را «شورت» (Short Selling) کنند، یعنی روی سقوط قیمت شرط ببندند. اما با راهاندازی بازار آتی، این امکان برای سرمایهگذاران بزرگ فراهم شد که بدون داشتن حتی یک واحد بیتکوین، موقعیتهای فروش سنگین باز کنند و از ریزش قیمت سود ببرند. با باز شدن قراردادهای آتی بیت کوین، حجم بزرگی از سرمایه نهادی وارد بازی شد، اما نه برای حمایت از رشد بیت کوین، بلکه برای مهار تب بازار و ایجاد تعادل از طریق افزایش فشار فروش.
درست چند هفته بعد از شروع معاملات آتی در دسامبر ۲۰۱۷ (دی ۹۶)، روند صعودی بیتکوین متوقف شد و ورق به نفع خرسها برگشت. هیجان زیاد، رشد سریع قیمت و ورود تریدرهای حرفهای که معتقد بودند قیمت بیت کوین دچار حباب شده است، باعث شد قیمت این ارز دیجیتال ظرف ۲۴ ساعت، از حدود ۱۶,۵۰۰ دلار به حدود ۱۱,۰۰۰ دلار برسد و یکسوم ارزش خود را از دست بدهد.
سقوط بیت کوین در دسامبر ۲۰۱۷ بهقدری سریع بود که حتی بازار فیوچرز چند بار به حداقل قیمت مجاز روزانه رسید و معاملات متوقف شدند. این سقوط برقآسا نه فقط یک ضربه احساسی بزرگ به بازار بیت کوین، بلکه آغاز زمستانی طولانی برای رمز ارزها بود که حدود یک سال طول کشید.
۲۲ اسفند ۱۳۹۸: پنجشنبه سیاه
شروع همهگیری ویروس کرونا یکی دیگر از اتفاقاتی بود که باعث ریزش شدید بیت کوین شد. فقط یک روز بعد از اینکه سازمان جهانی بهداشت رسماً شیوع کووید ۱۹ را یک «همهگیری جهانی» اعلام کرد، ارزش بیت کوین از ۸,۰۰۰ هزار دلار به حدود ۴,۸۵۰ دلار رسید و تقریباً نصف شد.
در آن روز، بیش از یک میلیارد دلار پوزیشن لانگ لوریجشده لیکوئید شد تا دومینوی فروش بیت کوین در صرافیهای مشهوری مثل بایننس، بیتمکس (BitMEX) و بقیه پلتفرمهای معاملاتی ادامه پیدا کند. سقوط بیت کوین بهقدری ناگهانی و سنگین بود که به روز پنجشنبه، ۱۲ مارس ۲۰۲۰ (۲۲ اسفند ۹۸) لقب پنجشنبه سیاه (Black Thursday) دادند. البته، اصلاح شدید پنجشنبه سیاه آنقدرها هم بد نبود و مقدمه یک سال کاملاً گاوی و صعودی برای بیت کوین شد. بسیاری از رکوردشکنیهای بیت کوین در ادامه سال ۲۰۲۰ رقم خورد.
۲۹ اردیبهشت ۱۴۰۰: چهارشنبه سیاه
روز سیاه بعدی بیت کوین در ۱۹ مه ۲۰۲۱ مصادف با چهارشنبه ۲۹ اردیبهشت ۱۴۰۰ بود. در این روز، شرکت خودروسازی تسلا بهطور ناگهانی اعلام کرد که دیگر نمیتواند بیت کوین را بهعنوان روش پرداخت برای محصولاتاش بپذیرد. این تصمیم با هشدارهای زیستمحیطی در خصوص اثر صنعت ماینینگ روی افزایش آلودگی هوا ترکیب شد و اعتماد بخشی از بازار را خدشهدار کرد. بیت کوین پس از این اخبار منفی، دچار اصلاح شد؛ پس از آن، قیمت کمی رشد کرد تا نفسی کوتاه بکشد. بااینحال، واقعه سیاه بزرگ هنوز شروع نشده بود.
یک هفته بعد از این اتفاق، بانک مرکزی چین دوباره روی ماینرهای چینی فشار آورد و فعالیتهای ماینینگ را محدود کرد. همچنین، بانک مرکزی این کشور رسماً اعلام کرد که موسسات مالی و شرکتهای پرداخت هم دیگر حق انجام معاملات ارز دیجیتال را ندارند. این اقدام باعث سقوط آزاد قیمت بیت کوین ظرف چند ساعت شد. نرخ هش که قدرت و امنیت شبکه بیت کوین را نشان میدهد، بهشدت کاهش یافت و سرمایهگذارها را وحشتزده کرد.
در عرض حدود ۱۲ ساعت، فشار فروش هیجانی و لیکوئید شدن حدود ۸ میلیارد دلار موقعیت اهرمی دست به دست هم دادند تا بیت کوین با ۳۰ درصد افت از ۴۳,۰۰۰ دلار به ۳۰,۰۰۰ دلار برسد. این ریزشهای پیاپی بهقدری شدید بودند که به ۱۹ مه ۲۰۲۱ لقب چهارشنبه سیاه (Black Wednesday) دادند. روند نزولی بیت کوین ادامه پیدا کرد تا ۲۲ ژوئن ۲۰۲۱ (۱ تیر ۱۴۰۰) بیت کوین برای اولین بار طی ۶ ماه پیش از آن، به زیر ۳۰,۰۰۰ دلار رسید. چین یک بار دیگر توانسته بود تأثیر سیاستگذاریهای کلان خود را روی بازار کریپتو و بیت کوین نشان دهد.
۲۳ خرداد ۱۴۰۱: بحران سلسیوس و سقوط بازار
در ۱۳ ژوئن ۲۰۲۲ مصادف با ۲۳ خرداد ۱۴۰۱ شوک دیگری به بازار کریپتو وارد شد. پلتفرم وامدهی رمز ارز سلسیوس (Celsius) ناگهان برداشتها و مبادلات کاربران را متوقف کرد. دلیل رسمی این اقدام، «وضعیت بحرانی بازار» اعلام شد، اما همه میدانستند که این بحران ادامهدار از سقوط TerraUSD تا به آن روز ادامه پیدا کرده است. فقط دو ماه پیش از این تاریخ، استیبل کوین الگوریتمی ترا یو اس دی سقوط کرد و از ۱ دلار به ۱۳ سنت رسید.
سقوط TerraUSD باعث بیاعتمادی شدید سرمایهگذارها به پلتفرمها شده بود و سلسیوس هم با اعلام توقف برداشت دارایی، میخ آخر را کوبیده بود. سلسیوس با ممنوعیت برداشت تلاش داشت نقدینگی خود را حفظ کند، اما این اقدام نتیجهای جز تشدید وحشت و ناآرامی نداشت. کاربران این پلتفرم که با وعده سود بالا سرمایه وارد سلسیوس کرده بودند، اکنون قادر به برداشت یا معامله داراییهای خود نبودند؛ اتفاقی که به ترس و وحشت گستردهای در کل بازار دامن زد و باعث سقوط ۱۵ درصدی قیمت بیت کوین از حدود ۲۶,۰۰۰ دلار به زیر ۲۲,۰۰۰ شد.
اتفاق سلسیوس یک بار دیگر نشان داد که پلتفرمهای متمرکز وامدهی کریپتو تا چه اندازه میتوانند بازار را تحت تاثیر قرار دهند. همچنین، این ماجرا اهمیت حفظ ثبات نقدینگی در پلتفرمهای معاملاتی را هم برجسته کرد.
آبان ۱۴۰۱: فروپاشی FTX
در روزهای ۸ و ۹ نوامبر ۲۰۲۲ مصادف با ۱۷ و ۱۸ آبان ۱۴۰۱، دنیای کریپتو وحشتی عمیق را دوباره تجربه کرد. شایعاتی منتشر شد که خبر از کسری شدید نقدینگی و توقف برداشتها در صرافی بزرگ FTX به مدیریت سم بنکمن فرید (Sam Bankman-Fried) میداد. این در حالی است که تا چند ماه پیش از آن، صرافی FTX یکی از امنترین صرافیهای دنیا محسوب میشد. با خبر فروپاشی یکی از ستونهای اصلی صنعت کریپتو، بازار وارد فاز وحشت و سقوط آزاد شد.
در چنین شرایطی، بیت کوین هم تاب نیاورد؛ برترین ارز دیجیتال بازار در کمتر از ۲۴ ساعت، بیش از ۱۷ درصد سقوط کرد و از حدود ۲۰,۵۰۰ دلار به ۱۶,۹۰۰ دلار رسید. تریدرها وحشتزده تلاش داشتند داراییهایشان را از بقیه صرافیها خارج کنند. موجی از فروشهای شتابزده و لیکوئید شدن پوزیشنهای اهرمی، فضای مارکت را شعلهورتر کرد. هیچکس باور نمیکرد صرافی FTX که روزگاری اسپانسر و حامی تیمهای ورزشی و ستارههای بزرگ بود، به این شکل ناگهانی فرو بریزد.
ضربه نهایی چند روز بعد وارد شد: صرافی اف تی اکس رسماً اعلام ورشکستگی کرد. این سقوط یک سونامی مالی بود که برای مدتی کل صنعت کریپتو را در کام خود فروکشید. هزاران سرمایهگذار متحمل ضررهای سنگین شدند و کل فضای کریپتو مختل شد. ماجرای سقوط FTX یکی از تکاندهندهترین اتفاقات تاریخ رمز ارز بود و نشان داد که حتی بزرگترین و معتبرترین بازیگران بازار کریپتو هم در برابر مدیریت ضعیف، ریسکهای نقدینگی و ضعف شفافیت بهشدت آسیبپذیر هستند.
بزرگترین سقوطهای بیت کوین: درسهایی برای فردا
همه بحرانها، از هک تاریخی ام تی گاکس تا حملات دیداس و فشارهای دولتی چین و آمریکا یک نکته را به ما یادآوری میکنند: حتی بزرگترین صرافیها و سرمایهگذارها هم در برابر ریسکها و نوسانات بازار ایمن نیستند. سقوطهای اهرمی، بحرانهای نقدینگی، همهگیری بیماری کووید۱۹ و ورشکستگی پلتفرمهایی مثل سلسیوس و FTX نشان دادهاند که بازار کریپتو جایی برای غفلت و خوشبینی بیپشتوانه ندارد. بااینهمه، سقوطهای بازار کریپتو و بیت کوین نشان میدهند که بازار رمز ارز به مدیریت ریسک، صبوری و تحمل نوسانات و هیجانات شدید احتیاج دارد. پشت هر افت و خیز شدید بازار بیت کوین، مجموعهای از تصمیمگیریهای انسانی، فناوری، سیاست و روانشناسی بازار نقش ایفا میکنند. بنابراین، درس گرفتن از هر سقوط نه فقط یک ابزار دفاعی، بلکه کلیدی برای حرکت هوشمندانهتر و پایدارتر در دنیای پرریسک بیتکوین است.
